Tạp ghi văn nghệ

John Updike, từ “Rabbit, Run ” đến “Terrorist”

 

Nguyễn Mạnh Trinh.
 

 

 

John Updike là một nhà văn Hoa Kỳ nổi tiếng với bộ tiểu thuyết về nhân vật Rabbit : Rabbit, Run ; Rabbit, Redux; Rabbit is Rich; Rabbit , at Rest;Rabbit Remembered. Hai cuốn tiểu thuyết Rabbit is Rich và Rabbit at Rest đoạt giải thưởng Pulitzer. Chủ đề của bộ tiểu thuyết này là đời sống ở một thành phố nhỏ ở Hoa kỳ và nhân vật thuộc giới trung lưu theo đạo Protestant. John Updike nổi tiếng là một người cầm bút có hoa tay và ư tưởng rất phong phú . Ông đă hoàn tất 22 cuốn tiểu thuyết và đă xuất bản hơn một tá tuyển tập truyện ngắn và cả những tập thơ , những tiểu luận phê b́nh văn học và truyện thiếu nhi nữa. Cả trăm bài viết đủ loại đă đăng tải trên The NewYorker từ năm 1950. Những tác phẩm của ông xoay quanh những chủ đề như dục tính, số phận con người, nỗi chết và mô tả , phân tích những diễn biến nội tâm của con người. Ông có khuynh hướng đào sâu vào những phần ẩn mật của cuộc sống để mong t́m ra được những phần khuất nẻo nhiều xung đột của cuộc sống trôi đi lặng lẽ nhưng rất nhiều phức tạp.

Đọc tiểu thuyết của ông để mường tượng ra một xă hội mà ḿnh đang sống, cái suy tưởng ấy có dễ dàng lắm không? Đối với tôi , một người như sống đu giây giữa hai nền văn hóa, một là từ những điều thu nhận được ở cuộc sống hiện tại từ môi trường làm việc và ở trường học , một ở đời sống của người tị nạn sống quen thuộc với một đời sống có lẽ nhiều nét tương tự với đời sống ở quê nhà. Hai đời sống ấy trộn lẫn vào nhau và h́nh như ở cả hai bên đời , vẫn có một sự lạc lơng nào đó. Tâm tư của một người có cuộc sống như thế khiến nhiều khi phải tự vấn chính ḿnh. Và những câu hỏi dường như thường trực mỗi ngày. .

Có một câu hỏi cứ lẩn quẩn hoài trong óc tôi mà chẳng thể nào trả lời thỏa đáng. Sống như thế nào mới gọi là hội nhập vào “ ḍng chính “ ở đây? Cá nhân tôi đă hơn hai mươi năm ở xứ sở này, thế mà, cố gắng lắm cũng chưa h́nh dung được chân dung của một người của thế hệ chúng tôi ḥa nhập được vào cuộc sống đầy phức tạp của xứ người.

Không hiểu tại sao, chúng tôi như người đi bên lề cuộc sống .Cố gắng để tồn tại và thành công, trên phương diện học vấn hay mưu sinh , cũng chưa đủ! Có vật chất tốt để hănh diện với mọi người, để hy vọng những người Mỹ da trắng từ bỏ kỳ thị và chấp nhận vào trong cuộc sống của người dân bản xứ , cũng chưa đủ!.. Mà vật chất th́ mong manh lắm, cứ chu kỳ năm bẩy năm kinh tế lại trồi sụt và lúc ấy có biết bao nhiêu điều thay đổi. Giàu nghèo, như một giấc mộng. C̣n cố gắng học hành ,để có một nghề nghiệp khả dĩ , th́ dù có bằng cấp cao cũng không thể tránh được cảnh mỗi tuần gửi cả hàng trăm resumé để t́m việc. Cũng chưa đủ để thành một khuôn dáng điển h́nh !

Có phải chúng tôi là người Mỹ gốc Việt hay người Việt ở Mỹ ? Có lẽ thế hệ sau chúng tôi dễ trả lời hơn . Câu hỏi quá khó với người Việt tha phương lưu lạc chúng ta nhưng với người Mỹ da trắng nhiều khi cũng phân vân không dễ trả lời khi h́nh dung ra một mẫu người tiêu biểu trong xă hội Hoa Kỳ.

Đọc John Updike, một cây butÔ cự phách của văn học Hoa Kỳ hiện đại, qua những nhân vật của : “ Rabbit, Run “, “Rabbit Redux “, “ Rabbit is Rich “, “ Rabbit at Rest “ và “ Rabbit, Remembered” có lẽ chúng ta mới mường tượng phần nào câu trả lời trên. Những nhân vật sống trong những thập niên 50,60,70 , đă có những lối sống cũng như suy nghĩ khá độc đáo. Tính chất của thời đại hiện rơ trong nhân vật Harry Angstrom dưới ngọn bút phù thủy của John Updike. Nhân vật này nổi tiếng và được theo dơi đến nỗi cả triệu độc giả chú mục vào một bài viết của Josh Getlin trên tạp chí “ The New Yorker “ phỏng vấn Updike khi ông tuyên bố sẽ khai tử nhân vật này qua những quyển tiểu thuyết nêu trên. Ông không viết về Rabbit nữa và dành thời gian để đào xới đến những vùng đất đai của văn chương mới.

Tiểu thuyết của ông không có những trang tự thuật hồi kư nhưng lại có dấu tích cuả cuộc sống thực ngoài đường phố, trong gia đ́nh. Rabbit là một người Mỹ, một cầu thủ nổi tiếng da trắng thuộc giai cấp trung lưu và cũng phải chịu những khắc nghiệt cuộc sống như bất kỳ một người dân Hoa Kỳ nào.

Những khó khăn về đời sống, nhan nhản trong xă hội hàng ngày, tự nhiên đến nỗi ít có người thắc mắc. Thất nghiệp, trác táng, loạn luân, đam mê t́nh dục, khoái thích thể thao, tất cả những tính chất ấy trộn lẫn để có một đời sống h́nh như là b́nh thường của xă hội Bắc Mỹ.

John Updikesinh tại Reading, tiểu bang Pennsylvaniavà đă trải qua những năm thnag đầu đời ở Shillington, một thành phố nhỏ nơi mà cha của ông là một giáo viên trung học dạy môn khoa học. Phong cảnh và địa dư những cảnh thổ quanh vùng này đả được tạo dựng để mô tả trong rất nhiều tiểu thuyết của John Updike như Brewer, Olinger, tọa lạc ở giữa Reading và Shillington. Ong và gia đ́nh ở chung với ông bà nội suốt cả thời thơ ấu đến năm 13 tuổi th́ gia đ́nh chuyển về quê quán của bà mẹ, một trang trại đầy núi đá rộng 80 acre ở gần Plowville, ccah Shillington 11 dặm , nơi mà ông vẫn tiếp tục đi học.

Ở nhà , Updike làm quen với tuiểu thuyết, đặc biệt là những truyện truyền kỳ hoặc hài hước. Mẹ của ông, tự thân cũng là một nhà văn thích viết lách, đă khuyến khích ông viết và vẽ. Ông trải qua những năm trung học, làm President trong trường và là á thủ khoa khi tốt nghiệp Shillington High School. Mùa hè đầu tiên sau khi tốt nghiệp trung học ông làm phụ việc trong nhà in của nhật báo Reading Eagle và đă sáng tác những truyện ngắn đầu tiên ở đây.Ông nhận được học bổng của đại học Harvard và theo học khoa Anh ngữ.Trong khi học ban cử nhân , ông viết truyện ngắn và vẽ tranh “ cartoons’ cho báo hài hước Harvard Lampoon và làm chủ nhiệm khi học năm cuối của ban cử nhân.Trước khi tốt nghiệp ông thnah hôn với người banỳ gái cùng học Mary E. Pennington. Ông tốt nghiệp ở bậc danh dự năm 1954 và cùng năm ông viết truyện ngắn và làm htơ cho tạp chí The Newyorker.

Oạng và vợ đă sống ở bên Anh khi ông được học bổng của trường đại học Oxford và có đứa con gái đầu ḷng ở đây. Ông cũng gặp nhà văn nữ Hoa Ky Katharine White, bỉnh bút của The New Yorker, người đă thúc giục ông kiếm việc làm ở ṭa sọan tạp chí này. Trở về Hoa Kỳ, ông cư ngụ tại Manhattan , nơi mà ông là một biên tập viên của The New Yorker. Ông làm việc biên tập , điểm sách và viết tin trong hai năm th́ có đứa con trai và di chuyển về một thành phố nhỏ ở Ipswich, tiểu bang Massachusett. Để nuôi sống gia đ́nh , ông chọn một công việc toàn thời gian thay v́ là viết và lấy tiền nhuận bút.

Tập thơ đầu tiên của ông” The Carpentered Hen and Other Tame Creatures”do nhà xuất bản Harper & Brother xuất bản năm 1958. Nhưng khi xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông “ The Poorhouse Fair “, nhà xuất bản muốn thay đổi kết cuộc câu chuyện nên ông chọn nhà xuất bản Alfred A. Knoft. Tiểu thuyết này được đón nhận khá nồng nhiệt và sau đó với sự giúp đỡ của Guggenhem Fellowship, đă tạo đà hứng khởi để sáng tác “ Rabbit, Run”. Cuốn sách đă tạo thành một tính chất của kỷ niệm khó phai về một cầu thủ sống ở một thành phố nhỏ, Hary “ Rabbit” Angstrom và có những cuộc phiêu lưu tính dục táo bạo làm những người bảo thủ phê phán và ông đă phải thay đổi nhiều đoạn.

John Up dike là người có phong cách tả tính dục thật trần truồng và nhiều dâm tính. Năm 2004 , báo Observer có bài viết của Adams Mars- Jones viết “ Ở thời điểm này vẫn chưa muộc để trao tăng cho Jonh Updike một giải thưởng về người viết về bad sex..” Và ông này đă dẫn chứng trong truyện “ Villages ‘ đă có đoạn mà Updile tả âm hộ của người t́nh của ḿnh như”Không giống như của Phyllis, nó mềm mại và mộc mạc hơn dù không ẩm ướt như thế..”

Cùng với những nhà văn như Salman Rusdie, Gabriel Garcia Marquez , Paul Theroux ,.. John Updike được liệt kê vào những người viết về sex ác liệt nhất và đề cử vào giải người viết văn chương sex tồi tệ khích dục nhất của năm 2004.

Sau khi có đứa con thứ ba, Updike mướn một văn pḥng nhỏ hẹp ở tầng trên của một tiệm ăn ở Ipswich và nơi đó ông đă làm việc nhiều giờ trong một ngày, sáu ngày trong một tuần và ông cố gắng viết để tạo một phong thái mới. Năm 1963 ông đoạt giải The National Book Award với tiểu thuyết “ The Centaur” , một đề tài về thời thơ ấu của ông ở Pennsylvania. Năm sau , khi vừa tuổi 32, ông là một thành viên trẻ tuổi nhất của The National Institute of Arts and Letters, và sau đó được Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ mời đi Đông Au trong chương tŕnh trao đổi văn hóa giữa Hoa Kỳ và Nga Xô Viết. Năm 1967 , ông và nhà văn Robert Penn Warren cùng nhiều nhà văn khác đă kư tên vào lá thư can thiệp với chính phủ Nga về sự đàn áp những người Do Thái và hủy diệt nền văn hóa này.

Năm 1968 , ông viết tiểunthuyêt “ The Couples”, sáng tạo ra những cảm giac 1của cả một thế hệ với những chân dung thật nhiều phức tạp thật nhiều bí ẩn trong những người trẻ, những cặp t́nh nhân sống trong một vùng ngoại ô thnah phố. Cuốn tiểu thuyết này đă chiếm giữ vị trí của những cuốn sách “ best seller” suốt một năm dài và được xem như một nét phác họa hiện thực rất độc đáo của một thời kỳ của xă hội Hoa kỳ.

Tiếp theo ông viết “ In Bech: A book”với tham vọng cũng sẽ tạo ra một mẫu nhân vật độc đáo mà tính lăng mạn cũng như chất bi thảm đă là tính chất của nhân vật độc đáo Henry Bech, một nhân vật tương tự như Rabbit Angstrom mà ông lại tái dựng lại trong Rabbit, Redux”.

Năm 1970, ông cùng John Cheever, Arthur Miller, Richard Wilbur can thiệp với chính quyền Nga Xô viết để can thiệp cho nhà văn bị lưu đầy Alexander Solzhenitsyn,

“ Rabbit is Rich” in năm 1981, nhận được rất nhiều giải thưởng, kể cả giải nổi tiếng Pulitzer về tiểu thuyết.             “Rabbit at rest” là cuốn tiểu thuyết mà ông được giải Puliyzer lần thứ hai. Ông là nhà văn Hoa Kỳ thứ ba đă hai lần đoạt giải Pulitzer.Cuốn tiểu thuyết thứ 22 của John Updike là “ Terrorist”kể về câu chuyện của một cậu trai 18 tuổi sinh trưởng ở New Jersey tham gia nhóm khủng bố với mưu toan ôm bom tự sát. Tên cậu thanh niên này là Ahmad Ashmawy Mulloy, mẹ là người mỹ gốc Irish c̣n cha là người Ai Cập đă bỏ phế gia đ́nh từ khi cậu ta bắt đầu có sự hiểu biết.Ahmad lớn lên trong nội ô của một thành phố vô vọng ở New Prospect và đă nhiều lần liên lạc với người cha với hậu ư mong mỏi một sự che chở . Ahmad đă như người lao vào triền dốc và sa vào quỹ đạo của Shaikh Rashid, người mà cậu coi như một người thầy tuyệt hảo gần cận.”

Với Ahmad , mỗi chữ của kinh Koran đều hàm nghĩa linh thiêng. Nó sống động . và nó bùng cháy..” Updike c̣n viết” Tôi đă nghĩ thật tối quan trong để biểu hiện sự cần thiết bực nào khi tạo cho hắn một triết lư sống , bởi v́ trong môi trường hiện tại không làm cho cậu ta tiến bộ một chút nào.”

Một ccah mỉa mai, ở nhiều phương diện Ahmad là một cậu bé lư tưởng” Cậu ta là những ǵ mà chúng ta muốn có, tính khí dịu dàng, biết lẽ phải, có lương tâm và đứng đắn” John Updike lại thêm” Như Jack Levy đă nói với cậu ta, cậu ấy là một khuôn mẫu thiếu niên- ngoại trừ việc cậu ta cố t́nh giết sạch cả chúng ta..”
 Jack Levy là một vóc dáng nhân vật trung tâm của ‘ Terrorist” là một người Do Thái hành nghề hướng dẫn chủ đạo trong trường học để chờ về hưu, ông đă tỏ ra chú ư tới Ahmad.Ông đă thăc mắc không hiểu ở Hoa Kỳ điều hành công việc điều hành ra sao nhưng ở vị trí một counselor trong trường học suốt 30 năm ông đă thấy những việc thất bại khi giáo dục một đứa trẻ.

Hai nhân vật Ahmad và Jack Levy là hai nhân vật phản diện nhau và sự đối kháng ấy là một cố tâm để tác giả “Terrorist” muốn diễn tả sự suy nghĩ của ḿnh.

Tôi đọc tiểu thuyết của Updike bắt đầu bằng những bài b́nh giảng trong sách giảng văn của học sinh lớp 10 trung học ở đây .Tự nhiên ṭ ṃ, muốn biết một người da trắng nghĩ ǵ về xă hội mà anh ta đang sống. Và những trang sách làm tôi theo dơi một cách thích thú. Đời sống ấy có lẽ cũng có nhiều điều gần gũi , nhưng cũng có nhiều xa lạ với tôi. Mở ra những phận đời và đóng lại một kiếp người, Updike đă nói về một cuộc mai táng chính nhân vật của ḿnh : “..Rabbit đă chết. Tôi không muốn ví von , nhưng đó là một cuộc giết hại đầy đau xót. Hơn tất cả mọi điều, tính chất văn chương nổi tiếng được nhồi nhét vào những thực phẩm (junk food) bỏ đi , cười mũi với những cơn kích xúc tim để bi thảm xuôi tay trong nợ nần. Như vậy, làm sao có ai ngăn cản được cái chết lần ṃn của anh ta ? Tôi không phải là kẻ thích đâm chém và không muốn bôi xóa bất cứ một tính chất nào cho nên nói câu giă từ là một việc chẳng đặng đừng với tôi. Rabbit phải ra đi. Dù tôi yêu mến nó nhưng thời đại của nó phải chấm dứt. Nó mệt mỏi với những mẫu chuyện nhảm, chán đến mang tai những đam mê tính dục nên đời sống trong dạng thức tẻ lạnh vô hồnà”.

 

Trong “ Rabbit at Rest “, nhân vật Angstrom với thân thể vĩ đại nặng 225 pounds đă thở hơi cuồi cùng sau khi những cục đồ ăn thừa thăi làm nghẽn động mạch tim. Bất chấp sự ngăn cấm của bác sĩ, anh ta ăn những b́nh ngô rang muối dầy chất béo để rồi bị những cơn co thắt cơ tim khủng khiếp. Không kiêng cữ , nhào đổ vào hôn mê, treo đời sống trên một sợi giây mong manh cực kỳ dễ đứt.

Là kẻ bất cần sinh tử, nhưng có lúc cũng băn khoăn về cái chết , Rabbit gây hấn với vợ , cư xử vũ phu thô bạo với đứa con trai nghiện hút và có nhiều liên hệ tính dục xác thịt loạn luân với người con dâu. Tiểu thuyết phác họa những ngày cuối đời của Harry Angstrom , có lúc như một tṛ trẻ buồn cười nhưng có lúc là những trỗi dậy để cho qua cái nỗi khô khan vô vọng của một cuộc sống nhiều sức ép. Lănh địa của Rabbit là đất thuộc địa của người về hưu ở Florida và thành phố xám nâu thuộc Pennsylvania với gia đ́nh Protestant trung lưu nơi mà tác giả John Updike đă sinh trưởng.

Từ những tiểu thuyết trước như “ Rabbit ,Run” hay “ Rabbit is rich “, đời sống trở lại đến đi qua những nghiệt ngă đă tạo nhiều sức ép và đè nặng lên ngày tháng đến ngộp thở. Ông như một kẻ tạo dựng nỗi khó khăn bằng những cấu trúc đời thường nhưng lại phá đổ đi để chống lại sự hạ màn của một âm mưu làm đổi thay cơ chế xă hội. Updike đă có nhận xét về nhân vật và tác phẩm của ḿnh : “ một cuốn sách thất vọng viết về một nhân vật vô vọng và cũng của một tác giả không kỳ vọng luôn ! “

“ Rabbit at Rest “ có nhiều chất tâm lư, phân tâm. Qua 512 trang sách, là một bản cáo trạng nghiêm khắc về xă hội Hoa Kỳ. Trong mắt nh́n của Updike, quốc gia này đă nghiện ngập những rác rưởi, từ thức ăn béo ph́ đến vô tuyến truyền h́nh, hay những món nợ khổng lồ từ ngoại quốc ,đến những tṛ thể thao của những kẻ không biết say mê một thứ ǵ khác hơnà Oạng ví von như một đất nước đă quá ṃn mỏi trong mệt nhọc tinh thần dù chiến tranh lạnh đă chấm dứt. Phác họa thẳm tối về sự suy vi của giai cấp trung lưu Hoa Ky có phải là một tiên đoán không lạc quan lắm về những giai đoạn sắp tới.? Dù rằng Harry là một trong những người đa số thầm lặng có một vài tin tưởng nhỏ nhoi vào tương lai nhưng Updike đă bày tỏ rằng sẽ rất nguy hiểm cho một sự lấy gân cốt cho tầng lớp chính trị của họ.

Tác phẩm của Updike không đúng nghĩa là những hồi kư tự thuật ,dù có những sự kiện ông rút ra từ những luận đề phát khỏi từ chính đời sống ông . Khi viết “ Rabbit at rest” ông đă ví dụ từ những kinh nghiệm nửa đời của ông. Mẹ ông sống khô héo và cô đơn ở Pennsylvania nên ông tự cảm thấy tội lỗi với niềm lo sợ rằng không đủ thời giờ để săn sóc bà. Ong ví von truyền h́nh ở Hoa Kỳ như một món ăn tinh thần rác rến cũng như bỏng ngô rang muối. Gía trị thực tế cũng như dinh dưỡng chẳng đáng là bao nhiêu.

John Updike là một thầy phù thủy của nghệ thuật thiên về chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa tự nhiên . Ví dụ như trong “ Rabbit , Run” , ông đă viết nhiều trang để mô tả một trận bóng rổ với từng chi tiết hiện thực đến tận ngọn ngành và cũng cực kỳ khách quan.

Đề tài của ông là tính dục và nỗi chết ,và làm thế nào để có thể sống và làm việc cùng nhau trong xă hội này. Ông nổi tiếng và đôi khi cũng là trung tâm của những cuộc phê b́nh văn học. Có lúc ông được gọi là một trong ba người thay mặt cho Tom Wolfe ( hai người kia là John Irving và Norman Mailer).

Cũng như, với những khuôn dáng tiêu biểu của giai cấp trung lưu ở xă hội Mỹ, như một h́nh tượng anh hùng của ngôn ngữ ông mà chúng ta có thể bắt gặp dễ dàng ở bất cứ góc phố nào.

Theo tiểu sử được phổ biến th́ John Updike là một người xuất thân từ một gia đ́nh yêu văn chương sinh năm 1932 ở Shillington, Pensylvania. Cha của ông là một thầy giáo dây toán và mẹ của ông là một tiểu thuyết gia có nhiều tác phẩm : truyện ngắn , tiểu thuyết Ông tốt nghiệp cử nhân ưu hạng về môn Anh ngữ tại đại học nổi danh Harward. Ông là một cây bút kiệt xuất với hơn 50 tác phẩm được in. Cũng như ông là một bỉnh bút uy tín của The New Yorker vói những tiểu luận và phê b́nh văn học xuất sắc . Ông được rất nhiều giải thưởng văn chương, trong đó hai lần đoạt giải Pulitzer , một năm 1982 với “ Rabbit is rich” và một năm 1992 với “ Rabbit at Rest”. Năm nay , 2004, ông cũng là một “ candidate” được nhắc nhở nhiều của giải Nobel văn chương.

Trong văn chương ông , với một cách nhận diện cuộc sống riêng đặt căn bnả trên dục tính, nghệ thuật và tôn giáo mà ông cho là ba bí mật vĩ đại của cuộc sống con người.

Với Updike, một đời sống thực tại được làm hồi sinh, mà ở đó, tương lai th́ lờ mờ và thực tại th́ nhiều lấm lem đen tối. Đời sống của một người Hoa Kỳ da trắng c̣n nhiều khắc khoải trầm bổng như thế th́ những bi thảm kịch của người thiểu số như chúng ta nếu có cũng là chuyện b́nh thường. Thành ra, nếu thỉnh thoảng soi vào gương để t́m lại chính bản lai diện mục của ḿnh, th́ với sự đổi đời ,có nghĩa lư ǵ mấy vết nhăn trên trán hay giọt lệ trong tâm.