MINH THỊ

 

NGƯỜI  QUỐC  GIA ĐẶT QUYỀN LỢI CỦA TỔ QUỐC VÀ DÂN TỘC LÊN BẢN VỊ TỐI THƯỢNG CHỨ KHÔNG TRANH QUYỀN ĐOẠT LỢI CHO CÁ NHÂN, PHE NHÓM, ĐẢNG PHÁI HAY BẦY ĐÀN TÔN GIÁO CỦA M̀NH.

NGƯỜI QUỐC  GIA BẢO VỆ LĂNH THỔ CỦA TIỀN NHẦN, GIỮ G̀N DI SẢN VĂN HÓA DÂN TỘC, ĐĂI LỌC VÀ KẾT HỢP HÀI H̉A VỚI VĂN  MINH VĂN HÓA TOÀN CẦU ĐỂ XÂY DỰNG XĂ HỘI VÀ CON NGƯỜI VIỆT NAM PHÙ HỢP VỚI XU   THẾ TIẾN BỘ CỦA NHÂN LOẠI.

Email: kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu

 

֎ Kim Âu ֎ Tinh Hoa ֎ Chính Nghĩa

֎ Bài Viết Của Kim Âu

֎ Vietnamese Commandos

֎ Biệt kích trong gịng lịch sử

 

֎֎֎֎֎֎֎

 

֎ Chính Nghĩa Việt Blogspot

֎ Sự Thật Về Nguyễn Hữu Luyện

֎ Phân Định Chính Tà

֎ Lưu Trữ ֎ Làm Sao ֎ T́m IP

֎ Tác Giả ֎ Mục Lục ֎ Pháp Lư

֎ Tham Khảo ֎ Thời Thế ֎ Văn  Học

 

 

     ֎ LƯU TRỮ BÀI  VỞ THEO THÁNG/NĂM

 

֎ 07-2008 ֎ 08-2008 ֎ 09-2008 ֎ 10-2008

֎ 11.2008 ֎ 11-2008 ֎ 12-2008 ֎ 01-2009

֎ 02-2009 ֎ 03-2009 ֎ 04-2009 ֎ 05-2009

֎ 06-2009 ֎ 07-2009 ֎ 08-2009 ֎ 09-2009

֎ 10-2009 ֎ 11-2009 ֎ 12-2009 ֎ 01-2010

֎ 03-2010 ֎ 04-2010 ֎ 05-2010 ֎ 06-2010

֎ 07-2010 ֎ 08-2010 ֎ 09-2010 ֎ 10-2010

֎ 11-2010 ֎ 12-2010 ֎ 01-2011 ֎ 02-2011

֎ 03-2011 ֎ 04-2011 ֎ 05-2011 ֎ 06-2011

֎ 07-2011 ֎ 08-2011 ֎ 09-2011 ֎ 10-2011

֎ 11-2011 ֎ 12-2011 ֎ 01-2012 ֎ 06-2012

֎ 12-2012 ֎ 01-2013 ֎ 12-2013 ֎ 03-2014

֎ 09-2014 ֎ 10-2014 ֎ 12-2014 ֎ 03-2015

֎ 04-2015 ֎ 05-2015 ֎ 12-2015 ֎ 01-2016

֎ 02-2016 ֎ 03-2016 ֎ 07-2016 ֎ 08-2016

֎ 09-2016 ֎ 10-2016 ֎ 11-2016 ֎ 12-2016

֎ 01-2017 ֎ 02-2017 ֎ 03-2017 ֎ 04-2017

֎ 05-2017 ֎ 06-2017 ֎ 07-2017 ֎ 08-2017

֎ 09-2017 ֎ 10-2017 ֎ 11-2017 ֎ 12-2017

 

 

 

֎ Liberal World Order

֎ The Heritage Constitution

֎ The Invisible Government Dan Moot

֎ The Invisible Government David Wise

֎ Montreal Protocol Hand Book

֎ Death Of A Generation

֎ Giáo Hội La  Mă:Lịch Sử và Hồ Sơ Tội Ác

֎ Secret Army Secret War ֎ CIA Giải mật

֎ Sự Thật Về Trận Hoàng Sa

֎ Nhật Tiến: Đặc Công Văn Hóa?

֎ Cám Ơn Anh hay Bám Xương Anh

֎ Chống Cải Danh Ngày Quốc Hận

֎ Tṛ Đại Bịp: Cứu  Lụt Miền Trung

֎ 8406= VC+VT

֎ Hài Kịch Nhân Quyền

֎ CĐ Người Việt QG Hoa Kỳ

֎ Tội Ác PG Ấn Quang

֎ Âm mưu của Ấn Quang

֎ Vụ Đài VN Hải Ngoại

֎ Mặt Thật Nguyễn Hữu Lễ

֎ Vấn đề Cựu Tù CT

֎ Lịch Sử CTNCT

֎ Về Tác Phẩm Vô Đề

֎ Hồng Y Và Lá Cờ

֎ Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh
֎ Giấc Mơ Lănh Tụ

֎ Biến Động Miền Trung

֎ Con Đường Đạo

֎ Bút Kư Tôi Phải Sống

֎ Dân Chủ Cuội - Nhân Quyền Bịp

֎ Đặc Công Đỏ Việt Thường

֎ Kháng Chiến Phở Ḅ

֎ Băng Đảng Việt Tân

֎ Mặt Trợn Việt Tân

֎ Tù Binh và Ḥa B́nh

֎ Mộng Bá Vương

֎ Phía Nam Hoành Sơn

֎ Nước Mắt Trước Cơn Mưa

Trang ChủKim ÂuBáo ChíDịch ThuậtTự ĐiểnThư QuánLưu TrữESPN3Sport TVMusicLotteryDanceSRSB RadioVideos/TVFOX NewsReutersAssociaed PressWhite HouseLearning Tác  PhẩmLịch SửKim ÂuTinh HoaUS CongressUS HouseVấn ĐềOANĐà LạtDiễn ĐànBBC RadioVOA NewsRFARFISBSTác GỉaVideosFederal RegisterUS Library

 

 

 

 

 

v WhiteHouse vNationalArchives vFedReBank

v Federal Register vCongr Record vCBO

v US Gov vCongressional Record vPBS

v C-SPAN v VideosLibrary vNational Pri Project

v JudicialWatch vReuter vAP vWorld Tribune 

v RealClearPoliticsvZegnetvLawNewsvNYPost

v MediaMattersvSourceIntelvNewsupvIntelnews

v GlobalSecvGlobalIntelvEnergyvvArchive

v NationalReviewv Hill v Dailly vStateNation

v Infowar vTownHall vCommieblaster vExaminer

v MediaBiasFactCheck vFactReport vPolitiFact

v MediaFactCheck v FactCheck v Snopes

v OpenSecret v SunlightFoundation vVeteran

v New World Order vIlluminatti News vGlobalElite   

v New Max v CNSv Daily Storm v ForeignPolicy

v Observe v American Progress vFair vCity

v Guardian vPolitical Insider vLaw vMedia

v RamussenvWikileaksvFederalist

v The Online Books vBreibart vInterceipt

v AmericanFreePress vPoliticoMagvAtlantic

v National Public Radio vForeignTrade vSlate  

v CNBC vFoxvFoxAtl vOAN vCBS vCNN

v Federation of American Scientist v Millenium

v Propublica vInter Investigate vIntelligent Media  

v Russia Newsv Tass Defense vRussia Militaty

v Science&Technology vACLU Ten v Gateway  

v Open Culture v Syndicate v Capital Research

v Nghiên Cứu Quốc Tế v Nghiên Cứu Biển Đông 

v Thư Viện Quốc Gia 1 vThư Viện Quốc Gia 

v Học Viện Ngoại Giao v Tự Điển BKVN  

v Ca Dao Tục Ngữ v Học Viện Công Dân

v Bảo Tàng Lịch Sử v Nghiên Cứu Lịch Sử

v Dấu Hiệu Thời Đại v Văn Hiến v Sách Hiếm   

v QLVNCH v Đỗ Ngọc Uyển v Hợp Lưu

v Thư Viện Hoa Sen v Vatican? v Roman Catholic

v Khoa HọcTV v Đại Kỷ Nguyên v Đỉnh Sóng

v Viễn Đông v Người Việt v Việt Báo v Quán Văn

v Việt Thức v Việt List  v Việt Mỹ v Xây Dựng

v Phi Dũng v Hoa Vô Ưu v Chúng Ta  v Eurasia

v Việt Tribune v Saigon Times USA v Thơ Trẻ

v Người Việt Seatle v Cali Today v

v Dân Việtv Việt Luận v Nam Úcv DĐ Người Dân

v Tin Mới vTiền Phong v Xă Luận vvv

v Dân Trí v Tuổi Trẻv Express v Tấm Gương

v Lao Động vThanh Niên vTiền Phong

v Sai Gon Echo v Sài G̣n v Thế Giới 

v ĐCSVN v Bắc Bộ Phủ v Ng T Dũng v Ba Sàm

v Văn Học v Điện Ảnh v Cám Ơn Anh

v TPB v1GĐ/1TPB v

September 2017

Nói Chuyện Với Hoàng Xuân Hăn và Tạ Trọng Hiệp

Hoàng Xuân Hăn, chứng nhân lịch sử[1]

 

Thụy Khuê: Song song với việc làm văn học, bác cũng đă có một thời kỳ tham chính. Bác đă có dịp tiếp xúc với các nhân vật lịch sử như Bảo Đại, Trần Trọng Kim, Hồ Chí Minh, Ngô Đ́nh Diệm. Xin bác một cái nh́n về những nhân vật này. 

Hoàng Xuân Hăn: Về phương diện ấy cũng hơi khó nói, nhưng thực ra tôi cũng là người sử học, có óc sử học nhiều, cho nên về các ông ấy, đối với các ông ấy tôi có gặp, người gặp nhiều, người gặp ít, đánh giá ngắn ngủi nhưng cũng có thể đúng một khía cạnh nào đấy. Người đầu tiên mà tôi gặp trong giới chính thức ấy, về đường chính trị, th́ tự nhiên là ông Bảo Đại. Ông Bảo Đại tôi biết từ lúc ông đương c̣n đi học ở bên này. Ông ở gần nhà tôi đây, đường Lamballe, sau nhà Radio[2]; tôi ở Polytechnique thỉnh thoảng ông Charles, ông ấy gọi dây nói mời tôi lên chơi, gặp để khuyến khích ông Bảo Đại học lúc ấy. Tôi đương c̣n nhớ, nhiều khi lên ông ấy hỏi một bài toán ǵ đấy. Tôi giúp ông ấy như thế. Ông ấy rất dễ thương, lúc ấy là một người con giai c̣n trẻ đẹp, học hành cũng không phải là dốt đâu; qua những câu hỏi tôi biết rằng là người có học cả. Thế rồi, năm 32, ông ấy về bên nhà, nghĩa là họ đưa ông ấy về bên nhà để làm vua, cải cách, rồi đưa các cụ -có năm cụ[3]- đưa về, rồi đưa những ông mới ra làm thượng thư: Ông Phạm Quỳnh ở ngoài Bắc về làm giáo dục. Ông Ngô Đ́nh Diệm đang c̣n làm tuần phủ trong Phú Yên, đưa về làm Bộ Nội Vụ ǵ đấy, th́ tưởng là có sự cải cách thực. Nhưng thực ra, hồi ấy ông Chatel, ông Pasquier, bên Pháp này th́ ông Charles, họ chỉ làm một cách h́nh thức mà thôi. Giả dối th́ cũng không đúng hẳn, nhưng mà người Pháp th́ họ hay như thế lắm. Làm cái h́nh thức, rồi nửa chừng cứ để thế, kết quả là lừa bịp người ta. 

Rồi đến năm 34, là hai năm sau, lúc tôi học trường Ponts et Chaussées xong rồi, tôi về. Trước lúc về, tôi có lên thăm ông Charles; ông ấy vẫn ở nhà ông Bảo Đại hồi trước. Tôi hỏi ông Charles có muốn gửi ǵ về cho Bảo Đại th́ tôi cầm về cho. Ông ấy nói có. Ông ấy gửi một gói nho nhỏ như thế này này, tôi biết rằng trong ấy có một cái đồng hồ, tôi đang c̣n nhớ. Tôi cũng muốn nhân chuyện ấy về qua Huế thăm ông Bảo Đại, có quà của ông Charles gửi về th́ vào thăm ông. Ông tiếp tôi. Ông ấy ngồi ́ không nói một tiếng nào, hay là cứ nói tiếng một như thế. Sau rồi tôi nói với ông: Tôi ở Pháp về, chưa chắc đă ở lại được đâu. Ông hỏi tại sao, tôi cũng nói: Bên này, chính người Pháp nói với tôi: Về đây, ông bị đè nén, không có thể làm việc được. Nhưng mà những người thanh niên Việt Nam, nhiều người nh́n vào Ngài, về cải cách này, cải cách kia, th́ phải làm cái ǵ, chứ mà ai cũng để ư tới, nhất là thanh niên Việt Nam. Ông ấy chỉ giả nhời tôi một câu, lúc ấy ông chỉ nói: Làm th́ làm với ai? Làm với ai? Tôi cũng nói qua là hiện bây giờ họ có đưa ông Phạm Quỳnh, ông Ngô Đ́nh Diệm về đấy. Ông ấy cũng cười. Ông cười. Ông ấy lắc đầu, rồi thôi. Ông không nói câu nào nữa cả.

 

Thế là câu chuyện xong xuôi, rồi tôi ra về.

 

Sau, đến lúc tôi đi dạy, lúc ấy tôi làm xong quyển Danh Từ Khoa Học, khoảng năm 1942, 43 ǵ đó; tôi vào chấm thi bachot[4] ở Huế, nhân tiện tôi lên thăm ông ấy, đưa cho ông cuốn sách của tôi mới in ra. Tôi nói: Tôi có cuốn này, biếu Ngài, để Ngài xem. Thấy bộ ông ấy buồn lắm. Trông ông ấy buồn lắm và ông ấy không dám nói một cái ǵ hết cả. Mà hồi ấy, người Nhật đă ở đấy nhiều rồi đấy. Ông ấy chỉ cám ơn, thế thôi.

Rồi đến lúc đảo chính Nhật, một hôm tôi ở Hà Nội, nghe tin radio biết rằng ông ấy giao cho ông Phạm Quỳnh liên lạc với người Nhật để đổi mới ǵ ǵ đấy. Đợi măi hơn một tuần không thấy có tin ǵ mới hết cả. Chúng tôi nhiều người nóng ruột lắm. Chính ở Bắc, anh em có mượn một người đi vào Huế ḍ tin tức, người ta đi xe đạp từ Hà Nội về Huế, lúc ấy tầu hỏa bị đứt đoạn, đi lại khó ḷng lắm. Đến lúc trở về đây th́ cũng chỉ biết tin vừa vừa thôi, rằng h́nh như ông ấy giao cho Phạm Quỳnh, nhưng Phạm Quỳnh không làm ǵ cả. Rồi bây giờ ông nói: Để ông ấy lấy chính quyền lại để làm cái ǵ. Lúc ấy anh em cũng mong đợi đấy. Lập tức tôi tiếp được thư ở trong Huế ra, mời tôi vào để hỏi ư kiến, và mượn tôi giao lại hai thư, một cái cho Phan Anh, một cái cho Vũ Văn Hiền, nói rằng ông Bảo Đại muốn gặp để hỏi ư kiến. Rồi sau cùng được biết là ông Hoàng Trọng Phu với các quan trường khác như ông Vi Văn Định cũng được mời, nhưng ông Vi Văn Định không đi. Chúng tôi, ba người và hai ông quan nữa đi vào[5]. Ông Bảo Đại hỏi ư kiến chúng tôi, th́ người nào cũng nói rằng mời cụ Ngô Đ́nh Diệm, v́ ông Ngô Đ́nh Diệm, là người của Nhật nó tin cậy từ trước. Ông muốn việc ǵ th́ ông Diệm có thể giúp ông được.

Bây giờ tôi nói sang chuyện ông Diệm. Ông Diệm tôi có gặp năm 43, hồi tôi mới đưa quyển sách cho ông Bảo Đại. Hồi ấy, tôi vào chấm thi đấy, tôi có gặp một người bà con, rất thân với ông Diệm, có thể nói là thư kư riêng của ông Diệm. Ông Diệm hồi ấy, viết cái ǵ hay nói cái ǵ th́ cũng cậu này làm cho cả. Cậu ta có đậu bachot, người đứng đắn và nhiều chính kiến lắm. Cậu ta nói với tôi: Cụ Diệm muốn gặp chú -cậu ta gọi tôi bằng chú- lắm. Làm thế nào để cháu t́m cách đưa chú tới gặp cụ Diệm mà tụi Tây nó không biết. Thế rồi một tối, cậu ta đến dắt tôi đi qua mấy cái vườn, rồi qua hàng rào, sang nhà ông ta. Ngồi đợi, tôi c̣n nhớ có cái đèn manchon sáng, không có điện tuy là ở Huế. Ông cụ này một chốc xuống, mặc khăn áo chỉnh tề, khăn đóng, tôi c̣n nhớ, mặt trắng, người tăng tướng th́ không tăng tướng nhưng người nho nhă lắm. Ông xuống ngồi với tôi một giờ rưỡi đồng hồ, chỉ hỏi một câu thôi: Chào ông, hay cám ơn ǵ đó. Rồi th́ ngồi, tôi ngượng quá, không thấy ông hỏi một cái ǵ cả, rồi tôi phải gợi câu hỏi để ông ấy giả nhời, mà ông ấy giả nhời th́ cũng lại là vắn vủi. Thôi tôi chán hết sức. Tôi nói rằng từ trước đến giờ ḿnh nghe về đường réputation[6] người ta nói rằng ông... ǵ lắm, sao mà ông ấy như thế? Sau tôi hỏi cháu tôi, th́ cháu tôi nói: Cụ Diệm ở đây ai cũng trọng cả, chứ mà tính cụ ấy như thế đấy, kín lắm! Thế tôi hỏi: Đă mời tôi tới th́ cũng phải hỏi cái ǵ cho nó có câu chuyện chứ? Không! Cái cảm tưởng của tôi đối với ông Diệm là thế: Một người như người đi tu, mà nhiều khi lại đần độn là khác nữa.

 

Trở lại chuyện ông Bảo Đại hỏi chúng tôi th́ ai cũng nói là nên mời ông Ngô Đ́nh Diệm, th́ biết lúc ấy Phạm Khắc Ḥe nhờ ông Yokohama, nhắn ông Ngô Đ́nh Diệm về để hỏi ư kiến mà không thấy ông về. Nhưng mà bấy giờ ai cũng nói rằng nên mời ông về để làm thủ tướng chứ không phải là về để hỏi ư kiến th́ ông nên về. Đầu hết cũng không thấy giả nhời ǵ cả.

TK: Thưa bác, giai đoạn này[7] trong cuốn "Một Cơn Gió Bụi"[8] của cụ Trần Trọng Kim, có nói là ông Diệm bị Nhật ngăn cản, không cho về. Điều đó có đúng không ạ?

HXH: Đúng đấy, nhưng khoan đă, để rồi tôi nói rơ.

            Thế rồi đợi th́ ông Bảo Đại bảo rằng: Phan Anh với Hiền, họ xin về Hà Nội cả. Họ nói chúng tôi về để hỏi ư kiến anh em trẻ Thanh Nghị, về bàn với nhóm Thanh Nghị. Ông Bảo Đại -cứ gọi tôi bằng Hăn- nói: Hăn ở đây với tôi để đợi cụ Diệm về.

            Rồi tự nhiên tôi thấy bà Trần Trọng Kim và người con gái Trần Trọng Kim ở Hà Nội, vào Huế, đến t́m nhà tôi. Tôi hỏi: Cụ đi đâu? Cụ nói: Tôi đi Bangkok. Bởi v́ cụ Trần Trọng Kim lúc ấy bị giữ ở Bangkok, không hẳn là bị giữ, mà là Nhật nó cho ở Bangkok. Cụ nói là bây giờ chưa ḥa b́nh, nhưng Pháp không c̣n ở đây nữa th́ Nhật nó cho chúng tôi cái vé tầu đi Bangkok, đưa cụ Kim về, v́ cụ ốm nặng lắm. Trong lúc ấy th́ tự nhiên tôi thấy cụ Trần Trọng Kim cũng về đến Huế, đi với một người Nhật đến nhà, chỗ tôi trọ. Tôi ngạc nhiên: Tôi vừa gặp cụ bà mà sao lại gặp cụ ông? Cụ ông nói: Cụ cũng không biết là cụ bà về đây. Hỏi cụ bà bây giờ ở đâu, tôi chỉ cho cái nhà ở đấy. Cụ ông mừng quá, rồi vợ chồng gặp nói chuyện. Cái apparence[9] bên ngoài th́ như thế; sau này tôi biết rằng Nhật nó dàn xếp cả.

            À, cụ Kim cũng cho biết rằng cụ nhận được cái giấy của ông Bảo Đại, mời cụ về để hỏi ư kiến; cũng nhân tiện để có thể về thăm bà con và ở lại Việt Nam, cho nên cụ cũng nhận về, chứ cụ nói với tôi như thế này này: "Cái thằng Bảo Đại nó ngốc lắm, gặp nó làm ǵ!" Cụ nói với tôi rơ ràng như thế.

            Tôi nói: "Ḿnh nghe tiếng th́ thế, mà sự thực chưa chắc đă thế đâu. Cụ có th́ giờ th́ cụ cứ gặp đi, rồi cụ hăy nói sau."  Cụ bảo: "Thế nào tôi cũng phải ở lại đây vài ngày, nhất là vợ tôi đă tới đây. Tôi sẽ gặp." Cụ giả nhời cho Phạm Khắc Ḥe rằng cụ sẽ nhận lời gặp. Rồi cụ ra về với cụ bà và người con gái.

            Sự thực th́ Nhật nó nắm chuyện này ở trong tay, nó biết cả. Chính họ mời cụ Kim về, họ đưa máy bay về Sài G̣n, rồi đưa máy bay ra Tourane[10]. Trong khi ấy, cụ bà cũng xin đi thăm cụ ông ở Bangkok thực. V́ có cơ hội ấy nên Nhật cho cái vé tầu đi; về tới Huế cùng đúng một ngày như thế, chứ không phải là ngẫu nhiên mà gặp hẳn. Chuyện gia đ́nh của cụ Kim như thế là tạm ổn.

            Bây giờ nói đến chuyện cụ ông. Cụ ông, ngay sáng hôm sau th́ Phạm Khắc Ḥe đưa vào thăm ông Bảo Đại. Ở nhà, tôi đợi. Tôi c̣n nhớ ông Bảo Đại cho tôi ở đằng sau cung nhà vua. Có một khoảng đất rất rộng, trong đó có một cái camp d'aviation[11]. Tây nó đổi ra thành cái vườn thí nghiệm của Sở Canh Nông. Trong có một cái nhà. Hồi xưa chắc là chủ Sở Canh Nông, người Pháp, ở đấy. Sau này th́ họ làm nhà khách. Tôi được ở đấy. Tôi đợi cụ Kim ở trong cung đi ra xem thế nào. Đến lúc ra, cụ gặp tôi, cụ bảo: "Lạ lắm!"

 

- Chuyện ǵ lạ?

 

- Tôi vào gặp ông Bảo Đại, nghĩa là ông ấy biết hết cả các chuyện chứ không phải là ngốc như người ta nói. Cụ Kim nói với tôi thế.

 

            Thấy cụ có cái sympathie[12] lạ lắm. Nhưng cụ cũng nói với tôi, hồi ấy, cụ bị áp huyết cao, sợ không có thể ở lại được. Cụ xin phép về Bắc, rồi có chuyện ǵ cần lắm th́ cụ vào. Nhưng ông Bảo Đại nói là cụ cứ ở lại đây. Đợi ông Diệm về xem thế nào. Từ ông Bảo Đại cho đến hết cả  những người về Huế như chúng tôi, ai cũng ngờ là ông Diệm được ông Bảo Đại mời, sẽ về. Nhưng cụ Kim lại nói: Ông Bảo Đại nói thế nhưng chính cụ Kim gặp ông Diệm ở Sài G̣n; về đấy th́ tụi Nhật nó đưa tới ở Đại Nam Công Ty[13], thấy ông Diệm c̣n ngồi đấy. Ông Diệm hỏi cụ Kim: "Cụ đi đâu đấy?" Cụ bảo: "Tôi về Huế v́ có giấy của ông Bảo Đại mời về để hỏi ư kiến."  Rồi cụ Kim hỏi lại: "Ông không nhận được giấy ông Bảo Đại mời sao?"  Ông ấy bảo: "Không. Không ai mời cả." Chứ không phải mời mà ông ấy không về. Ông lấy làm ngạc nhiên và có ư không bằng ḷng: Sao mời cụ Kim và các người khác mà không mời ông ấy!

 

            Ở Huế th́ ông Yokohama, lúc ấy đă được nommé Conseiller Supérieur[14], như Ambasadeur với cái rang[15] là Conseiller ông Bảo Đại. Ông Bảo Đại hỏi ông Yokohama việc ấy thế nào. Ông Yokohama nói có chuyển thư cho ông Diệm, nhờ binh đội Nhật chuyển cho ông Diệm, nhưng không thể biết ǵ hơn nữa.

 

            Rồi đến cái thư thứ hai mời về làm thủ tướng, chúng tôi cũng đưa cho bộ đội Nhật nhờ họ chuyển cho. Không biết ông Diệm trả lời thế nào. Nhưng được hai ngày th́ có thư trả lời: Nhà binh Nhật đến nói: Ông Diệm nhờ họ trả lời rằng, ông ốm, ông đau, không về được. Thế thôi.

 

            Lúc ấy ông Bảo Đại cuống lên, bảo ḿnh đă có một cái dụ số 1 để lập nội các, mà rồi bây giờ Ngô Đ́nh Diệm không về th́ làm thế nào? Nhất định ông ấy níu lấy cụ Kim: Bây giờ có cụ ở đây, và cụ là người nhiều tuổi hơn cả. Cụ lại có tiếng từ trước đến giờ, ai cũng trọng cụ, cụ tạm lập cho cái nội các. Cụ do dự; sau rồi cụ hỏi ư tôi. Lúc ấy các anh kia đi vắng cả, chỉ có ḿnh tôi và cụ ở Huế. Tôi khuyên cụ: "Cái chuyện bất đắc dĩ th́ cụ cũng phải nhận chứ không thể bỏ rơi như thế. Hai nữa ông Bảo Đại có nói: Cụ cũng như mấy người quốc gia, các anh cứ đ̣i độc lập, bây giờ Nhật nó cho các anh độc lập th́ cứ tuyên bố độc lập, rồi sau này nó ủng hộ. Ḿnh không làm cái ǵ th́ rồi nó coi ḿnh ra cái ǵ, ra sao?"  Đến lúc cụ nể, và hai nữa v́ cái thế không thể từ chối được, cụ nói: Thế để cụ chịu khó lập cái nội các.

 

 

 

TK: Thưa bác, công việc thành lập nội các diễn biến ra sao?

 

HXH: Đến lúc lập nội các, định đặt những ai, ai... th́ vấn đề đặt ra là th́ giờ. Mời chúng tôi vào ngày 1 Avril [1945][16] mà đến lúc bấy giờ đă gần ba tuần rồi, gần đến 20 Avril mà cũng không có nội các ǵ cả. Cụ Kim bàn với tôi: Bây giờ mà hỏi ư kiến từng người một, cái th́ giờ người ta trả lời, lại có người nhận, người không, kéo chưa biết đến lúc nào. Bây giờ dùng một cách d'urgence[17] gọi là ông Bảo Đại lập nội các, có những tên này, tên này. Rồi ai từ th́ lúc ấy từ sau.

 

 

 

TK: Thưa bác ai là người trách nhiệm những tên có trong danh sách nội các?

 

HXH: Thực ra cụ Kim với tôi trách nhiệm những tên có trong nội các. Tôi chọn trong đám những người tôi quen, và với cái ư là người Nam, người Bắc, người lương, người công giáo, không kể dân Tây, dân ta, không lấy những người cũ, đời xưa. Những ư ấy th́ ông Bảo Đại thích lắm, đúng ư của ông ấy hết cả. Nội các[18] có ông Lưu Văn Lang -hồi ấy tôi suggérer[19] ông Lưu Văn Lang làm Bộ Công Chính-. Ông Lưu Văn Lang dân Tây, người Việt dân Tây cũng không nề hà ǵ cả. Cho nên Trần Văn Chương, dân Tây, ở Bộ Ngoại Giao. Docteur Anh ở Bộ Y Tế, h́nh như cũng dân Pháp. C̣n ông Lưu Văn Lang dân Pháp th́ tôi biết. Chỉ có một ḿnh ông ấy từ chối, không về, v́ ông ấy nói nhiều tuổi rồi. Sự thực th́ ông ấy cũng nhiều tuổi.

 

 

 

TK: Thưa bác, về cuốn Từ Triều Đ́nh Huế Đến Chiến Khu Việt Bắc, của ông Phạm Khắc Ḥe, th́ theo bác, bác đánh giá như thế nào? Tin được bao nhiêu phần trăm?

 

HXH: Đúng th́ phần lớn là đúng đấy. Nhưng mà chuyện ông Ḥe ở trên chiến khu, từ 46 đến 54 mới về. Đầu hết th́ làm với cụ Bùi Bằng Đoàn, sau ông ấy làm với Bộ Nội Vụ th́ phải.

 

            Phạm Khắc Ḥe là một người có thể nói vào thời kỳ ấy rất hợp. Ông ta là lối quan lại thời xưa, nhưng mà có học trường Droit[20] Hà Nội, thành ra có đủ các phương diện về đường tiếng Việt cũng như tiếng Pháp, văn Việt cũng như văn Pháp. Sự làm việc của các quan hồi xưa, các quan giỏi đấy, hay sự làm việc của những hạng Commis de Résidence[21], Résidence Supérieure[22], th́ ông ấy rất thạo, và là người thích làm việc. Phải nói ông là người, nếu mà không có th́ cũng phải t́m những người như thế mà làm việc. Trong quyển sách ông viết, có thể nói ḿnh tin được phần lớn. Nhưng chuyện ông ấy ở lâu với chiến khu, trong chiến khu, đi lại giao thiệp mật thiết với những cán bộ rất lớn, cấp cao của Việt Minh hồi ấy, đám người marxiste, cho nên tự nhiên là nó cũng có biến đổi đi, rồi có lư luận không đúng, chứ không phải không đâu.

 

Chú thích: Câu gạch dưới trên đây, đă bị cắt bỏ trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, tập I, nhà xuất bản Giáo Dục, Hà Nội, 1998.

 

 

 

            Nhưng phải biết rằng nếu không có ông Ḥe hồi ấy, th́ Triều Đ́nh Huế và nhất là gia đ́nh của ông Bảo Đại, chưa chắc đă hoàn toàn đâu. Có thể nói là ông ấy cứu được ông Bảo Đại, với các gia đ́nh hoàng phái, những người Huế, với lại cái sự ḥa giải... Cụ Hồ th́ tuy rằng là không có cái sự là cụ phá hay là giết những người ấy, th́ chắc không có đâu, nhưng mà cụ ở xa lắm. Địa phương mà không có một người tại chỗ như Ḥe, chưa chắc đă yên. Dân ở trong đó, lúc ấy nó nổi lên cũng không ai ngăn được đâu. Ḥe có cái công ấy lớn lắm.

 

 

 

TK: Thưa bác, những chữ Dân Vi Quư của ông Bảo Đại theo ư bác, do ai nghĩ ra?

 

HXH: Cái dụ đầu tiên của ông Bảo Đại viết ra, gọi là Dụ số 1 -hồi ấy chúng tôi chưa vào hết cả đâu nhé- có chữ Dân Vi Quư. Cho nên ông ấy lấy quyền lại, lập một cái nội các riêng. Với những người của dân, bởi là "Dân Vi Quư". Chữ Dân Vi Quư là ở trong sách Mạnh Tử. Không phải là người ta không biết đâu. Chính cụ Bùi Quang Chiêu[23] với cái nhóm gọi là constitutioniste[24] ở Sài G̣n đó, lập tờ báo Tribune Indochinoise[25], cái exergue[26] họ viết hai bên, có chữ Dân Vi Quư. Tôi đương c̣n nhớ như thế. Nhưng mà ông Ḥe, sau này trong quyển sách ông viết ra, ông nói Dân Vi Quư là ư Nho, th́ cụ Trần Trọng Kim là một người Nho, đấy là cụ Kim xui. Hoàn toàn không đúng đâu. Bởi v́ cụ Trần Trọng Kim hồi ấy cũng chưa về[27]. Thế sau rồi ông ấy lại nói thêm rằng v́ ông Trần Trọng Kim... Với Yokohama là người Nhật Bổn, th́ tự nhiên có những ư Tầu hồi xưa là Dân Vi Quư. Nhưng cái đó cũng hoàn toàn sai. Yokohama là một người Tây, Nhật nhưng mà Tây hoàn toàn, vợ cũng là một người Suisse, không có một tí culture chinoise[28] nào hết cả. Chúng tôi, trái lại, lúc nghe cái dụ đầu tiên là Dân Vi Quư, th́ ai cũng nói cái này có lẽ Phạm Khắc Ḥe xui ông Bảo Đại viết. Nhưng Ḥe nói không. Ḥe không có ư ấy. Phạm Khắc Ḥe, một buổi sáng đi vào chầu vua, th́ thấy trên bàn giấy đặt chữ Dân Vi Quư. Rồi ông Bảo Đại gọi Ḥe nói -gọi là thầy, ông Bảo Đại hồi xưa đối với các quan cũ, cứ gọi là thầy-: "Thầy thảo cho một cái chiếu với cái idée[29] Dân Vi Quư."

 

            Sau này, riêng tôi th́ tôi nghĩ, lúc mà Ḥe đă chối rằng không phải Ḥe đưa cái chữ ấy ra, th́ tôi đoán là cụ Lê Nhữ Lâm; đó là ông thầy học, dậy chữ Hán cho ông Bảo Đại hồi xưa. Cụ Lê Nhữ Lâm lúc về Huế không giao thiệp với ông Bảo Đại nhiều, nhưng trong lúc ấy ông Bảo Đại có thể hỏi ư ông thầy dạy ḿnh.

 

            Đối với Ḥe th́ tôi xin giả nhời như thế.

 

 

 

TK: Thưa bác, c̣n những việc ǵ về ông Bảo Đại mà ít người biết đến, xin bác kể thêm.

 

HXH: Tôi cũng nói thêm một tí nữa về ông Bảo Đại, bởi v́ có những cái mà chưa chắc tôi đă có th́ giờ viết kịp mémoire[30] hết cả, nên tôi nói ra đây vài điều, không mấy người biết đâu.

 

            Tôi làm việc ít lâu ở đấy th́ Yokohama là một ông rất đứng đắn, nghĩa là có chuyện ǵ ḿnh hỏi th́ ông ấy giả nhời, ông ấy khuyên, chứ không khi nào mà ông ấy bảo ḿnh làm việc này hay làm việc kia. Chuyện thực là thế.

 

            Chuyện thứ hai nữa là cụ Kim làm việc ít lâu th́ cụ ốm, tension[31] lên rất cao. Cụ cứ xin thôi. Ông Bảo Đại lo lắm. Ông ấy nói: "Ông Kim thôi th́ bây giờ làm thế nào?" V́ ông Bảo Đại nói như là quen tôi như bạn hồi xưa đấy. Nhiều cái ông cứ hỏi riêng tôi chứ không phải là chuyện vua tôi ǵ cả. Thế rồi có một hôm, ông gọi tôi, ông nói: "Hăn giúp cho việc này. Cụ Kim th́ nhất định cụ thôi đấy. Cụ ốm, cụ cũng phải về đấy. Th́ có ai thay được?" Và bấy giờ, độ tháng 6 [1945]. Tôi nh́n xung quanh đấy. Lúc tôi vào đấy, trước lúc lập nội các, tôi có gặp Phạm Quỳnh, gặp Huỳnh Thúc Kháng, gặp Ngô Đ́nh Khôi... Những người về chính trị là có tiếng ở Huế, tôi gặp nhiều lắm. Trước khi lập nội các th́ tôi cũng gặp nói chuyện, ư kiến chính trị cho vui chứ không có ư ǵ riêng. Nhưng tôi thấy cái nhóm Ngô Đ́nh Khôi, anh ruột Ngô Đ́nh Diệm, họ chống Bảo Đại lắm. Sau này th́ tôi biết rằng họ chống Bảo Đại là v́ Ngô Đ́nh Diệm đă có một sự giao kèo với Cường Để rồi. Cho nên tôi nghĩ cũng không thể gọi Ngô Đ́nh Khôi thay được. Nhưng có Trần Văn Chương. Trần Văn Chương, lúc ấy có con rể là Ngô Đ́nh Nhu. Mà Chương là một người... buồn cười lắm. Có thể nói là biết làm việc, trung thành, thực thà, nhưng không nghĩ xa ǵ cả. Ông ta thích làm nội các lúc ấy, thích làm thủ tướng; nhất là bà Chương, với những cái bề ngoài ấy là bà Chương thích lắm. Tôi nói với Bảo Đại: Có chuyện ǵ th́ cứ gọi ông Chương làm thủ tướng, ông ấy bằng ḷng liền đấy. Mà bên Ngô Đ́nh họ cũng phải nể ông Chương, v́ có con rể là Ngô Đ́nh Nhu, họ không phá đâu. Thế c̣n dân, bây giờ họ c̣n đang nghĩ đến chuyện Nhật thua, th́ không có ǵ ngại lắm. Ông Bảo Đại nói với tôi: "Thế Hăn viết cho cái giấy đề Trần Văn Chương, rồi dưới có những người nào, người nào có thể dùng được." Tôi viết cái giấy ấy. Ông Bảo Đại để cái giấy ấy trong cung, rồi có người khác thấy, tưởng là ông Trần Văn Chương giành quyền của ông Kim[32]. Sự thực cái đó là ư kiến tôi.

 

            Có một chuyện nữa làm cho người ta hiểu rơ hơn vai tṛ của ông Ngô Đ́nh Diệm sau này. Sau khi vào làm nội các được hai tháng, lúc ấy vào khoảng tháng 6, có tin là ông Vũ Văn An[33] ở bên Nhật Bổn, gặp ông Cường Để, về qua Huế, muốn tới thăm cụ Kim với chúng tôi. Vũ Văn An sau này không ai biết nữa, chứ hồi xưa là một nhân vật lớn ở Hà Nội, là một người tân tiến, Tây học, giầu có, muốn làm viện trưởng viện dân biểu, như Phạm Lê Bổng, hạng như thế, intriguant[34] lắm. Thân Tây lắm. Nhưng ông ấy xoay chiều th́ cũng chóng lắm. Lúc Nhật sang, ông thân Nhật; rồi ông liên lạc với Cường Để. Lúc ông sắp sửa tới Huế, có một người Consul[35] Nhật quen tôi, họ sang gặp tôi, họ nói: "Ông Vũ Văn An về th́ binh đội Nhật ở đây không bằng ḷng đâu. Nếu ông có nói chuyện ǵ, cũng đừng để ư lắm." Họ dặn tôi như thế.

 

            Đến lúc Vũ Văn An về gặp chúng tôi, xin rằng muốn đưa Cường Để về Huế, với lại xin ông Bảo Đại dành cho ông Cường Để một chức phận ǵ tối cao. Ông ấy lại đưa một cái giấy ra cho chúng tôi xem, nói rằng ông Diệm, v́ có một sự giao kết với ông Cường Để, cho nên đă không thể nào giúp ông Bảo Đại lúc trước được. Cái giấy ấy, tôi có xem. Tôi biết rơ ràng lắm. Trong cái giấy kư "chúng tôi cam đoan ủng hộ Đức Cường Để", dưới có chữ kư tên 5 người, đứng đầu là ông Ngô Đ́nh Diệm. Tức là ông Ngô Đ́nh Diệm đứng đầu đảng Cường Để hồi ấy. Thứ hai ông Vũ Văn An. Thứ ba ông đốc Chữ. Thứ tư ông đốc Toàn. Ngày trước là những người có tiếng lắm. Thứ năm là một ông -tôi ngạc nhiên hơn- ông này[36] là người hơi marxiste, tôi quên tên; hồi trước h́nh như có viết báo Le Travail[37] ở Hà Nội, một tờ báo gọi là socialiste[38] nhưng thực ra là communiste clandestin[39], lúc ấy bên Tây gọi là Mặt Trận Xă Hội ở Tây, nó cho cái báo ấy ra; ông Giáp, ông Đặng Thai Mai có viết. Có năm người ấy ủng hộ Cường Để. Lúc ấy chúng tôi mới hiểu tại sao ông Diệm, khi trước mời, Nhật nó không chuyển thư v́ nó biết ông Diệm ủng hộ ông Cường Để, và nếu ông về th́ sợ ông ấy với ông Bảo Đại không ăn ư với nhau. Lúc ông Vũ Văn An về Huế, Nhật cũng sắp thua rồi, cho nên Vũ Văn An muốn ông Cường Để về nước. Cụ Kim có nói với ông Bảo Đại, ông Bảo Đại nói: "Về th́ ông có tước vương hồi xưa, ḿnh cứ để tước vương cho ông, và giao cho ông như là một người tối cao cố vấn, bên kia có tối cao cố vấn Nhật th́ bên này ḿnh cũng có tối cao cố vấn Việt." Nhưng rồi chiến tranh gấp lắm, rồi không có suite ǵ cả.

 

           Nhưng sau này, lúc Nhật thua rồi, Pháp trở lại, ông tướng coi hết cả quân đội Nhật ở Việt Nam, gọi là ông Thổ Kiều, Nhật th́ gọi là Tsuchihaschi[40], tụi Tây đưa về Đông Dương để xử là phạm  nhân chiến tranh. Nhưng ông này khôn lắm, ông có đủ giấy má, có những hiệu lệnh của ông là ông che chở cho Pháp nhiều lắm, cho nên được trắng án. Được trắng án rồi ông xin với người Pháp để cho ông hiệu triệu, xin với chính phủ Hồ Chí Minh cho những người Nhật theo Việt Minh trở về Sài G̣n, Hà Nội để ông đưa về Nhật. Những người ấy, hồi trước là dưới quyền ông, và ông có trách nhiệm với họ. Ông Tsuchihaschi tới t́m tôi ở Hà Nội, và nhờ giúp cho cái việc bắn tin ra ngoài kháng chiến. Tôi nói ông cứ mượn cái radio militaire[41] của Pháp rồi ông cứ gọi trực tiếp với cụ Hồ. Về sau h́nh như cũng có kết quả, ông có đưa một số người về. Ông gặp tôi nhiều lần lắm ở Hà Nội, ông kể chuyện, từ trước, về chính trị của Nhật, ông cho biết rằng là chính ông phản đối lại chuyện Cường Để về Việt Nam. Bởi v́ ông có trách nhiệm giữ ở bên Đông Dương cho yên ổn. Nếu người Mỹ họ đổ bộ vào th́ để cho binh đội Nhật rảnh tay chống lại quân Mỹ, chứ họ không muốn có chuyện ǵ lôi thôi hết cả. Cho nên sợ ông Cường Để về th́ sẽ chống lại Pháp, sẽ gây ra khó khăn cho Nhật Bổn. Nhật Bổn giải giáp người Pháp, nhưng không muốn kiếm chuyện ǵ với người Pháp cả.

 

            Cho nên chuyện Cường Để không về là v́ thế. Ngô Đ́nh Diệm không lên là v́ thế. Sau Tsuchihaschi cho tôi biết thế.

 

 

 

TK: Thưa bác, bây giờ xin bác nói về ông Hồ Chí Minh, và xin bác nói tại sao từ cái sự đoàn kết (tuy là gượng ép) sau hiệp định sơ bộ mùng 6 tháng 3, rồi hội nghị Đà Lạt, đoàn kết Quốc Gia - Việt Minh, lại đi đến sự tan ră, đổ vỡ, và bắn giết nhau. Chuyện ấy có thể tránh được không?

 

HXH: Có thể tránh được hết cả. Nói thực ra là như thế. Chuyện ấy, lúc ở Đà Lạt về th́ bên Việt Minh họ hiểu là bên Quốc Dân Đảng, cũng có  những người tha thiết với nước Việt, chứ không phải họ theo Tầu. Nhưng trong những chuyện ấy, có một số người hồi trước dính với Việt Nam Quốc Dân Đảng xưa, chạy sang Tầu, rồi họ trở về. Nhưng có một hạng, sau này có óc chính trị chống cộng sản -chứ không phải là Việt Nam Quốc Dân Đảng không chống cộng sản-. Cộng sản lúc ấy có nhiệm vụ là làm thế nào giành độc lập, nếu có nội loạn th́ thể nào cũng mất. Giữa hai điều ấy, họ cũng biết là điều kia là một sự khổ tâm, nhưng họ chọn con đường ấy. Nói thực ra trong giai đoạn vừa rồi, giải phóng đất nước, th́ với một cường quốc như Pháp, không thể có sự chia rẽ trong nước mà độc lập được. Tôi nghĩ rằng chuyện họ chống lại Quốc Dân Đảng mà đi đến chỗ giết nhau, một mặt là bất đắc dĩ. Việc thứ hai là chính những người Quốc Dân Đảng, lúc ấy cũng ngoan cố lắm; họ định dựa vào  Tầu mà diệt tụi marxiste đi. Họ không hiểu thời thế lắm. Những người như Nguyễn Tường Tam th́ anh hiểu thời thế lắm đấy. Anh ta có nói với chúng tôi hồi ở Đà Lạt: "Tôi th́ tôi rút lui, tôi không làm chính trị." Cái thứ hai nữa là anh nói: "Có lên đây th́  chúng tôi mới biết là những người, mà người ta cho là bán nước, th́ chính những người ấy quan tâm đến đất nước lắm." Có ư nói Vơ Nguyên Giáp và những người cộng sản ở trong hội nghị. Tôi thấy đó là một chuyện rất khổ tâm. Nhưng với thời thế lúc ấy, Pháp lợi dụng sự chia rẽ ấy mà xúi bên này đánh bên kia. Rút cục chuyện ấy cũng không tránh khỏi đâu! Nếu không có người Tầu về th́ không có chuyện ǵ cả. Nhưng có Tầu về, gây ra phong trào hai đảng đánh nhau.

 

 

 

TK: Thưa bác, về sự tan vỡ của Hội Nghị Đà Lạt, trong cuốn sách của bác, bác cũng có nói một phần là v́ Pháp bắt Phạm Ngọc Thạch[42] . Có phải như thế không ạ?

 

HXH: Không phải đâu. Đó là kể một chuyện chứ không phải là cớ. Sự thật, sau lúc chiến tranh mà Pháp nhờ Đồng Minh, thắng Đức, ông de Gaulle có một cao vọng hết sức là lập lại nước Pháp như hồi trước. Ông lại có nói là ông hơn cả tụi Anh, tụi Anh có quân mạnh nhưng không biết làm chính trị, chứ ông ấy làm chính trị và lập lại khối Pháp như hồi xưa. Ông cho d'Argenlieu sang bên nhà là chuyện có lập tâm sẵn cả. Sau đến lúc d'Argenlieu đă gây ra chiến tranh với Hồ Chí Minh rồi, th́ d'Argenlieu có chuyện ǵ là hỏi ư kiến de Gaulle cả. Cái ấy là v́ ông de Gaulle không thấy chính trị đă đổi đi nhiều rồi. Cái thứ hai nữa là ông ấy, với óc của người thuộc địa đời xưa, không biết là trong thế giới đă biến đổi. Tôi thấy lỗi là chính ở những người với cái óc của ông de Gaulle  hồi ấy.

 

 

 

TK: Thưa bác, bây giờ nh́n lại, với con mắt sử gia, th́ bác đánh giá ông Hồ Chí Minh như thế nào? Về công cuộc giải phóng đất nước và đưa đất nước đến t́nh trạng sau này như vậy?

 

HXH: Xét về Hồ Chí Minh th́ phải có lâu năm sau này th́ xét mới không thiên lệch. (Chú thích: Phần gạch dưới sau đây đă bị cắt bỏ trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd) Hiện bây giờ th́ người ta oán nhiều lắm. Oán ấy là oán Đảng Cộng Sản, những người có óc marxiste hồi ấy. Chuyện đầu hết là tranh giành, chém giết những người bên những đảng quốc gia. Đấy là một cái họ trách. Cái thứ hai là lúc Cải Cách Ruộng Đất, gọi là trong nước có người giầu, người nghèo, chênh lệch. Cái thứ ba: phương pháp của marxiste, lúc ấy họ chỉ có một chiều, nghĩa là sự thật chỉ có một mà thôi. Không có sự thật thứ hai. Không được nói trái nhau. Nghĩa là họ không lư luận như người thường, cho nên sự oán với sự ghét nhiều lắm. Nhưng mà nói cái kết quả tức th́ nước ḿnh bây giờ mà có độc lập, có thống nhất, th́ cái ấy là cái công của Hồ Chí Minh to lắm. Dẫu là người ta dùng một chính sách ǵ, cộng sản hay quốc gia, th́ cái công ấy sau này đối với người viết sử, người ta xét lại không khác ǵ đời Lê Lợi, mà rồi quân Minh phải về. Lúc ấy đời Lê Lợi cũng nhiều đám chứ không phải chỉ ḿnh đám Lam Sơn mà thôi. Đám Lam Sơn, đám Đông Triều, những đám lớn đấy. Đám Đông Triều, đám Lam Sơn, đám Tuyên Quang... bốn năm đám[43] không có cộng tác direct[44] thế này mà giành nhau, nhưng mà cũng là ganh tỵ nhau để giải phóng đất nước. Rồi đám thuộc Trần, muốn cứu vớt con cháu nhà Trần mà cũng đánh như Trần Giản Định[45], Trần Trùng Quang[46] ǵ đấy. Những đám ấy có thể nói với đám Lam Sơn cũng là trái nhau hết cả. Nhưng sau này người ta quên. Người ta nhớ đám Lam Sơn v́ chính nhờ đám Lam Sơn mà đất nước được giải phóng. Cho nên tôi nghĩ không nên xét vội từ bây giờ. Về lâu, về dài sau mới nghĩ đến sự có công của một người nào.

 

            Riêng về ông Hồ Chí Minh th́ tôi chỉ gặp có một lần, gặp thực là nói chuyện tay đôi lâu với nhau. Tôi có kể chuyện trong Hội Nghị Đà Lạt đấy. (Chú thích: Câu gạch dưới sau đây đă bị cắt bỏ trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd) Hồi sau th́ tôi không có th́ giờ nữa. Mà xét chung, những sự nghị luận của ông, lời nói của ông với sự làm nữa, th́ đừng có thiên về...  nhiều người cho là cái sự ông nói một cách hiền lành là ông ấy giả dối. Chuyện ấy nó không phải như thế hẳn đâu. Tự nhiên một người chính trị họ có cái cách nói của một người chính trị. Người ta giấu giếm cái ư của người ta một phần nào, nhưng ḿnh phải hiểu.

 

            Một chuyện tôi nghĩ sâu sắc là Hồ Chí Minh là một người Nghệ, là con cháu những người về đường Cần Vương, hồi Cần Vương với ông Phan Đ́nh Phùng, Cao Thắng... các ông nghĩa khí rất cao, dân t́nh ai cũng theo cả. Đến lúc thua chỉ một cái đồn, hai người Pháp với độ một trăm người lính Tập, nhưng nó có súng, nó bắn các ông ấy tan hết cả. Ông Hồ Chí Minh, cũng như tất cả những người ái quốc trong vùng Nghệ Tĩnh lúc ấy biết rằng không có súng không làm được ǵ cả. (Chú thích: Những phần gạch dưới sau đây đă bị cắt bỏ trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd) Cho nên cái đời chính trị của ông Hồ Chí Minh, từ lúc sang Pháp, rồi đi với cụ Phan Chu Trinh, Phan Văn Trường, rồi ra hội nghị Versailles ǵ đấy... Ông Hồ Chí Minh hồi ấy đương có cái ảo tưởng là với cái chính trị mới, với cái tinh thần mới của quốc tế, có thể thoát ra một cách khác. Ông ấy không có cái chí như Gandhi bảo rằng là cứ ḥa b́nh, kiên nhẫn, rồi cũng có lúc được độc lập. Nhưng thực ra, với Gandhi, với những ông ấy... cũng may v́ có chiến tranh thế giới cho nên các ông ấy mới được độc lập, không phải là tự các ông ấy mà gỡ ra được. Nói thực như thế.

 

            Về ông Hồ Chí Minh, lúc ở bên này ông ấy thấy rằng tất cả các nước trên thế giới không có thể dựa và nước nào được hết cả mà có khí giới. Cái óc của ông ấy là óc khí giới. Từ năm 23, ông đă nghĩ đến. Lúc ấy chỉ có Đảng Cộng Sản, v́ chính sách của họ, có thể giúp được khí giới. Cho nên ông ấy đi với tụi Nga hồi ấy.

 

            Đến lúc đi với Borodine về Quảng Đông là ông ấy về với một ư đồ. Nếu có khí giới mà tŕnh độ tổ chức người trong nước thấp, cũng không có thể làm ǵ được. Cốt cái tổ chức ở bên trong chứ không phải tổ chức ở bên ngoài. Cho nên ông ấy kêu gọi những người trẻ tuổi lúc ấy. Nhất là chuyện đám ma cụ Phan Chu Trinh vừa xẩy ra, thanh niên lúc ấy, những người tốt phần nhiều bị đuổi ra khỏi trường, không được đi học nữa. Người ta sang Quảng Đông học trường của ông Hồ Chí Minh. Dần dần ông ấy lập ra mấy đảng, trước là để quen với cách tổ chức. Rồi th́ ông ấy lập ra Đảng Cộng Sản, cốt làm thế nào để bên Moscou[47], bên Staline nó tin, nó mới cho tiền, nó mới cho súng ống. Cho nên ông ấy lập ra Đảng Cộng Sản Việt Nam. Cái óc nationaliste[48] của ông ấy là ḿnh thấy ở trong đấy rồi. Nhiều khi vô t́nh mà ông ấy lập ra Đảng Cộng Sản Việt Nam. Lập vào khoảng tháng 3 năm 1930 th́ đến tháng 7, tháng 8 năm 1930, cái hạng thanh niên mà ông ấy gọi từ trong nước ra, rồi th́ chuyển sang bên Moscou, học về marxiste[49]. Ở bên này, những hạng[50] ấy được Staline cho về Quảng Châu, lập một đảng khác là Đảng Cộng Sản Đông Dương, chứ nó không cho từ Việt Nam nữa. Bởi v́ Việt Nam tức là nationaliste, th́ nó xóa và nó đẩy ông Hồ Chí Minh ra ngoài. Ông Hồ Chí Minh từ trước đến giờ có vào cái Đảng Cộng Sản Đông Dương đâu? Không có. Cái chuyện đó cũng không can hệ lắm, nhưng nó chứng tỏ, trong tinh thần th́ đấy là một người nationaliste, nhưng mà họ dùng cái marxiste, rồi ở lâu với marxiste[51] th́ họ thấy có nhiều sự tốt ở trong đảng, nhất là đường tổ chức, đối với Việt Nam là rất mới.

 

            Đối với cái tuổi chúng tôi, th́ tôi kinh nghiệm rằng: Lúc đầu tiên Việt Minh mới lên, ở Hà Nội khi nào họp một cái ǵ th́ tôi thấy họ có tổ chức, có phương pháp có nhẽ là đơn sơ -người thanh niên Việt Nam thường chỉ nói miệng nhiều, chứ không có phương pháp, làm lung tung-, nhưng ngăn nắp lắm. Xong buổi họp biên chép rơ ràng những ư kiến đưa ra. Tôi thấy khác cách Việt Nam làm việc nhiều lắm. Tôi hiểu cái sự v́ phương pháp mà họ theo.

 

            Sau, đến lúc đánh th́ tự nhiên mà trụ được. Quân đội của Pháp, có máy bay, có xe tăng... mà ḿnh tay không mà trụ được lâu thế, nhờ cái stratégie[52] của ḿnh, stratégie của Á Châu lâu đời,  dùng du kích mà đánh; cái nào ḿnh mạnh, chắc được, mới đánh. Những lối như thế là stratégie của ḿnh cả.

 

            Được cái người Pháp khinh địch, khinh ḿnh, cho nên không dè họ thua. Nhưng đến lúc Điện Biên Phủ, th́ nói thực, lúc ấy không có súng ống tối tân không đời nào mà đánh được Pháp. Pháp lúc ấy được Mỹ giúp ghê lắm rồi, về súng ống ghê rồi. Chỉ có bom nguyên tử họ không giúp, hay là 100 máy bay họ không giúp một lần, họ chỉ giúp lẻ tẻ thôi. Hồ Chí Minh, lúc ấy tụi Tàu đặt vấn đề ra, nếu không theo nó, không nghe nó về mặt chính trị, nó không cho súng ống th́ cũng chết. Cho nên nó đưa những tụi cải cách ruộng đất ở bên Tầu vừa xong, nó đưa sang, nó cầm một vài ông -gọi là Bộ Trưởng lúc ấy- những người lúc ấy không phụ thuộc Hồ Chí Minh. Sự cải cách gọi là địa phương nhưng mà lên đến huyện, lên đến tỉnh đă có người Tàu điều khiển cả rồi. Thành ông kia là phải nuốt chuyện ấy để mà nó giúp cho súng ống[53]. Họ cũng biết là được Điện Biên Phủ th́ mới có chuyện ǵ, chứ thua Điện Biên Phủ th́ lúc ấy thua hoàn toàn.

TK: Thưa bác, riêng về chuyện chống Pháp cho tới năm 54 th́ nhiều người đồng ư, nhưng sau 54, việc đánh miền Nam bằng vơ lực th́ sao ạ?

HXH: Cái chuyện ấy v́ họ đă thề rằng thống nhất th́ tự nhiên họ phải đi đến thống nhất. Nhưng mà có đi đến nơi không th́ đấy lại là chuyện khác. Chuyện ấy chắc là cũng có từ hồi cụ Hồ đương c̣n họ đă có ư định rồi chứ không phải không, họ quấy ở trong Nam cho người Mỹ không có thể làm ăn ǵ được. Họ cũng mong rằng người Mỹ không có lợi ǵ nhiều để ở lại trong Nam. Nhưng sự thực th́ trong hội nghị Genève, tụi Mỹ không kư ǵ cả, và nó cũng bảo Bửu Lộc đừng kư ǵ. Nhưng vẫn có một stratégie chung: chia đôi nước, và trong Nam lập một nội các có thể thương lượng được với ngoài Bắc, có sự cân bằng và hai bên không đánh nhau nữa. Rồi sau này th́ có nhẽ là sẽ kéo dài như Triều Tiên bây giờ mà cũng có thể là hợp nhất như Đức bây giờ. Chắc ông Hồ cũng nghĩ đến những chuyện ấy hết cả đấy. Nhưng mà rồi cốt phần lớn là lỗi ở Mỹ hiểu lầm về chuyện thế giới, về tinh thần người Việt. Hiểu lầm rồi cuối cùng nó thấy cũng tốn của tốn công mà ai cũng phản đối cả, chả có lợi lộc ǵ rồi nó cũng phải rút lui.

            Lúc ở Genève, tôi cũng có sang bên ấy. Tôi sang là chuyện đầu đuôi như thế này: Chuyện lúc năy tôi có nói với cô là tôi cũng muốn nói qua cho người sau hiểu là tại sao tôi lại sang bên kia (Hội Nghị Genève): Lúc ấy có thể nói tôi là người không hợp tác với chính phủ thuộc địa, tại sao tôi lại sang ở bên này rồi ở luôn đến bây giờ. Tôi đi, v́ lúc ấy Pháp thấy rằng đối với Bảo Đại, với những chính phủ dưới quyền Bảo Đại, phải nhả hết cả những ǵ hồi trước, không chịu cho chính phủ Hồ Chí Minh. Tức th́ là đă nhận độc lập, đă nhận thống nhất hết cả rồi, lúc ấy Pháp đánh nhau làm ǵ nữa? Có lợi ǵ nữa? Chỉ có người nào chống cộng sản thực, muốn diệt cộng sản để bên Pháp này, cộng sản khỏi lên. Đấy là v́ nước Pháp ở bên này mà đánh cộng sản ở bên kia. Cho đến lúc thấy thiệt hại nhiều quá, dừng được chiến tranh th́ dừng, cho nên Pháp phải nhận Hội Nghị Genève là v́ thế.

            Lúc Hội Nghị Genève, nước Việt Nam, dân Việt Nam có một cơ hội, có một tương lai độc lập, thống nhất mà không theo hẳn cộng sản Nga, cộng sản... đâu đấy. Cho nên cả hai bên -tuy Bửu Lộc vẫn nói là theo Mỹ mà không kư- dân t́nh người ta mừng lắm. Chưa bao giờ yên ổn như thế.

            Tôi có sang Genève. Chính tôi gặp ông Bảo Đại ở Paris đây. Ông Bảo Đại có nói với tôi: "Này, Hăn cứ sang nói chuyện và nghe người ta bàn, có cái ư ǵ ḿnh có thể dùng được th́ về nói cho tôi nghe." Tôi sang Genève. Về tôi cũng nói chuyện với ông ấy ở dưới Thorens, ông ấy có cái château, gần Nice, gần Monaco ǵ đấy. Nhưng sau tôi cũng biết rằng những chuyện tôi nói, tụi Pháp cũng biết hết cả. Pháp th́ họ cũng bằng ḷng lắm. Bởi v́ qua chuyện tôi kể lại đây, th́ ở ngoài (Bắc) cũng ôn ḥa lắm. Chia đôi đất nước th́ phải chia đôi nhưng họ cũng mong rằng ở trong Nam có một chính phủ hợp tác với ngoài Bắc, ít nhất là trong giai đoạn hai năm trước lúc trưng cầu ư kiến, phải hợp tác với nhau. Mà hợp tác với nhau tốt th́ chưa biết thế nào được, nghĩa là cứ phải điều đ́nh. Có cơ ḥa b́nh, điều đ́nh là thế. Tôi về nói chuyện với ông Bảo Đại, ông ấy thích, ông ấy vui lắm và tụi Tây nó nghe, nó cũng bằng ḷng lắm.

            Nhưng Tây muốn lập một nội các ở trong Nam với tính cách ḥa hoăn, ḥa nhă, ḥa b́nh với ngoài Bắc: không có thể làm được. Hồi ấy, họ có ư định là ông Trần Văn Hữu sẽ làm thủ tướng trong Nam, thay Bửu Lộc, v́ Bửu Lộc từ chức rồi. Ông Bảo Đại chắc cũng thế. Nhưng Pháp bị Mỹ kè bên cạnh, với Ngô Đ́nh Luyện, Ngô Đ́nh Nhu. Nhất là Ngô Đ́nh Luyện ở bên này, chắc là nó cho tiền nhiều lắm, với lại nó xui ông Ngô Đ́nh Diệm, ông Ngô Đ́nh Diệm có viết cho ông Bảo Đại một cái thư bốn năm trương[54], nghĩa là lạy lục khú lụ không thể tưởng tượng được, để xin được làm thủ tướng ở trong ấy. Cái thư ấy tôi có được đọc.

            Rồi lúc đưa Ngô Đ́nh Diệm lên th́ tự nhiên Bảo Đại không về được nữa. Bị chặn ở đây.

            Rồi lúc sau, đánh nhau, đánh măi không được. Chính người Việt Nam, -ở vùng Huế th́ cũng vừa vừa thôi- từ Quảng Nam, Quảng Ngăi, B́nh Định vào trong, có thể nói là họ có công rất lớn trong cuộc chiến tranh này bởi v́ họ chịu đánh nhau từ đầu chí cuối, họ có được nghỉ chút nào đâu?

            Bộ đội quốc gia của các tướng ở trong ấy, đánh cũng chênh lệch hết sức. Nhưng ḷng ái quốc của người ḿnh nhiều. Các ông tướng ấy, không sâu lắm, họ phải sống th́ họ ra binh; con cái của họ, họ cho đi học ở ngoài cả, chứ có mấy người con các ông tướng ấy chết ở bên nhà đâu? Nói thực là như thế. Thành ra không thể giữ được. Cuối cùng những người bên marxiste họ được. Năm 73, lúc có sự ḥa hoăn hai bên, nếu ông Thiệu lúc ấy biết điều th́ cũng đương c̣n một giai đoạn hay được đấy. Nhưng hồi đó, ông Thiệu nghe Mỹ quá, cho nên không biết cách ḥa hoăn. Rồi xẩy ra chuyện 75 th́ dẫu nói thế nào nữa cũng là nước của ḿnh, độc lập và thống nhất. Cái công ấy của Việt Minh từ đầu. Đối với một người chỉ có óc lịch sử không, sau này phán xét, tôi nghĩ không thể nghĩ cách khác được đâu.

TK: Thưa bác, về phần những nhân vật lịch sử, bác đă nhận định về Bảo Đại, Hồ Chí Minh, Ngô Đ́nh Diệm rồi, bây giờ xin bác một cái nh́n về ông Trần Trọng Kim và Nguyễn Tường Tam.

HXH: Về chuyện sau này đấy hả?

TK: Vâng.

HXH: Nói thực ra th́ bác cũng không có nhận xét ǵ khác bác đă viết đấy. Về Nguyễn Tường Tam, thực ra th́ trước bác không biết một tư nào đâu, chỉ có đi Đà Lạt rồi lúc ấy mới gặp ông ta, rồi nói chuyện với ông ta... Nhưng mà cái cảm tưởng mà bác đối với Nguyễn Tường Tam, đấy là một người văn học chứ không phải là một người chính trị, mà chính ông cũng nói với bác là: "Chuyện chính trị rồi để các anh em, chứ tôi, tôi trở về với văn học." Th́ tôi thấy anh ta ra đứng đầu Quốc Dân Đảng là một chuyện có thể nói là ngẫu nhiên. V́ lúc ấy, thời thế đưa anh ta vào đấy rồi, anh ta chấp nhận điều ấy. Trong cái chí của ông ta không phải là thế đâu. Cho nên đến đời sau rồi ông ta tự tử, đấy là ông ta là người có khí khái. Ông ta là một người văn học có tài.

            Vào lúc ấy là lúc mà xă hội ḿnh đă phải thay đổi nhiều, cho nên ông ấy ra báo Phong Hóa, rồi sau Ngày Nay. Những tờ báo ấy, th́ cái tên như Phong Hóa, không phải ông ấy đặt ra đâu. Thực ra là có một tờ báo, người ta xin được phép ra, là Phong Hóa, rồi ông ấy mua lại cái titre ấy, nhân chuyện ấy ông ra báo. Lúc ấy là phải tranh đấu với mật thám nhiều lắm thành ra khó khăn lắm. Nhưng nó có hiệu quả rất lớn đương thời ấy, có thể nói những người thủ cựu quá, họ cũng sợ báo Phong Hóa, mà rồi nhất là phụ nữ, thanh niên th́ lúc ấy v́ Phong Hóa thay đổi nhiều lắm.

            Thế c̣n cụ Kim th́ bác biết từ lúc bác học ở bên này về, 36 đấy. Th́ chính cụ tới t́m bác, muốn kéo bác về đường Việt học. Cụ cũng biết rằng bác biết chữ Nho, và thích về đường Việt học cho nên cụ kéo vào ban văn học của hội Khai Trí Tiến Đức. Cụ là một người có thể nói rằng ở Việt Nam, thời kỳ ấy, không mấy người có mức học cao như cụ về đường sử học. Cái ấy th́ chắc chắn.

            Cái ḷng, sự ái quốc của cụ cũng như là những nhà nho cũ hồi xưa. Hai nữa, cụ có cái kinh nghiệm ở Pháp cũng nhiều, vả lại cụ có vào hội Tam Điểm[55] đấy, nó có cái cellule gọi là Cellule Conficius[56] th́ trong ấy có một số người Việt Nam. Th́ tự nhiên là cụ được sự che chở của người Pháp có nhân quyền, cho nên cụ nói hay làm cái ǵ, cụ cũng không sợ mật thám như những người khác. Cụ làm việc ǵ th́ cụ cứ coi ḿnh như một người độc lập, ḿnh cứ nói nó cũng không thể bắt giam ḿnh được. Position[57] của cụ như thế. Mà cũng v́ thế cho nên lúc cuối cùng, Decoux định bắt nhiều người đấy, th́ Decoux nó đă bắt cụ về hưu rồi. V́ cụ có chân trong Tam Điểm, mà Decoux hồi ấy là theo Pétain, nó đuổi những người nào trong hội Tam Điểm đang làm việc cho nhà nước.

            Lúc ấy nó bắt nhiều người lắm. Ông Trần Văn Lai đă bị bắt, th́ tụi Nhật cho biết tin là mật thám Tây sắp sửa bắt cụ Kim với cụ Dương Bá Trạc. Cho nên nó tới nhà, nói với các cụ là có một hôtel của Nhật là Đại Nam Công Ty, th́ vào hôtel đó mấy đêm, để tụi Pháp nó có tới th́ không có ở nhà. Rồi đến lúc nó nhốt ở trong ấy th́ cụ khó chịu lắm, cụ đ̣i về nhà. Sau nó bảo: cụ mà về thế nào cũng bị bắt. Rồi sau th́ cụ và cụ Dương Bá Trạc nói với nhau là: Ḿnh từ trước tới giờ chủ trương chuyện chống Pháp, th́ nó bắt ḿnh bây giờ là cũng có lư, mà nó bắt thật th́..., chi ḿnh cứ..., bây giờ tụi Nhật nó bảo nó đưa các cụ đi ra ngoài th́ cứ nhận rồi xem thế nào. Cho nên hai người nhận lời tụi Nhật đưa đi sang Singapour, chứ cũng không sang Nhật được. Mà cũng không gặp ai hết cả từ khi đi, đến đấy chỉ có hai cụ với nhau. Cụ buồn quá, cụ mới dịch thơ Đường, rồi sau cụ in Đường Thi, của cụ hai cuốn đấy. Cụ Dương Bá Trạc lại bị bệnh, chắc là bị cancer bên Singapour rồi chết ở bên ấy. Sau cũng mang gio về.

            Sau này với ông Bảo Đại, th́ đầu hết cụ chống lắm. Chống ông Bảo Đại về. Nói chuyện với tôi, cụ bảo: V́ có tôi cũng được mời vào Huế cho nên cụ mới ở lại. Cụ hỏi tôi th́ tôi cũng nói cụ nên gặp ông Bảo Đại, rồi có ư ǵ cụ nói sau, chứ cụ đừng có nói trước. Cụ cứ bảo: "Bảo Đại là một cái anh chỉ biết ăn chơi, không hiểu cái ǵ cả."  Cụ cứ nói như thế. Sau cụ vào thăm ông Bảo Đại th́ cụ ngồi đến 2, 3 giờ đồng hồ cơ. Lúc ra th́ trái lại, lại thấy cụ nói: "Nó thông minh lắm chứ không phải như tôi tưởng." Ông Bảo Đại th́ tự nhiên ông ấy là người có duyên lắm, nói chuyện rất dễ dàng mà hiểu biết lắm. Cái điều lớn nhất của ông Bảo Đại là ông nói với cụ Kim cũng như nói với tôi là: "Từ trước đến giờ, các anh muốn nước Việt Nam độc lập, bây giờ có cơ hội th́ lại chối, ḿnh không chịu độc lập, thế rồi sau này nói thế nào?" V́ cái câu ấy mới convaincre[58]  được cụ.

            Cụ th́ người thực thà lắm. Không phải là người chính trị như người khác đâu. Chính trị cái lối quân tử đời xưa, c̣n ngây thơ là chuyện khác nữa. Ngây thơ đến nỗi mà sau này cụ c̣n nghĩ: "Như cụ Hồ Chí Minh cứ đánh Tây cho được độc lập đi, xong rồi th́ chuyền cho tụi Quốc Dân Đảng nó làm việc..." (cười). Sự ngây thơ của cụ là cái chuyện như thế.

TK: Xin bác nói về vai tṛ của chính phủ Trần Trọng Kim mà bác có ở trong ấy.

HXH: Cái vai tṛ th́ lúc làm chính phủ, chúng tôi cũng bàn với nhau nhiều lắm, bởi v́, tôi nói thực, cụ Kim lúc nhận lời rồi -đầu hết cụ không nhận đâu- ai cũng khuyên là mời Ngô Đ́nh Diệm vào. Ngô Đ́nh Diệm được Nhật nó che chở từ trước, mà cũng nhiều người ở Huế họ theo. Hai nữa là làm việc lúc bấy giờ mà có Nhật bằng ḷng th́ mới làm việc được. Chứ không, nếu nó phá th́ cũng khó làm. Cho nên cụ nói với ông Bảo Đại rằng là cụ không thể nhận được. "Đối với tôi, đối với Hăn này, cụ vào nói với ông Bảo Đại thế, cứ đưa Ngô Đ́nh Diệm về rồi th́ Ngô Đ́nh Diệm lấy người của ông ta để làm việc." Nhưng sau ông Ngô Đ́nh Diệm không về; sau th́ biết rằng....

            Mà tôi biết, tôi có được thấy, Ngô Đ́nh Diệm với năm người là ông Lê Toàn, ông Nguyễn Xuân Chữ, ông Vũ Văn An, ông Vũ Đ́nh Di. Năm người ấy có một lời thề với nhau để ủng hộ ông Cường Để. Tụi Nhật nó cũng biết và ai lúc ấy cũng biết là có cái nhóm thề với ông Cường Để. Th́ v́ thế cho nên Nhật lúc ấy có hai phe: Một phe chính trị và một phe quân đội. Phe chính trị th́ ủng hộ Cường Để. Nhưng phe quân đội muốn Đông Dương yên, chứ rối loạn lúc Mỹ đổ bộ vào th́ quân đội Nhật ít quá, không có thể chống nổi. Cho nên nó bảo rằng Ngô Đ́nh Diệm mà về, đưa Cường Để về, th́ thế nào cũng có sự tư thù tư oán, ghét Tây, với những chuyện này kia, th́ rồi lung tung cả.

            Cho nên cái giấy mời của Bảo Đại nhờ quân đội Nhật chuyển cho Ngô Đ́nh Diệm, nó d́m đi. Ngô Đ́nh Diệm không nhận được. Lúc cụ Trần Trọng Kim ở Bangkok đi về qua Sài G̣n, có gặp Ngô Đ́nh Diệm. Gặp nhau ở café ngồi nói chuyện th́ Ngô Đ́nh Diệm nói: "Tôi không nhận được giấy mời ǵ cả." Ông ấy lấy làm tức là chuyện khác nữa: Ai cũng mời cả mà tại sao ông ấy không được mời. Nhưng thực ra ông ấy không có giấy mời.

            Thế rồi cụ Kim về Huế. Về Huế th́ chắc cũng có nói với ông Bảo Đại là ông Diệm không nhận được giấy mời, mà ai cũng khuyên rằng mời ông ấy để làm thủ tướng chứ không phải để hỏi ư kiến. Th́ lúc ấy ông Bảo Đại lại viết lá thư thứ hai nữa, nói là gọi ông Ngô Đ́nh Diệm về lập chính phủ. Nói rơ ràng như thế. Đưa cho bộ đội Nhật chuyển cho ông Diệm. Lần này Nhật không thể ngăn cản được, phải chuyển thư ấy cho ông Ngô Đ́nh Diệm. Nhưng mà lúc nhận được thư ấy, với những điều kiện như thế, th́ thực là ông ấy có lời thề với Cường Để, không thể về với Bảo Đại được, cho nên ông ấy từ chối.

            Bảo Đại lúc ấy nói với cụ Kim: "Ông Diệm không về được th́ phải nhờ cụ chứ không có ai nữa." Lúc ấy cụ mới định. Cụ bàn với tôi, với ông Bảo Đại nữa, cũng nói sự thực ra: Lập một cái chính phủ cho là mấy tháng, thế nào Nhật cũng thua; nhưng mà Mỹ nó sẽ vào đây, nó giải giáp Nhật, th́ lúc ấy ḿnh phải có một chính phủ légal[59], chính thức, và trong nước có tổ chức hẳn hoi là một nước thực, lúc ấy Mỹ nó mới kính trọng ḿnh, mới để cho ḿnh độc lập. Nếu lúc nó vào, xáo trộn cả, nó đặt quân đội cai trị th́ cũng không được. Cho nên v́ thế nói là lập chính phủ, dẫu thế nào chăng nữa th́ cứ phải nhận. Cụ Kim nhận. Dù biết là nhận chỉ mấy tháng mà thôi.

TK: Sau này bác sang Pháp, v́ sao bác phải ra đi?

HXH: V́ một lư do chính trị nên năm 1951 tôi phải bỏ Hà Nội sang đây. Nói thực ra, nếu tôi ở lại Hà Nội th́ tôi bị bắt rồi. Nên tôi phải chạy lúc ấy. Chạy sang Pháp chứ không phải chạy ra hậu phương. Bởi v́ chạy ra hậu phương không dễ đâu (cười). Chạy sang Pháp dễ hơn.

 

TK: Xin bác nói rơ hơn một chút về lư do chính trị đă khiến bác sang đây.

HXH: Lúc ấy đă có hiệp ước ở Hạ Long rồi th́ tự nhiên ông Bảo Đại -là người bạn của tôi từ hồi trước, khi tôi c̣n học ở bên này- ông Bảo Đại tin tôi nhiều, ông ấy muốn gặp tôi nhưng Pháp không cho gặp. Rồi sau, những người Thủ Tướng của ông, cũng có người muốn kéo tôi ra để họ có uy thế. Nhưng cũng có người ghét tôi, định bắt tôi bởi v́ tôi không theo.

            Bây giờ tôi có thể nói rơ được chuyện ấy. Nguyên do là ông Nguyễn Hữu Trí, h́nh như hồi ấy là Quốc Dân Đảng, là bạn thân của tôi hồi trước, lúc ấy là Tổng Trấn ngoài Bắc. Một hôm ông Trí gọi dây nói cho tôi bảo: "Nó sắp bắt anh đấy. Tôi cho anh giấy, đi liền đi, cho anh passepor[60]t sang Pháp."

TK: Thưa bác, hồi ấy phe muốn bắt bác là phe nào?

HXH: Nói thực ra, hồi ấy là ông Tâm muốn bắt tôi. Ông Nguyễn Văn Tâm chứ không ai khác. Có thực hay không th́ tôi cũng không biết được. Nhưng ông Tâm lúc ấy là một người làm nhiều chuyện ẩu lắm. Tôi muốn tránh. V́ không biết thế nào thành tôi ra đi.

            Chuyện buồn cười là tôi lên máy bay th́ lại đúng máy bay của ông de Lattre[61] về Paris. Mà xung quanh ông de Lattre th́ họ cũng biết tôi đi cùng máy bay. Ông de Lattre có sai người lại hỏi, ông muốn gặp tôi. Tôi có nói chuyện với ông de Lattre một lúc. Đối với binh đội, những người tướng th́ cũng có nhiều người là bạn học của tôi ở trường Polytechnique. C̣n những ông cao như de Lattre th́ không, nhưng họ cũng biết tiếng tôi, họ biết tôi không hợp tác. Trong lúc Đức chiếm bên này, th́ họ trọng những người không hợp tác.

            Cho nên đối với tôi, nhiều người cũng trọng. Họ muốn ḿnh hợp tác, nhưng ḿnh không hợp tác, th́ không phải là họ chê ḿnh, mà họ muốn biết ư kiến của ḿnh, cho nên tôi cũng gặp họ nhiều lần. Tuy về chuyện chính trị, cũng không có kết quả ǵ lúc ấy cả. Chính sách của Pháp chưa hiểu rơ vấn đề. Bên trên, từ ông de Gaulle cũng không hiểu.

 

             Rồi sau đến năm 1954, lúc chính phủ cụ Hồ về Hà Nội, người Pháp rút lui. Th́ hồi ấy Ngô Đ́nh Diệm không [chỗ này mất vài chữ không nghe rơ] tuy Nhu rất thân với tôi; nhưng chính là Nhu lại không muốn tôi về trong Nam. Mà ngoài Bắc, trái lại, họ lại muốn tôi về trong Nam (cười).

TK: Thưa bác, tại sao lại có chuyện ông Ngô Đ́nh Nhu không muốn bác về trong Nam mà...

HXH: Bởi v́ Nhu biết tôi, tôi không đồng ư với ông ta. Hồi ở bên này tôi rất thân với Nhu, với Luyện. Ở với nhau hàng tháng, hàng năm. Nhưng ư kiến bất đồng nhiều lắm. Hai nữa là tôi gặp ông Diệm trước rồi, trong lúc ông ấy chưa bị Tây bắt (nó dọa bắt rồi ông ấy trốn được) tôi có gặp ông ấy, tôi thấy người không có thể làm việc được. Cho nên nếu mà có mời tôi, th́ tôi cũng không đời nào bằng ḷng.

TK: Thưa bác, thế c̣n việc nữa là lúc bác sang Pháp, bác sang để gặp vua Bảo Đại, thế rồi...

HXH: Không phải. Ông Bảo Đại lúc ấy cũng không ở bên này. Chuyện gặp ông Bảo Đại th́ thế này: Lúc hội nghị Genève, 54, tôi sang đây 51 cơ, chứ không phải...

TK: Xin bác để cháu nói hết câu hỏi. Thưa bác, lúc bác sang đây, dù có gặp hay không gặp ông Bảo Đại, nhưng sau này khi ông Bảo Đại nhờ ông Ngô Đ́nh Diệm ra lập chính phủ, ông Bảo Đại có đề nghị ǵ với bác hay không?

HXH: Cũng không đúng hẳn như thế. Nhưng có chuyện can hệ hơn nữa mà không mấy người biết: Ông Bảo Đại lúc đầu hết ở Vịnh Hạ Long, khi ông ấy kư với ông Bollaert[62] hiệp ước Vịnh Hạ Long[63], ông ấy không hỏi ư kiến ǵ những người cũ. Nhưng riêng tôi, th́ tôi viết thư cho ông ấy nhiều lắm, mượn người này người kia đưa, khuyên là ông phải cẩn thận, chuyện đằng Cousseau với đằng Faugère hai người chính là công an của Pháp, tŕnh độ thấp chứ không phải cao đâu, quyến dụ th́ ông phải cẩn thận.

            Tôi biết ông ấy cũng đủ thông minh để không đi với tụi nhỏ ấy đâu, có thể đi với tụi cao hơn, chứ không phải tụi ấy. Nhưng tính ông Bảo Đại không chịu khổ được. Ở Hồng Kông tụi nó giữ compte của ông, nó không cho tiền tiêu th́ ông không thể ở được. Có lẽ v́ vật chất cho nên ông ấy níu lại -tôi đoán thế, tôi cũng không chắc lắm-, ông buông, ông thả, ông cứ do dự. Tây nó cho là do dự, nhưng thật ư th́ không phải là do dự đâu, ông cố ư làm như thế. Cho nên, một mặt ông ấy cứ cho người về làm việc: ông Xuân[64], ông Hữu[65]; nói là với trách nhiệm của ông ấy th́ cũng không đúng, với danh dự th́ đúng hơn, của ông Bảo Đại, người Quốc Trưởng; các ông kia chỉ là Thủ Tướng trong nước. Trong lúc ấy th́ ông Bảo Đại cố làm sao cho mấy ông làm việc trong nước, phải yêu cầu Pháp, dần dần phải kư cho Việt Nam chuyện thống nhất và độc lập như hồi trước chính phủ chung của cụ Hồ -với ông làm cố vấn- đă yêu cầu như thế. Phải làm sao cho đạt được chuyện ấy trên giấy má, ông biết cũng chẳng ăn thua ǵ, nhưng cứ phải có giấy má trước đă, rồi sự thực thế nào th́ không biết.

            Trở lại lúc trước khi kư hiệp ước Hạ Long, ông Bảo Đại định là cụ Kim với ông sẽ lập một chính phủ ở bên nhà. Người Pháp họ lừa ông và cả cụ Kim nữa. Ông ấy nói với họ: "Trước lúc tôi bằng ḷng nhận lời, th́ tôi phải cho cụ Kim về để mời một số người sang đây họp, rồi chúng tôi sẽ bàn." Th́ Cousseau với Faugère nói: "Được, cụ cứ cho cụ Kim về." Về đến Sài G̣n, cụ Kim viết một cái thư ra cho tôi nói rằng: "Muốn mời ông sang bên kia nhưng mà tụi Pháp nó không cho, mà nó sắp đầy tôi lên Phnom Penh."  Sự thực là thế. Tây nó ngăn. Cụ Kim về, nó đẩy lên Phnom Penh, nó để ông Bảo Đại trơ một ḿnh. Sau với một số người như ông Nguyễn Tường Tam, Ông Xuân, một số người mặt trận Nam Kỳ, sang lập cái [nghe không rơ]. Sau ông biết rằng những chuyện ông [Bảo Đại] làm đấy th́ trong nước không chấp nhận. Chỉ có một số người lưu vong chấp nhận. Cho nên ông cứ trù trừ. Một mặt th́ Tây nó vẫn để cho ông compte ông tiêu tiền.

 

            Tính ông Bảo Đại là thế. Sau này Tây nó oán lắm chứ không phải nó thích ông Bảo Đại đâu. Nhất là de Lattre, nhiều khi nó ghét lắm. Tôi cũng biết nhiều người Pháp oán lắm. Rồi th́ ông ấy biết là không làm ǵ được. Nhưng hồi Pháp sắp kư  Hội nghị Genève, lúc ấy, chính tôi c̣n ở Rome. Khi tôi ở bên ấy th́ nghe tin phái đoàn Việt Nam đă tới Genève để dự hội nghị, trong có Phan Anh. Tôi lập tức viết thư cho Phan Anh, mừng và hỏi thăm. Phan Anh viết thư trả lời cho tôi ở Paris lập tức, nói là mời anh sang bên này với một số bạn ở đây, ông Hiền, ông Hà -Nguyễn Mạnh Hà-, các ông ấy mời sang. Tôi trở về Paris và sang Genève.

[Câu chuyện đến đây th́ máy cassete hết pile. Lần sau lại bác, rất tiếc là tôi đă không hỏi tiếp về chuyện này, và nói sang chuyện khác.]

[1]   Trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, nhà xuất bản Giáo Dục, Hà Nội, 1998, tựa đă được đổi là Những cuộc tiếp xúc khó quên.

 

 

 

[2] Maison de la Radio, 116 Avenue du Président Kennedy, 75016 Paris.

 

[3] Năm cụ bị đưa về (nghỉ) là năm cụ trong nội các Nguyễn Hữu Bài:

 

                Nguyễn Hữu Bài    Thượng thư bộ Lại

 

                Tôn Thất Đàm        Thượng thư bộ H́nh

 

                Phạm Liệu              Thượng thư bộ Binh

 

                Vơ Liêm                 Thượng thư bộ Lễ

 

                Vương Tứ Đại       Thượng thư bộ Công.

 

                Ông Nguyễn Hữu Bài đă đứng đầu nội các từ năm 1923, đời vua Khải Định. Năm 1925, vua Khải Định mất, Bảo Đại lên ngôi, tấn phong ông là Phước Môn Quận Công.

 

                Năm 1932, Pháp cho vua Bảo Đại được trực tiếp tham chính và thay nội các mới. Ngày 11-11-1932, Phạm Quỳnh được mời về Huế làm Ngự tiền Đổng lư văn pḥng, sau đó làm Thượng thư bộ Học, rồi Thượng thư bộ Lại.

 

                Hoài Nam Nguyễn Trọng Cẩn ghi lại biến cố này trong bài thơ:

 

                Năm cụ khi không rớt cái ́nh

 

                Đất bằng sấm dậy giữa Thần kinh

 

                Bài không đeo nữa xin dâng Lại

 

                Đàn chẳng ai nghe khéo dở H́nh

 

                Liệu thế không xong Binh chẳng được

 

                Liêm đành chịu đói Lễ đừng dinh

 

                Công danh như thế là hư hỉ

 

                Đại sự xin nhường kẻ hậu sinh.

 

[4] Tiếng nói lái của chữ baccalauréat, thi tú tài.

 

[5] Theo Phạm Khắc Ḥe, Từ Triều Đ́nh Huế Đến Chiến Khu Việt Bắc, in lần thứ ba, NXB Thuận Hóa, Huế, 1987, trang 26, th́ chiều ngày 27 tháng 3, Hoàng Trọng Phu, Trần Văn Thông, Hoàng Xuân Hăn, Vũ Văn Hiền và Phan Anh, từ Hà Nội vào Huế.

 

[6] Tiếng tăm, danh tiếng.

 

[7] Một số sự kiện lịch sử trong giai đoạn này:

 

10/3/1945: Pháp đầu hàng Nhật. Bộ tư lệnh quân đội Nhật ra thông cáo ủng hộ việc tranh đấu giành độc lập của các dân tộc Đông Dương.

 

11/3/1945: Viện Cơ Mật của triều đ́nh Huế tuyên bố băi bỏ hiệp ước bảo hộ 1884. Việt Nam khôi phục chủ quyền.

 

17/3/1945: Vua Bảo Đại ra dụ số 1: Từ nay đích thân cầm quyền, theo nguyên tắc Dân Vi Quư.

 

17/3/1945: Yokohama là Đại sứ Nhật, được cử làm quyền Khâm Sứ, thay Khâm Sứ Pháp tại Huế.

 

17/4/1945: Vua Bảo Đại ủy nhiệm học giả Trần Trọng Kim lập nội các độc lập đầu tiên của Việt Nam.

 

[8] Một Cơn Gió Bụi, hồi kư của Trần Trọng Kim, nhà xuất bản Vĩnh Sơn, Sài G̣n, 1969.

 

[9] vẻ

 

[10] Đà Nẵng

 

[11] Trại không quân

 

[12] Cảm t́nh

 

[13] tiếng Nhật gọi là Dainam Kosi.

 

[14] Khâm Sứ

 

[15] hàng, chức

 

[16] Theo Phạm Khắc Ḥe là ngày 27 tháng 3 (sđd).

 

[17] khẩn cấp

 

[18] Nội các Trần Trọng Kim:

 

Tổng Lư Nội Các:                                         Trần Trọng Kim

 

Bộ Trưởng Ngoại Giao:                                Trần Văn Chương

 

Bộ Trưởng Tiếp Tế:                                      Nguyễn Hữu Thi

 

Bộ Trưởng Thanh Niên:                              Phan Anh

 

Bộ Trưởng Tài Chánh:                                 Vũ Văn Hiền

 

Bộ Trưởng Nội Vụ:                                       Trần Đ́nh Nam

 

Bộ Trưởng Y Tế, Cứu Tế:                            Vũ Ngọc Anh

 

Bộ Trưởng Tư Pháp:                                    Trịnh Đ́nh Thảo

 

Bộ Trưởng Kinh Tế:                                     Hồ Tá Khanh

 

Bộ Trưởng Giáo Dục và Mỹ Thuật:           Hoàng Xuân Hăn

 

Bộ Trưởng Công Chánh:                             Lưu Văn Lang

 

[19] gợi ư

 

[20] Đại Học Luật Khoa

 

[21] Tham tá

 

[22] Ṭa khâm sứ (tham tá ṭa khâm sứ)

 

[23] Bùi Quang Chiêu bị Việt Minh xử tử h́nh tại chợ Đệm, B́nh Điền, Sài G̣n, ngày29/9/1945

 

[24] Đảng Lập Hiến. Đảng này tên chính xác là Đảng Lập Hiến Đông Dương.

 

[25] Diễn Đàn Đông Dương.

 

[26] tên tờ báo

 

[27] Trong Phạm Khắc Ḥe Từ Triều Đ́nh Huế Đến Chiến Khu Việt Bắc, Nxb. Thuận Hóa, in lần thứ ba 1987, có sửa chữa và bổ sung, không thấy nhắc đến tên cụ Kim. Phạm Khắc Ḥe viết: "Ai đă mớm cho Bảo Đại việc tự cầm quyền và nhất là khẩu hiệu Dân Vi Quư? V́ sao lại có chuyện mớm như vậy?? Phải chăng Bảo Đại đă hỏi phụ đạo Lê Nhữ Lâm, và ông này vốn là một nhà thâm nho đă gà cho Bảo Đại làm như vậy để khỏi mang tiếng là hết làm bù nh́n cho Tây lại đến làm bù nh́n cho Nhật?? Hay là Bảo Đại đă cho Y-o-ko-y-a-ma -người rất thạo tiếng Pháp- biết tất cả những câu chuyện tôi đă bàn với ông và chính Y-o-ko-y-a-ma đă mớm cho Bảo Đại một số ư kiến tiến bộ để ḥng lừa bịp nhân dân?" (trang 23).

 

                Vậy có thể bác Hăn đă đọc bản in đầu tiên của Phạm Khắc Ḥe hay bác nhớ lầm.

 

                Trong bài Tưởng Niệm Phan Anh, in trên nguyệt san Đoàn Kết ở Paris, số 431, tháng 2-1991, Hoàng Xuân Hăn cũng nhắc đến việc này trong phần chú thích số 3: "Phạm Khắc Ḥe lại đổ cho nhà Nho học Trần Trọng Kim xui. Sự ấy không đúng, v́ Kim cũng như chúng tôi, tới Huế hơn hai tuần sau khi tờ dụ Dân Vi Quư được ban ra."

 

                Hai sự trùng hợp này chứng tỏ Hoàng Xuân Hăn không nhớ lầm, mà nói có chứng cớ. Nhưng chứng cớ từ đâu? Chúng tôi không có bản in đầu năm 1983 của Phạm Khắc Ḥe. Nhưng báo Đoàn Kết số 366, tháng 1-1985, có giới thiệu và trích in nhiều trang tập hồi kư của Phạm Khắc Ḥe, trong đó có đoạn nói về Dân Vi Quư. So sánh lại th́ thấy bản in năm 1983 mà Đoàn Kết trích và bản in năm 1987, không có chữ ǵ khác nhau trong đoạn Dân Vi Quư. Vậy có thể bác Hăn đă chứng vào một bài viết nào khác hoặc một lời tuyên bố của Phạm Khắc Ḥe, hoặc bản thảo sách của Phạm Khắc Ḥe mà bác có dịp đọc trước, hoặc qua thư từ trao đổi với Phạm Khắc Ḥe... v́ Phạm Khắc Ḥe là em họ Hoàng Xuân Hăn.

 

[28] vắn hóa Trung quốc

 

[29] ư

 

[30] hồi kư

 

[31] áp huyết

 

[32] Trần Trọng Kim (sđd) trang 88, Phạm Khắc Ḥe (sđd), trang 48

 

[33]Theo Hồi Kư Nguyễn Xuân Chữ (nxb Văn Hóa, Houston, Texas, Hoa Kỳ, 1996) trong bài Tựa của Pierre Huard, Vũ Văn An bị Việt Minh giết năm 1946 (trang 18).

[34] mưu mô

 

[35] Lănh sự

 

[36] Trong Hồi Kư của Nguyễn Xuân Chữ (sđd), bài Tựa của Pierre Huard, có nói đến đảng Việt Nam Phục Quốc Hội, do Cường Để lănh đạo. Cường Để trở thành chủ tịch danh dự của Ủy Ban Cứu Quốc mà thành viên gồm có các ông: Nguyễn Xuân Chữ, Ngô Đ́nh Diệm, Vũ Đ́nh Di, Vũ Văn An và Lê Toàn. Người thứ năm mà bác Hăn không nhớ tên ở đây, nhưng ở đoạn sau bác nhớ lại là Vũ Đ́nh Di. Ông Vũ Đ́nh Di bị Cộng sản giết năm 1945 (vẫn theo Pierre Huard).

 

                Ông Vũ Đ́nh Di chủ trương các tờ báo Jeune Indochine, L'Union Indochinoise và L'Effort (theo Nguyễn Xuân Chữ).

 

[37] Lao Động

 

[38] xă hội

 

[39] Cộng sản mật, trong bóng tốí

 

[40] Ông Tsuchihaschi Yuitsu, Tổng Tư Lệnh quân đội Nhật ở Việt Nam.

 

[41] Đài quân đội

 

[42] Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch sinh ngày 7/5/1909 tại Quảng Nam, là một trong những người đă xây dựng đoàn Thanh Niên Xung Phong trong kháng chiến Nam Bộ; cùng với Nguyễn Văn Thư, Mai Văn Bộ, tổ chức nhiều cơ sở Thanh Niên Tiền Phong ở Nam Bộ. Ông làm Bộ trưởng Y Tế trong Chính phủ Lâm thời, thành lập ngày 23/8/1945, do Hồ Chí Minh làm chủ tịch, sau khi Bảo Đại thoái vị. Ông mất ngày 7/11/1968 ở trong bưng biền miền Nam.

 

[43] Phạm Chấn là một thổ hào ở Đông Triều, nổi dậy ở B́nh Than vào cuối năm 1407. Phạm Chấn lập Trần Nguyệt Hồ làm vua và nghĩa quân tự xưng là quân Trung Nghĩa. Nhưng đạo quân Trung Nghĩa vừa mới nhóm lên th́ bị quân Minh kéo đến đánh. Nghĩa quân thất bại, Trần Nguyệt Hồ bị bắt, c̣n Phạn Chấn trốn thoát và về sau vẫn tiếp tục chống quân Minh.

 

                Phạm Tất Đại cùng với chín người nữa là Nguyễn Nguyên Thể, Nguyễn Phục Cổ, Nguyễn Nhạc Phi, Nguyễn Năng, Nguyễn Biểu, Phạm Đa Bổ, Nguyễn Nghiêu Bộc, Nguyễn Tiễn, Trần Hăn Phu nổi dậy chiếm cứ các hang động miền huyện Lục Na (thuộc huyện Lục Ngạn tỉnh Hà Bắc). Tháng 12 năm 1407, nhà Minh ra lệnh cho Trương Phụ phải lùng bắt cho được mười nghĩa binh trên đây giải về nước.

 

                Sang đầu năm 1408, phong trào kháng Minh càng lan rộng nhiều nơi. Trần Nguyên Thôi cầm đầu cuộc khởi nghĩa ở huyện Nguyên Lang, châu Tam Đái (thuộc tỉnh Phú Thọ). Trần Nguyên Khoáng, Nguyễn Đa Bí nổi dậy hoạt động ở vùng châu Thái Nguyên.

 

(theo Phan Huy Lê và Phan Đại Doăn, Khởi Nghĩa Lam Sơn,

 

nxb Khoa Học Xă Hội, Hà Nội 12969, trang 37)

 

[44] trực tiếp

 

[45] Trần Giản Định: Giản Định Đế (1407-1409) Kỷ Hậu Trần, tên húy là Ngỗi, con thứ của vua Trần Nghệ Tông; cuối đời nhà Hồ (1400-1407) khởi binh đánh quân Minh, khôi phục nhà Trần. Lên ngôi ở Yên Mô (Ninh B́nh). Vua Giản Định vừa khởi nghiệp, mới thắng vài trận, đă loại bỏ người giúp ḿnh, giết hai tướng Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân nên sự nghiệp không thành.

 

[46] Trần Trùng Quang, tên húy là Quư Khoáng (Quư Khoách) (1409-1413), con thứ của Mẫn Vương Ngọc, cháu nội Nghệ Tông, gọi Giản Định bằng chú. Đặng Dung, con Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Di, con Nguyễn Cảnh Chân, bỏ Giản Định, đem quân về Thanh Hóa rước Qúy Khoáng vào La Sơn (Hà Tĩnh) rồi tôn lên làm vua, đặt niên hiệu là Trùng Quang. Lúc ấy vua Giản Định đang chống nhau với quân Minh ở thành Ngự Thiên (thuộc Thái  B́nh). Quư Khoáng sai tướng là Nguyễn Súy đánh úp, bắt được Giản Định đem về Nghệ An tôn lên làm Thái Thượng Hoàng, cùng lo việc phục quốc. Năm năm sau, sức yếu, thế cô, Trần Quư Khoáng, Nguyễn Cảnh Di, Đặng Dung, Nguyễn Súy đều bị quân Minh bắt, giải về Yên Kinh. Giữa đường vua Trùng Quang nhẩy xuống biển tự tử. Các tướng cũng tử tiết cả.

 

[47] La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd, đổi thành Matxcơva.

 

[48] quốc gia

 

[49] La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd, marxiste được sửa thành chủ nghĩa Mác

 

[50] La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd, hạng được sửa thành người.

 

[51] Câu "nhưng mà họ dùng cái marxiste, rồi ở lâu với marxiste" trong La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd, được đổi thành "nhưng mà họ đi với chủ nghĩa Mác, rồi ở lâu với chủ nghĩa Mác"

 

[52] Chiến lược

 

[53] Trong cuốn La Sơn Yên Hồ Hoàng Xuân Hăn, sđd, đoạn gạch dưới trên đây không những bị cắt bỏ, lại c̣n thêm câu: "Hồ Chí Minh, lúc ấy đă phải dùng nhiều cách, và nhiều con đường: chính trị, ngoại giao sáng suốt và mềm dẻo để có súng ống mà đánh Pháp."

 

[54] trang

 

[55] Franc-maçon

 

[56] tổ Khổng Tử

 

[57] Cương vị

 

[58] thuyết phục

 

[59] hợp pháp

 

[60] thẻ thông hành, hộ chiếu

 

[61] tướng de Lattre de Tassigny

 

[62] Emile Bollaert, thuộc đảng xă Hội Pháp, được cử sang làm Cao Ủy, thay d'Argenlieu.

 

[63] Một số dữ kiện lịch sử:

 

7/1/48 Bollaert hội đàm với Bảo Đại tại Genève.

 

12/1/48 Kết liễu cuộc hội đàm Bảo Đại - Bollaert tại Genève. Sẽ c̣n họp nữa tại Vịnh Hạ Long.

 

30/1/48 Bollaert tuyên bố tại Sài G̣n: Pháp không điều đ́nh với Hồ Chí Minh nữa.

 

5/3/48 Bảo Đại từ Genève trở về Hồng Kông.

 

2/6/48 Chính phủ Nguyễn Văn Xuân thành lập.

 

5/6/48 Công bố bản tuyên ngôn Việt Pháp trên chiến hạm Duguay Trouin, gọi là hiệp ước Vịnh Hạ Long, thừa nhận nguyên tắc độc lập và thống nhất: "Pháp long trọng thừa nhận Việt Nam độc lập và thống nhất. Việt Nam tuyên bố gia nhập khối Liên Hiệp Pháp".

 

[64] Nguyễn Văn Xuân, Trung Tướng, cựu sinh viên trường Polytechnique, khoá 1922.

 

[65] Trần Văn Hữu.

 

 


Tặng Kim Âu


Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.


Thảo Đường Cư Sĩ.

 

SERVED IN A NOBLE CAUSE

 

 

 

Vietnamese commandos : hearing before the Select Committee on Intelligence

of the United States Senate, One Hundred Fourth Congress, second session ...

Wednesday, June 19, 1996

 

CLIP RELEASED JULY 21/2015

https://www.youtube.com/watch?list=PLEr4wlBhmZ8qYiZf7TfA6sNE8qjhOHDR6&v=6il0C0UU8Qg

  

 

US SENATE APPROVED VIETNAMESE COMMANDOS COMPENSATION BILL

http://www.c-span.org/video/?73094-1/senate-session&start=15807

BẮT ĐẦU TỪ PHÚT 4:22:12 - 4:52:10  (13.20 - 13.50)

 


Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

Những người lính một thời bị lăng quên: Viết Lại Lịch Sử

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

֎ Binh Thư Yếu Lược Trần Quốc Tuấn  ֎ Một Trang Lịch Sử

֎ Vietnamese Commandos' History ֎ Vietnamese Commandos vs US Government ֎ Lost Army Commandos

֎ Bill of Compensation ֎ Never forget ֎ Viết Lại Lịch Sử  Video ֎ Secret Army Secret War Video

֎ Đứng Đầu Ngọn Gió Video ֎ Con Người Bất Khuất Video ֎ Dấu Chân Biệt Kích Video ֎ Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video

֎ The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.֎ Gulf of Tonkin Incident ֎ Pentagon Bạch Hóa ֎ The heart of a boy

֎ U.S Debt Clock ֎ Wall Street and the Bolshevik Revolution Antony C. Sutton

֎ Wall Street and the Rise of Hitler Antony C. Sutton ֎ None Dare Call It Conspiracy Gary Allen

֎ Chiến Tranh Tiền Tệ (Currency War) ֎ Confessions of an Economic Hit Man John Perkins

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Trăm Việt trên vùng định mệnh ֎ Chính Đề Việt Nam Tùng Phong (dịch)

֎ OSS vào Việt Nam 1945 Dixee R. Bartholomew - Feis ֎ Lyndon Baines Johnson Library Musuem

֎ Chủ Nghĩa Dân Tộc Sinh Tồn ֎ Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam B́nh Nguyên Lộc

֎ Nghi Thức Ngoại Giao ֎ Lễ Nghi Quân Cách ֎ Sắc lệnh Cờ Vàng ֎ Quốc Tế Cộng Sản

֎ How Does a Bill Become Law?֎ New World Order ֎ Diplomacy Protocol. PDF

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Why Vietnam? Archimedes L. A. Patti

֎ Vietnam War Document ֎ American Policy in Vietnam

֎ Foreign Relations Vietnam Volum-1 ֎ The Pentagon Papers ֎ Pentagon Papers Archives

֎ Vietnam and Southeast Asia Doc ֎ Vietnam War Bibliogaphy ֎ Công Ước LHQ về Luật Biển

֎ CIA and NGOs ֎ CIA And The Generals ֎ CIA And The House Of Ngo ֎ Global Slavery

֎ Dấu Binh Lửa ֎ Đại Hội Toàn Quân? Phùng Ngọc Sa

֎ Bách Việt  ֎ Lược Sử Thích Ca  ֎ Chủ thuyết Dân Tộc Sinh Tồn

֎ Silenced! The Unsolved Murders of Immigrant Journalists in the USA. Juan Gonzales

֎ Society of Professional Journalists: Code of Ethics download

֎ Douglas Mac Arthur 1962 ֎ Douglas Mac Arthur 1951 ֎ John Hanson, President of the Continental Congress

֎ Phương Pháp Biện Luận ֎ Build your knowledge

֎ To be good writer ֎ Ca Dao -Tục Ngữ ֎ Chùa Bái Đính ֎ Hán Việt

֎ Top 10 Crime Rates  ֎ Lever Act ֎ Espionage Act 1917 ֎ Indochina War ֎ Postdam ֎ Selective Service Act

֎ War Labor Board ֎ War of Industries ֎ War Production Board ֎ WWII Weapon ֎ Supply Enemy ֎ Wold War II ֎ OSS

֎ Richest of The World ֎ Truman Committee   ֎ World Population ֎ World Debt ֎ US Debt Clock ֎

֎ An Sinh Xă Hội - Cách T́m IP Email ֎ Public Holiday ֎ Funny National Days

֎ Oil Clock ֎ GlobalResearch ֎ Realworldorder ֎ Thirdworldtraveler ֎ Thrivemovement ֎ Prisonplanet.com ֎ Infowars

֎ Rally protest ֎ Sơ Lược VềThuyền Nhân ֎ The Vietnamese Population in USA

֎ VietUni ֎ Funny National Days  ֎ 1DayNotes 

 

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 


 

Your name:


Your email:


Your comments: