MINH THỊ

 

NGƯỜI  QUỐC  GIA ĐẶT QUYỀN LỢI CỦA TỔ QUỐC VÀ DÂN TỘC LÊN BẢN VỊ TỐI THƯỢNG CHỨ KHÔNG TRANH QUYỀN ĐOẠT LỢI CHO CÁ NHÂN, PHE NHÓM, ĐẢNG PHÁI HAY BẦY ĐÀN TÔN GIÁO CỦA M̀NH.

NGƯỜI QUỐC  GIA BẢO VỆ LĂNH THỔ CỦA TIỀN NHẦN, GIỮ G̀N DI SẢN VĂN HÓA DÂN TỘC, ĐĂI LỌC VÀ KẾT HỢP HÀI H̉A VỚI VĂN  MINH VĂN HÓA TOÀN CẦU ĐỂ XÂY DỰNG XĂ HỘI VÀ CON NGƯỜI VIỆT NAM PHÙ HỢP VỚI XU THẾ TIẾN BỘ CỦA NHÂN LOẠI.

Email: kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu

 

֎ Kim Âu ֎ Tinh Hoa ֎ Chính Nghĩa

֎ Bài Viết Của Kim Âu

֎ Vietnamese Commandos

֎ Biệt kích trong gịng lịch sử

 

 

֎ Sự Thật Về Nguyễn Hữu Luyện

֎ Phân Định Chính Tà

֎ Lưu Trữ ֎ Làm Sao ֎ T́m IP

֎ Tác Giả ֎ Mục Lục ֎ Pháp Lư

֎ Tham Khảo ֎ Thời Thế ֎ Văn  Học

 

 

     ֎ LƯU TRỮ BÀI  VỞ THEO THÁNG/NĂM

 

֎ 07-2008 ֎ 08-2008 ֎ 09-2008 ֎ 10-2008

֎ 11.2008 ֎ 11-2008 ֎ 12-2008 ֎ 01-2009

֎ 02-2009 ֎ 03-2009 ֎ 04-2009 ֎ 05-2009

֎ 06-2009 ֎ 07-2009 ֎ 08-2009 ֎ 09-2009

֎ 10-2009 ֎ 11-2009 ֎ 12-2009 ֎ 01-2010

֎ 03-2010 ֎ 04-2010 ֎ 05-2010 ֎ 06-2010

֎ 07-2010 ֎ 08-2010 ֎ 09-2010 ֎ 10-2010

֎ 11-2010 ֎ 12-2010 ֎ 01-2011 ֎ 02-2011

֎ 03-2011 ֎ 04-2011 ֎ 05-2011 ֎ 06-2011

֎ 07-2011 ֎ 08-2011 ֎ 09-2011 ֎ 10-2011

֎ 11-2011 ֎ 12-2011 ֎ 01-2012 ֎ 06-2012

֎ 12-2012 ֎ 01-2013 ֎ 12-2013 ֎ 03-2014

֎ 09-2014 ֎ 10-2014 ֎ 12-2014 ֎ 03-2015

֎ 04-2015 ֎ 05-2015 ֎ 12-2015 ֎ 01-2016

֎ 02-2016 ֎ 03-2016 ֎ 07-2016 ֎ 08-2016

֎ 09-2016 ֎ 10-2016 ֎ 11-2016 ֎ 12-2016

֎ 01-2017 ֎ 02-2017 ֎ 03-2017 ֎ 04-2017

֎ 05-2017 ֎ 06-2017 ֎ 07-2017 ֎ 08-2017

֎ 09-2017 ֎ 10-2017 ֎ 11-2017 ֎ 12-2017

֎ 01-2018 ֎ 02-2018 ֎ 03-2018 ֎ 04-2018

֎ 05-2018 ֎ 06-2018 ֎ 07-2018 ֎ 08-2018

֎ 09-2018 ֎ 10-2018 ֎ 11-2018 ֎ 12-2018

 

 

֎ Hiến Chương Liên Hiệp Quốc

֎ Văn Kiện Về Quyền Con Người

֎ Liberal World Order

֎ The Heritage Constitution

֎ The Invisible Government Dan Moot

֎ The Invisible Government David Wise

֎ Montreal Protocol Hand Book

֎ Death Of A Generation

֎ Giáo Hội La  Mă:Lịch Sử và Hồ Sơ Tội Ác

֎ Secret Army Secret War ֎ CIA Giải mật

֎ Mật Ước Thành Đô: Tṛ Bịa Đặt

֎ Hồ Chí Minh Hay Hồ Quang

֎ Lănh Hải Việt Nam ở Biển Đông

֎ Sự Thật Về Trận Hoàng Sa

֎ Nhật Tiến: Đặc Công Văn Hóa?

֎ Cám Ơn Anh hay Bám Xương Anh

֎ Chống Cải Danh Ngày Quốc Hận

֎ Tṛ Đại Bịp: Cứu  Lụt Miền Trung

֎ 8406= VC+VT

֎ Hài Kịch Nhân Quyền

֎ CĐ Người Việt QG Hoa Kỳ

֎ Tội Ác PG Ấn Quang

֎ Âm mưu của Ấn Quang

֎ Vụ Đài VN Hải Ngoại

֎ Mặt Thật Nguyễn Hữu Lễ

֎ Vấn đề Cựu Tù CT

֎ Lịch Sử CTNCT

֎ Về Tác Phẩm Vô Đề

֎ Hồng Y Và Lá Cờ

֎ Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh
֎ Giấc Mơ Lănh Tụ

֎ Biến Động Miền Trung

֎ Con Đường Đạo

֎ Bút Kư Tôi Phải Sống

֎ Dân Chủ Cuội - Nhân Quyền Bịp

֎ Đặc Công Đỏ Việt Thường

֎ Kháng Chiến Phở Ḅ

֎ Băng Đảng Việt Tân

֎ Mặt Trợn Việt Tân

֎ Tù Binh và Ḥa B́nh

֎ Mộng Bá Vương

֎ Phía Nam Hoành Sơn

֎ Nước Mắt Trước Cơn Mưa

    ֎ Drug Smuggling in Vietnam War

    ֎ The Fall of South Vietnam

    ֎ Economic assistant to South VN 1954- 1975

    ֎ RAND History of Vietnam War era 

Trang ChủKim ÂuBáo ChíDịch ThuậtTự ĐiểnThư QuánLưu TrữESPN3Sport TVMusicLotteryDanceSRSB RadioVideos/TVFOX NewsReutersAssociaed PressWhite HouseLearning Tác  PhẩmLịch SửKim ÂuTinh HoaUS CongressUS HouseVấn ĐềNVR RadioĐà LạtDiễn ĐànBBC RadioVOA NewsRFARFISBSTác GỉaVideosFederal RegisterUS Library

 

 

 

 

 

v WhiteHouse vNationalArchives vFedReBank

v Fed RegistervCongr RecordvHistoryvCBO

v US GovvCongressional RecordvC-SPANvCFR

v VideosLibraryvNationalPriProjectvVergevFee

v JudicialWatchvFRUSvWorldTribunevSlate

v RealClearPoliticsvZegnetvLawNewsvNYPost

v SourceIntelvIntelnewsvReutervAPvQZ

v GlobalSecvGlobalIntelvEnergyvArchive

v NationalReviewv Hill v Dailly vStateNation

v Infowar vTownHall vCommieblaster vExaminer

v MediaBFCheckvFactReportvPolitiFact

v MediaCheckvFactvSnopesvMediaMatters

v DiplomatvNews Link vNewsweekvSalon

v OpenSecretvSunlightvPolitical Critique

v N.W.OrdervIlluminatti NewsvGlobalElite   

v NewMaxvCNSvDailyStormvF.PolicyvWhale

v ObservevAmerican ProgressvFaivCity

v GuardianvPolitical InsidervLawvMedia

v RamussenvWikileaksvFederalistvSourWatch

v Online BooksvBreibartvInterceiptvPRWatch

v AmFreePressvPoliticovAtlanticvPBS

v N PublicRadiovForeignTradevBrookings

v CNBC vFoxvFoxAtl vOAN vCBS vCNN

v Fed American ScientistvMilleniumvInvestors

v PropublicavInter InvestigatevIntelligent Media  

v Russia NewsvTass DefensevRussia Militaty

v Scien&TechvACLUvGatewayvVeteran

v Open Culture vSyndicate vCapital Research

v Nghiên Cứu QTvN.C.Biển ĐôngvTriết Chính Trị

v T.V.QG1vTV.QGvTV PGvBKVNvTVHoa Sen

v Ca DaovH.V.Công DânvHV.NG

v BảoTàng LSvNghiên Cứu LS vNhân Quyền

v Thời Đại vVăn HiếnvSách HiếmvHợp Lưu  

v Sức KhỏevVaticanvCatholicvTS KhoaHọc

v K.H.TVvĐại Kỷ Nguyênv Đỉnh Sóng

v Viễn Đông vNgười Việt vViệt Báo vQuán Văn

v Việt Thức vViệt List vViệt Mỹ vXây Dựng

v Phi Dũng v Hoa Vô Ưu vChúngTa v Eurasia

v NVSeatlevCaliTodayvNVRvPhê B́nh

v Dân ViệtvViệt LuậnvNam ÚcvDĐ Người Dân

v Tin MớivTiền PhongvXă Luận vvv

v Dân TrívTuổi TrẻvExpressvTấm Gương

v Lao ĐộngvThanh NiênvTiền Phong

v S.G.EchovSài G̣nvThế GiớivTCCS 

v ĐCSVN v Bắc Bộ Phủ v Ng.TDũng v Ba Sàm

v Văn Học v Điện Ảnh v Cám Ơn Anh

v TPB v1GĐ/1TPB v

Tri Vũ - Phan Ngọc Khuê

 

Trần Đức Thảo - Nỗi Hối Hận Lúc Hoàng Hôn

 

 

Chương 6

 

 

Đặt lại vấn đề từ học thuyết

 

Sau một tuần lễ chuẩn bị, một phiên toà cải cách ruộng đất đă được tổ chức trước sân gạch lớn của đ́nh làng.

Dọc hai bên sân đ́nh có treo la liệt biểu ngữ lên án bọn trí, phú địa hào là tàn dư phong kiến, thực dân, là kẻ thù của giai cấp công nông, là kẻ phá hoại xă hội, là kẻ muốn nối giáo cho giặc…

Khoảng hai giờ trưa hôm ấy, trời nắng chói chang. Từ cả tiếng đồng hồ trước, dân chúng đă được điều động tới ngồi xổm trên nền gạch trước sân đ́nh. Ông già, bà già, người lớn trẻ con, bồng bế nhau đi coi xử tội địa chủ! Đám đông nói cười ồn ào, trẻ con khóc inh ỏi.

Nhưng rồi từ ngoài, một cán bộ dẫn tải một toán “thanh niên và nhi đồng cải cách”, sắp xếp cho toán ấy ngồi trước mặt quần chung và bắt đầu công tác văn hoá tuyên truyền để tạo không khí cách mạng, gồm có hô khẩu hiệu và ca hát. Cứ hô vài khẩu hiệu đả đảo tàn dư phong kiến thực dân xong, lại vỗ tay làm nhịp hát một bài. Lối hát cũng đặc biệt v́ thực ra đây là một bài vè ngắn đă thuộc ḷng, rồi đọc lên cho có vần, có điệu theo nhịp vỗ tay, cứ y như cùng nhau niệm kinh theo nhịp mơ trong chùa. Hỏi ra mời biết đây là kiểu hát dân dă của sắc tộc miền núi bên Trung Quốc, gọi là “sơn ca”, nội dung bài hát cũng là theo phong cách “đấu tố ca” bên Trung Quốc. Thảo thấy hay nên cũng lắng tai nghe. Nghe mấy đợt rồi cũng thuộc ḷng một bài, rồi cũng vỗ tay ba nhịp để hát từng câu.

Hát rằng:

Nước chảy dưới ḍng sông

Ai múc lên th́ uống,

Cũng như là đất ruộng

Ai có công th́ hưởng bốn mùa

Mấy câu ca trên đây

Của nông dân Trung Quốc

Anh em ơi, hăy học lấy cho thuộc!

Để vung tay phát động đấu tranh!

Nhưng nay v́ quốc gia, v́ “đảng”

V́ bước trường kỳ cách mạng

Nên ta c̣n cho chúng hưởng phần tô

Nếu chúng c̣n gian dối mưu mô

Th́ quyết liệt

Anh em ơi! Đấu măi!

Đám đông hét xong, một cán bộ tuyên truyền hô lớn: “Đả đảo địa chủ, con đẻ phong kỉén, thực dân!”

Quần chúng cách mạng cũng hưởng ứng hô tiếp:

- Đả đảol Đả đảo! Đả đảo!

- Đả đảo cường hào, ác bá con đẻ phong kiến, thực dân!

- Đả đảo! Đả đảo! Đả đảo!

Rồi lại hát. Rồi lại hô khẩu hiệu. Cứ như vậy khoảng hơn nửa giờ th́ ngưng đề bắt đầu “phiên toà án cải cách”.

Bàn chủ toạ đặt phía trong đ́nh cũng đă bắt đầu đông đủ. Trên băi sân trước bàn ngăn cách xa với đám đông bên ngoài là một cột cờ cao sáu thước, rồi tới hàng cọc tre. Ai cũng biết mấy cọc đó là dành cho những tên phán động sắp bị mạng ra đấu tố. Nhưng chính mấy cọc tre đó đă làm cho đám đông hỏi hộp muốn chờ xem những tội nhân bị mang ra đấu tố là ai, sẽ trừng trị như thế nào. Càng hiếu kỳ hơn nữa là ngay cạnh bên trái đ́nh, là một mô đất nâu sẫm v́ mới được đắp, là một hàng cọc tre khác với một tấm bảng ghi rơ “trường bắn”! Chưa bao giờ có một cuộc mít tinh đông tới cả ngh́n người mà lại bao trùm bởi một bầu không khí hồi hộp sợ hăi đến như vậy. Nhiều trẻ em đứng bám chặt vào bố mẹ và khóc la đ̣i về, v́ chúng cảm thấy ghê sợ quá. Chúng đă nghe người lớn nói người ta sắp bắn người trước mặt chúng! Cải nắng gay gắt càng làm thêm ngột ngạt khó thở.

Bỗng trống cái trong đ́nh nổi lên ba tiếng: Thùng! Thùng! Thùng!

Bên ngoài, có tiếng quát liên tiếp:

- Tránh ra! Tránh ra! Tránh ra!

Đám đông tụ tập ngồi trước đ́nh bị sáu dân quân tự vệ cầm súng trường có gắn lưỡi lê dẹp qua hai bên để mở một đường cho đoàn cán bộ, đội viên đội cải cách vào đ́nh. Chỉ có năm đội viên cải cách được vào ngồi trước bàn nh́n xuống hàng cọc tre ở bên trái, và xa hơn là dân chúng. Số cán bộ đi phát động th́ được mời ngồi ở hàng ghế phía sau. Một trong những cán bộ ngồi đầu bàn bên trái, có vẻ là người nắm công việc tổ chức, lớn tiếng ra lệnh cho một dân quân:

- Nổi trống lên để làm lễ khai mạc.

Ba hồi trống rền vang dậy báo hiệu phiên toà án cải cách ruộng đất sắp bắt đầu. Cán bộ ngồi giữa đứng dậy quật lớn: “Tất cả im lặng!”, nhưng bên dưới dân chúng vẫn ồn ào, chen lấn nhau, đám thiếu nhi mặc đồng phục nâu, đầu đội mũ chào mào đứng phía trước cười nói lao xao nên lại có tiếng quát lớn liên tiếp:

- Xin đồng bào giữ trật tự! Tất cả im lặng! Các cháu thiếu nhi thôi đừng nói chuyện nữa! Chuẩn bị làm lễ chào cờ! Xin đồng bào đứng dậy làm lễ chào cờ!

Sáu dân quân cầm súng ban năy, giờ dàn ra thành hàng ngang và đứng nghiêm, hai tay giơ súng thẳng ra trước ngực để chào cờ.

Ba dân quân khác tiến ra: một người hai tay trịnh trọng mang lá cờ c̣n gấp vuông vức bước tới cột cờ, theo sau là người kéo cờ và chót hết là người bắt nhịp hát:

- Tất cả! Nghiêm! Lễ chào cờ bắt đầu!… Tất cả cùng hát: Đoàn quân Việt Nam đi… hai, ba…!

- Đoàn quân Việt Nam đi, chung ḷng cứu quốc…

Quần chủng hát lớn tuy không đều, nhưng rất nhiệt t́nh, mỗi khi nhịp hát lên cao th́ tất cả hát như thét lên, rất là có khí thế!

Bài quốc ca được hát vang dậy. Lá cờ được từ từ kéo lên tới đỉnh cột cờ lúc bài ca chấm dứt. Người dân quân lại hô:

- Tất cả! Nghỉ! Tất cả! Ngồi!

Đám đông lao xao ngồi trên guốc, dép, số c̣n lại th́ ngồi xổm hoặc ngồi bệt xuống sân gạch. Cán bộ cải cách ngồi chính; giữa trước bàn đứng dậy tuyên bố khai mạc phiên xử sáu tên ác ôn phản động gồm năm tên đều là địa chủ, phú nông. C̣n một tên là lư trưởng cũ.

Bỗng có tiếng khóc lóc. Rồi từ bên ngoài hai dân quân dẫn sáu người bị trói hai tay quặt ra sau lưng. Cả sáu bị buộc thành một chuỗi bằng những khúc dây thừng to ṿng quanh cổ, người nọ tiếp nối người kia, cách nhau khoảng hai thước. Dân quân đi đầu đeo súng trên vai tay cầm đoạn dây thừng kéo chuỗi sáu người bị mang ra đấu tố, dần quân thứ nh́ cẩm súng đi bên cạnh. Tội nhân mặc quần ảo xốc xếch, có vét bùn và vết máu, có kẻ vừa đi vừa khóc lóc. Trong số đó có một bà cụ tuổi ngoài sáu chục, khi đi ngang qua đám đông th́ gào khóc thật to tiếng:

- Con ơi là con ơi! Con ở đâu th́ về cứu mẹ với con ơi!

Dân quân đi cạnh bước tới dùng báng súng đánh ngang vào bụng bà giả và quát:

- Con mụ già này có câm mồm đi không? Câm ngay đi!

Bà cụ bị báng súng phang mạnh vào bụng, ngă chúi xuống kéo hai người đi trước và sau cùng ngă ra, làm tất cả chuỗi người chùng lại suưt cùng ngă theo. Hai dân quân vội nắm cổ lôi họ đứng dậy một cách vất vả. Đám nhi đồng thấy vậy cười khúc khích. Cán bộ chủ toạ đứng đậy quát lớn:

- Các cháu nhi đồng không được cười đùa!

Đám trẻ con sợ hăi, vội lấy tay bịt miệng lại cho tiếng cười khỏi bật ra. Khi chuỗi tội nhân bị đưa tới gẩn hàng cột tre, hai dân quân lần lượt tháo từng khúc giây thừng ra và bắt mỗi người qú xuống, mặt hướng về bàn chủ toạ, tay bị trói chéo ra sau dính vào một cột. Bà cụ già vẫn khóc lóc, nhưng không dám khóc to tiếng, vẫn là than van:.

- Con ơi là con ơi! Người ta sắp giết mẹ rồi con ơi là… con ơi!

Cán bộ chủ toạ lại đứng dậy, nói thật to:

- Hôm nay toả án cải cách ruộng đất huyện ta về đây để mang ra xét tên phản động ở các xă thôn ta, do đồng bào tố cáo. Chúng thuộc, giai cấp thống trị đă nổi tiếng là những tên địa chủ, phú nông, cường hào chuyên đè đầu dân, bóc lột bần cố nông, đánh đập dân nghèo. Vậy tất cả đồng bào, ai đă bị chúng bóc lột, hành hạ th́ nay đều có quyền đứng ra làm nhân chứng kể tội chúng, rồi sau đó toà sẽ xét xử theo những bằng chứng và những lời buộc tội của đồng bào. Đồng bào có nhất trí xét xử sáu tên phản động này không?

Bị hỏi bất ngờ, đám đông đáp lao xao:

- Nhất trí!

Thấy đám đông có vẻ thụ động, cán bộ chủ toạ lại quát hỏi thật to tiếng hơn nữa:

- Đồng bào có nhất trí không?

Hiểu rơ câu hỏi đó là một mệnh lệnh, đám đông vung nắm tay phải lên đáp đồng thanh hơn:

- Nhất trí! Nhất trí! Nhất trí!

- Bây giờ toà bắt đầu xét xử tên phản động đầu tiên là Nguyễn Văn Minh, y đă làm lư trưởng từ mười hai năm nay, tên cường hào này là đày tớ của phong kiến và thực dân, đă nhiều lần ép buộc dân làng đi phu khổ sai, để đắp đường, đào kinh, lên rừng chặt cây nộp để làm đường xe lửa, chính tên lư trưởng này đă đốc thúc nhân dân phải nộp đủ các thứ thuế, từ thuế thân, thuế gạo, thuế muối… cũng chính tên này đă đánh đập những người cùng khổ v́ không đủ sức lao động khổ sai, nghèo túng không nộp đủ thuế… Vậy nay ai đă từng bị tên lư trưởng Nguyễn Văn Minh này hành hạ, bóc lột th́ cứ xung phong đứng ra làm chứng để hạch tội tên phản động này để toà căn cứ vào đó mà xét xử.

Từ năy, có một toán thanh niên gồm mười hai người, tuổi độ trong khoảng từ trên hai mươi tới ba mươi, đứng ở hàng đầu của đám đông, bên trái, ngay cạnh đám nhi đồng, toán này luôn luôn hô hoán mạnh nhất. Khi được hỏi có ai muốn là nhân chúng hạch tội th́; cả toán đồng thanh, giơ tay đáp:

- Tôi!

- Tôi!

- Tôi!

Chủ toạ ra lệnh:

- Mời nhân chứng số một!

Một người trong toán ồn ào ấy bước tới trước bàn định nói, nhưng cán bộ chủ toạ đưa tay ra lệnh:

- Nhân chúng ra gần chỗ tên lư trưởng để hạch tội!

Khi tới đứng ngay trước người lư trưởng bị trói và quỳ ở cột đầu phía trái, nhân chứng vỗ vào ngực để trần và nói lớn:

- Mày có biết tao là ai không? Tao là Nguyễn Văn Đê, hai mươi bảy tuổi, chuyên làm mướn y như bố tao và ông nội tao. V́ vậy, tao là bần cố nông từ ba đời nay. Thế nên tao biết rất rơ tung tích của mày, là tên lư trưởng Nguyễn Văn Minh. V́ bố mày trước cũng làm lư trưởng và cả ông nội mày cũng vậy. Cả bố mày, ông nội mày và mày đều đă được phong kiến ban thưởng hàm cửu phẩm, v́ có công thay mặt thực dân, phong kiến, để đốc thúc dân đi phu, đốc thúc dân đóng các thứ thuế, và chính mày mới đây thôi, đă dùng roi mây đánh đập tao đến chảy máu lưng, mang thương tích c̣n đên bây giờ v́ tội không thu mua đủ số lượng cây gai để mày giao nộp cho quân Nhật!

Sau khi vạch lưng ra để lộ mấy đám sẹo mờ mờ, nhưng rơ ràng không phải là vết của roi mây, Đề tiến tới vung tay đấm mạnh vào mồm lư trưởng, miệng nói:

- Mày đă đánh, đă chửi tao, đă hà hiếp bao nhiêu đồng bào khác, mày nhớ không?

Thấy nắm tay vung tới gần miệng, lư trưởng vội né đầu xuống tránh nhưng nắm đấm đánh trúng vào phía mắt phải, làm bật máu chảy ṛng ṛng ướt cả một bên mặt.

Cán bộ chủ toạ thấy vậy, giật ḿnh, can:

- Nhân chứng không được gây thương tích cho bị cáo. Thôi hạch tội thế đủ rơ rồi. Bây giờ đến lượt nhân chứng thứ nh́.

Một người khác, cũng trong nhóm nhân chứng, bước tới trước lư trưởng, kể các tội thật mơ hồ và lung tung:

- Mày có thói đánh người khi say rượu. Mày đă ép người ta phải bán mấy sảo ruộng thuộc loại tốt cho mày, rồi ép phải bán cả con trâu khỏe nhất cho mày, rồi mày vu cáo người ta nấu rượu lậu, để mày phạt tịch thu tài sản, khiến bao người sạch nghiệp v́ mày, rồi phải đi làm thuê, ṃ cua, mót lúa mà nuôi gia đ́nh… Tội của mày kể ra không thể hết! Mày có nhận tội không?

Bi cáo cúi đầu im lặng.

Kể tội xong, nhân chứng tiến tới tát vào má bên trái lư trưởng, miệng nói:

- Chính mày đă dùng thủ đoạn, mưu kế để cướp đoạt hết tài sản của bao gia đ́nh, mày có nhận tội hay không? Mày c̣n…

Bị hạch tội vu vơ, người lư trưởng không câm nín giữ im lặng được nữa, nên hỏi lại:

- Người ta là ai? Bao gia đ́nh là gia đ́nh nào cơ?

Cán bộ chù toạ thấy buộc tội như vậy là mơ hồ quá rồi, nên quyết định:

- Tội lỗi tên cường hào lư trưởng này như vậy là rơ rồi. Bây giờ xử lư tới tên địa chủ Hoàng Văn Quân. Nhân chứng đâu?

Một người gầy c̣m tiến tới trước tội nhân bị trói quỳ ở cột thứ nh́, nêu rơ tên họ ḿnh rồi lớn tiếng bắt đầu kể tội:

- Mày có hơn hai mẫu ruộng, mà cả đời chân không lội bùn, tay không chạm tới ḥn đất, toàn thuê mướn dân nghèo khổ phát canh cho mày thu tô. Làm xong việc th́ mày chê bai để bớt tiền này công nọ. Trong nhà th́ vợ mày đẻ non, mà không nuôi, toàn nuôi vú sữa, mày bắt người vú phải gửi con về nhà ông bà để nuôi nó bằng cháo trắng…

Cứ mỗi lần kể xong một tội, nhân chứng lại tát vào mặt tội nhân và hỏi:

- Có phải mày đă làm như vậy hay tao nói sai?

Lần lượt các nhân chứng tới cạnh các tội nhân để hạch tội một cách mơ hồ, toàn là những lời đồn đại. Thỉnh thoảng lại tát vào mặt các tội nhân theo cùng một cách, v́ đă được huấn luyện như thế. Cả năm tội nhân đều bị đánh, và phải cúi đầu im lặng. Chỉ có tội nhân nữ là bà cụ Vũ Thị Thanh là dám căi lại.

Hai nhân chứng chót lả phụ nữ, nói xoe xoé kể tội:

- Mày có nhà gạch lớn như dinh nhà quan với vườn rộng mênh, mông, nuôi tới ba con chó Tây để trông nhà, có đời sống xa hoa sang trọng mà không nghĩ tới bao gia đ́nh cùng khổ sống ở chung quanh! Mày nuôi hai đày tớ với lương rẻ mạt… Người nghèo đói đến xin ăn th́ mày xua chó đuổi đi, có khi chó xổng ra cắn người qua đường đến bị thương nặng, mày có nhận tội không?

Trái với năm tội nhân đàn ông, bà già này căi lại chứ không nhận tội:

- Nhà tôi rộng v́ con tôi ở Hà Nội gửi tiền về xây cho chứ tôi không bóc lột ai! Tôi sống ăn chay, tụng kinh niệm Phật chứ không sống xa hoa! Tôi nuôi chó giữ nhà v́ đă bị kẻ trộm vào nhà nhiều lần. Ngày rằm, mùng mặt, tôi đi chùa vẫn bố thí cho người nghèo. Năm đói Ất Dậu, chính tôi lo nấu cháo cứu người trong làng. Mỗi khi làng có việc, tôi quyên góp, tôi là người xung phong ủng hộ nhiều nhất. Khi cách mạng về, tôi đă ủng hộ tiền mua súng cho đội dân quân của làng! Cả đời tôi không bóc lột ai, con tôi hiện đi bộ đội đang đánh Pháp ngoài chiến trường…

- Mày nói láo! Mày không bóc lột ai, nhưng con mày ở Hà Nội có cày sâu, cuốc bẫm đâu mà có của cải nhiều thế? Của cải ấy không do bóc lột th́ nó trên trời rơi xuống à? Câm mồm đi con đĩ già ngoan cố!

Nhân chứng vừa chửi vừa tiến lại vả mạnh vào mặt bà già! Bà cụ đau quá, càng gào khóc, gọi con cầu cứu:

- Con ơi là con ơi là con ơi! Nó đánh mẹ con ơi! Con về cứu mẹ với con ơi!

Người dân quân đứng đàng sau tiến tới lấy báng súng bổ vào lưng bà già quát:

- Câm mồm ngay. C̣n khóc lóc nữa là tao nhét giẻ vào mồm đấy!

Bà già sợ hăi; khỏe nhỏ hẳn đi nhưng miệng vẫn rên rỉ:

- Con ơi là con ơi…!

Lần đầu tiên trong đời, Thảo được chứng kiến một “phiên toà” đánh đập thô bạo đến mức khủng khiếp như vậy. Đây là một tṛ hề công lư, chứ có luật lệ ǵ đâu!

Bằng chứng tội lỗi toàn là do bần cố nông kể miệng như vu oan, chứ không do một văn bản điều tra nào. Không một điều luật nào được nêu ra làm căn bản để buộc tội. Bởi có ai biết ǵ, hiểu ǵ về công việc xét xử của một toà án bao giờ đâu! Thế nên đầu óc Thảo bị căng thẳng, tim đập mạnh, thân thể run lên v́ xúc động, hỏi một cán bộ địa phương đúng cạnh:

- Tại sao bà cụ ấy cứ réo gọi con như vậy?

- Nghe nói mụ già này có con đi bộ đội trong “Trung đoàn thủ đô”, từ hồi rời bỏ Hà Nội, ra bưng kháng chiến, nay h́nh như làm tới trung uỷ!

Biết vậy, Thảo bỗng cảm thấy lo âu: bố mẹ ḿnh cũng là dân làm việc ở Hà Nội, cũng xây được nhà cửa lớn ở vùng quê thuộc tỉnh Bắc Ninh, chưa biết chừng bố mẹ ḿnh giờ cũng đang bị đấu tố như thế này! Quan sát là chung quanh th́ thấy đám đông dân chúng cũng có vẻ mặt đăm chiêu căng thẳng, chỉ có đám nhân chứng và nhi đồng đứng ở hàng đầu là luôn vỗ tay, luôn ḥ hét:

- Bắn bỏ mẹ chúng nó đi! Bọn phản động!

- Phải diệt hết lũ Việt gian phản động này!

- Con mụ già ngoan cố! Phải tịch thu nhà cửa của nó!

- Tài sản do bóc lột nhân dâu mà có th́ nay phải trả lại nhân dân. Của nhân dân phải trả cho nhân dân!

Toán nhi đồng coi cảnh hạch tội như thế cũng thấy vui nên cười nói vỗ tay theo.

Cán bộ chủ toạ đứng dậy tuyên bố:

- Bây giờ đồng bào có quyền góp ư quyết định án phạt trừng trị các tội phạm.

Đám nhân chứng bên dưới đồng thanh hô to:

- Xử tử! Xử tử! Xử tử!

- Thế c̣n tài sản của chúng nó?

- Tịch thu! Tịch thu! Tịch thu!

- Đấy là mồ hôi, nước mắt của nhân dân, phải trả lại nhân dân!

Bỗng từ ngoài, một cán bộ đứng tuổi có vẻ quan trọng, hông đeo sắc-cốt và súng lục chạy vào sát cán bộ chủ toạ, ghé tai nói điều ǵ. Rôi hai người th́ thầm bàn luận với nhau có vẻ sôi nổi khá lâu. Cuối cùng cán bộ chủ toạ đứng dậy lớn tiếng nói:

- Nay toà long trọng tuyên án: tử h́nh đối với các tội nhân: Nguyễn Văn Minh, Trần Văn Lễ, Nguyễn Sắc, Trần Văn Bắc, Đỗ Đỉnh Lang và Vũ Thị Thanh! Tịch thu tài sản của chúng để chia lại cho nhân dân trong xă.

Đám nhân chứng và nhi đồng vui mừng vỗ tay và hét to:

- Hoan hô! Hoan hô! Hoan hô!

Có lẽ hai tiếng “tử h́nh” đă làm cho phần lớn đám đông sợ hăi nên họ im lặng. Rồi cán bộ chủ toạ tuyên bố tiếp:

- Tiếp theo lời buộc tội và đề nghị án trừng trị của nhân dân, và toà đă tuyên án. Nay v́ vừa có lệnh mới, nên toà tuyên bố tạm hoăn thi hành án tử h́nh ngay tại chỗ! Vậy xin đồng bào tự động giải tán.

Một số đông người đứng lại xem cảnh dân quân tới trói lại sáu tội nhân thành chuỗi giải về nơi giam giữ ở trong xă. Vài thân nhân chạy theo tính đưa nước cho tội nhân uống nhưng bị dân quân chĩa súng doạ bắn nên họ đành khóc lóc đi theo!

Dân chúng giải tản trong cảnh lộn xộn mỗi người mỗi ngả và bàn tán ồn ào.

Trở về nơi tạm trú là túp lều lợp cỏ tranh của gia đ́nh bần cố nông Lê Tư, Thảo mong được nghỉ ngơi cho đầu óc bớt căng thẳng. Nhưng Lê Tư lại hỏi:

- Sao không bắn ngay đi cho xong chuyện. Bắt phải sống thêm đêm nay th́ chỉ thêm đau khổ cho họ và cả cho gia đ́nh họ.

- Tôi nghĩ tạm hoăn xử bắn là đúng. V́ mang sáu người ra bắn ngay trước mặt dân, cho mọi người cùng coi th́ ghê gớm, khủng khiếp quá. Có thể là ngày mai mấy tội nhân ấy sẽ bị mang ra bắn vào sáng sớm để tránh cho dân chúng phải coi cảnh dữ tợn đầy máu me ấy. Mà sao đồng chí không xung phong đứng ra hạch tội bọn chúng?

- Tôi có biết ǵ về tội lỗi của bộn chúng đâu! Mà tôi cũng chẳng muốn phải làm việc ấy!

- Được dịp trả thù bọn đă đè đầu đè cổ dân nghèo mà đồng chí không muốn à?

- Tôi không muốn làm việc ác.

- Xử tử h́nh bọn ác ôn là một việc ác sao?

- Nói nhỏ đồng chí nghe: tôi không có học, nhưng tôi thờ tổ tiên, trời phật ở trong đầu. Thế nên tôi không dám làm cái ác giết hại người ta.

- Thế đồng chí cho việc xử án này là ác, là không đúng à?

- Tôi không có học như các đồng chí, nên tôi không biết thế nào là đúng, thế nào là sai. Các đồng chí bảo nó là đúng th́ tôi cũng chấp nhận nó là đúng. Nhưng tôi ngại nhúng tay vào việc quá hung ác này, v́ tôi muốn sống hiền lành để phúc cho con… Mấy người đứng tuổi như tôi cũng nghĩ như vậy nên họ không vỗ tay, chi có mấy cái thẳng như thằng Phèo, mấy cái con như con Kiến Ghẻ là đă được chọn để đứng ra làm chứng, để hạch tội, tố khổ là phải vỗ tay hoan hô thôi. V́ mấy cán bộ cải cách bảo phải làm thế, không làm là căi lệnh! Nhưng thật ra th́ ai cũng sợ trời quả báo. Tôi tin là trời có mắt đấy ông ơi! Sống gian ác là trời không dung tha đâu. Đời này ḿnh không phải trả th́ đến đời con, đời cháu ḿnh, chúng nó sẽ phải trả thôi. Tôi thấy tận mắt chung quanh tôi, đứa nào sống gian ác th́ rồi con cháu chúng nó đều bị trời hành cả. Khi cán bộ bảo làm th́ cũng cứ phải làm thôi, chẳng mấy ai dám căi lệnh cán bộ… Nhưng làm việc gian ác là tôi sợ lắm!

- Thế cán bộ bảo làm bậy th́ dân cũng cứ nhắm mắt mà làm à?

- Mấy ông cán bộ là của cách mạng, của nhà nước, mà có ai dám bảo là cách mạng hay nhà nước là làm sai, làm bậy bao giờ đâu!

- Đồng chí là nhân dân, mà nhân dân cũng có quyền phê phán, góp ư với cách mạng và nhà nước chứ!

- Quyền ǵ th́ quyền, chứ quyền bảo cách mạng làm sai th́ sẽ bị quy chụp lên đầu cái tội phản cách mạng ngay! Rồi sẽ bị thẳng tay trừng trị! Chẳng ai dám lănh cái quyền ấy! Dân chỉ có quyền tuân lệnh cho yên thân thôi! Đồng chí có giỏi th́ lănh cái quyền dám phê phán làm thế là sai, là ác ấy đi!

- Thể đồng chí không thấy nhân dân xă này căm thù mấy tên ác ôn đó sao?

- Trong đám ấy, có lẽ chỉ có tên lư trưởng là ác ôn thôi, c̣n th́ đều là oan cả. Tôi biết họ đều là dân hiền lành. Tội của họ là có chút của ăn, của để hơn lũ chúng tôi thôi. Mà họ sống và làm ăn cũng vất vả lắm!

~ Nói vậy là đồng chí không căm thù bọn chúng à?

- Cả sáu người ấy th́ tôi thỉnh thoảng cũng tới làm mướn cho họ, nên tôi biết họ không hề ở ác với tôi. Con tôi ốm đau, tôi vẫn tới họ để xin thuốc men, khi quá đói th́ xin chút gạo hẩm nuôi lợn của họ về nấu cháo mà ăn, v́ kiếm không ra thứ ǵ ăn được. Như vậy mà bắt tôi phải căm thù họ th́ thật là khổ cho tôi. Ở cái xă này, trước đây vẫn sống yên vui giúp đỡ nhau. Ra đường gặp nhau vẫn chào, vẫn hỏi thăm nhau. Chỉ có từ ít lâu nay nổi lên phong trào học tập đấu tranh giai cấp, th́ mới gây căng thẳng, gặp nhau th́ trânh né, không c̣n ai dám nh́n mặt nhau, không chào mà cũng không muốn nói chuyện với nhau nữa. Bây giờ th́ mọi người nghi kị, nh́n nhau như kẻ thù giai cấp. Cái nh́n đă trở thành soi mới, gây hấn, nên khó sống với nhau. Bây giờ có lúc tôi muốn t́m việc làm, nhưng họ không c̣n dám thuê mướn tôi làm nữa. V́ sợ mang tiếng là bóc lột. Khổ thế đấy. Bây giờ họ khổ nhưng chúng tôi cũng khổ hơn chứ có sung sướng ǵ đâu!

Nói chuyện với bần cố nông này, Thảo mới hiểu được tâm trạng của đám dân trong xă. Họ không có học, nhưng trong họ có một thứ lương tri tự nhiên, để cảm thấy điều lành điều dữ, điều thiện, điều ác… Họ không biết công lư là ǵ, nhưng họ sợ “trời quả báo”! Trước t́nh trạng như vậy, trí thức như Thảo mới thấy rơ vai tṛ và trách nhiệm của ḿnh trong cái hiện tại tàn nhẫn này thật là rất nặng nề, rất là khổ tâm, khổ trí. Người biết suy nghĩ, làm sao ngoảnh mặt làm ngơ trước tṛ xét xử không có luật lệ, trước cái “toà án cải cách” không hề biết công lư, pháp lư là ǵ cả!

Tối đến, một dân quân tới gọi đi họp khẩn để làm kiểm điểm, rút kinh nghiệm về phiên toà lúc ban ngày, Thảo dự tính sẽ nêu cảm nghĩ của bần cố nông Lê Tư ra để chứng minh là dân cũng cảm nhận việc xử này là ác, nhưng h họ không dám nói ra đó thôi.

Buổi họp kiểm điểm rút kinh nghiệm được triệu tập ở trong đ́nh làng, dành cho đoàn viên Trung ương đi phát động cải cách và các đội viên cải cách ở địa phương, là thành phần chủ động của phiên toà lúc ban ngày. Tất cả đông khoảng gần năm chục người, ngồi quanh hai chiếc đèn dầu lớn, đủ sáng cho mọi người thấy tỏ mặt nhau. Đèn đặt chính giữa nền gạch của gian chính trong đỉnh, chỉ c̣n bỏ trống một góc nhỏ gần đèn. Mọi người đều có vẻ mặt đăm chiêu v́ đă biết các buổi họp kiểm điểm rút kinh nghiệm bao giờ cũng rất căng thẳng. Thảo hỏi một đồng chí trong đoàn trung ương ngồi cạnh:

- C̣n chờ ai vậy?

- Chờ hai đồng chí cố vấn!

- Phiên toà lúc ban ngày cũng gay go sôi nổi đấy chứ!

- Gay go, sôi nổi cái ǵ! Chờ lát nữa, vểnh tai lên mà nghe phê b́nh!

- Làm dữ thế mà c̣n bị phê b́nh sao?

- Không phải chỉ bị phê b́nh đâu! Lát nữa th́ biết!

H́nh như ai cũng biết trước điều ǵ nên đều tỏ ra lo ngại, im lặng chờ đợi một cách nặng nề!

Bỗng có ảnh đèn pin và tiếng nói ở bên ngoài, tất cả vội đứng dậy: hai đồng chí cố vấn đi vào theo sau là cán bộ thông ngôn. Tất cả vỗ tay chào, cán bộ cố vấn cũng vỗ tay theo miệng nói lớn vài câu bằng tiếng Hoa, cán bộ thông ngôn nói lớn để dịch ra tiếng Việt:

- Chào tất cả các đồng chí! Cám ơn! Cám ơn! Thôi, chúng ta ngồi xuống, cùng làm việc với nhau cho đạt kết quả tốt.

Tất cả ngồi xuống và im lặng. Cán bộ chủ toạ phiên toà ngồi ngay cạnh một ngọn đèn, từ từ mở tếp da đeo sau lưng, lấy ra một xấp giấy, ghé vào ánh đèn để xem những ǵ đă ghi, rồi ngẩng mặt lên nói mỗi lúc một lớn hơn:

- Chúng ta họp ở đây để cùng nhau đánh giá phiên toà hồi trưa nay. Chúng ta phải thành khẩn nh́n nhận rằng đó là một phiên xét xử không đạt tiêu chuẩn về mọi mặt! (Giọng quát lớn): Có thể nói là chúng ta đă không thành công! Tôi nhấn mạnh là chúng ta đă không thành công! V́ sao? V́ đă không quản lư được trật tự, đă để cho đồng bào nói chuyện, cười giỡn, rồi th́ ữẻ con la khóc, thật là vô tổ chức….

Cả gian đ́nh im lặng tuyệt đối, nên tiếng nói của cán bộ chủ toạ vang ra tới xa ở bên ngoài. Đồng chí chủ toạ kiểm điểm từng chi tiết để nhấn mạnh tính vô tổ chức:

- Dự phiên toà mà sao lại bế con nhỏ theo? Về thái độ từng thành phần tham dự: chỉ có các nhân chứng là theo dơi phiên toà, c̣n quần chúng th́ thờ ơ, ồn ào nói chuyện riêng, bàn tán riêng, mấy cháu nhi đồng th́ cười vui như đi dự liên hoan… Khi giải tán ra về th́ y như tan hội diễn văn nghệ, ai cũng vui vẻ cười nói ầm ĩ… Tại sao lại để xảy ra những điều thiếu sót sai trái ấy? Đó là lỗi của chính mỗi cán bộ chỉ đạo, của mỗi đội viên cải cách chúng ta!

Sau cả tiếng đồng hồ kiểm điểm, cán bộ chủ toạ hướng về chỗ đồng chí cố vấn:

- Bây giờ kính mời đồng chí cố vấn giúp ư xây dựng cho công tác của chúng tôi!

Một cán bộ cố vấn đứng dậy, nh́n quanh đám người ngồi dưới ánh đèn, như thể cố nhận diện vị trí từng người, rồi nói lớn và cán bộ thông ngôn đứng sát sau lưng cũng dịch lại thật lớn tiếng:

- Rất tiếc là phiên toà đă không thành công! Đồng chí chủ toạ đă phân tích đúng những sai sót của mỗi người. Nhưng phải t́m hiểu tại sao tất cả đều có sai sót như vậy? Lời giải thích nghiêm chính là tại cái đầu của mỗi người tới hiện trường không nghĩ rằng đấy là phiên họp của toà án. Không ai hiểu rơ được mục tiêu của phiên toà. Chính bây giờ tôi hỏi từng đồng chí có mặt ở đây th́ chưa chắc đă cố được một lời đáp nhất trí! Mục đích của phiên toà cải cách ruộng đất có phải là để kết án tử h́nh mấy tên phản động, phản cách mạng ấy không? Không! Không phải thế đâu! V́ chúng ta có thể xử tử, xử bắn mấy tên ấy dễ dàng, bất cứ lúc nào, mà không cần triệu tập nhân dân đông đảo đến chứng kiến như vậy! Chúng ta họp phiên toà này chính là v́ quần chúng nhân dân! Ta huy động họ tới tham dự, là để giáo dục, để dứt khoát biến quần chúng ấy thành quần chúng cách mạng! V́ thế nên chúng ta phải xử sao cho quyết liệt, sao cho gây chấn động, trong từng cái đầu! Ta phải xử sao cho có khí thế, để phát huy uy quyền của bạo lực cách mạng trong đầu mọi người. Ta phải chứng tỏ bạo lực cách mạng là dứt koát, không ǵ lay chuyển nổi. Chính Hồ chủ tịch đă nêu gương sáng cho chúng ta về vấn đề ấy, các đồng chí của biết không? Tôi hỏi thật các đồng chí có mặt ở đây, có đồng chí nào biết rơ Hồ chủ tịch đă nêu gương sáng như thế nào không? Ai biết xin giơ tay!

Trong đám cán bộ họp nhau ở đây, không có một cán bộ nào giơ tay! Cán bộ cố vấn đứng đậy, rồi giơ tay thật cao và nói:

- Rơ ràng là chúng ta chưa xử đúng mức. Chi v́ đa số các đồng chí chưa nắm vững bài học do Hồ chủ tịch đă dạy chứng ta! Một bài học quan trọng mà các đồng chí chưa biết rơ. Đấy là bài học vô cùng quan trọng của chính Hồ chủ tịch!

Mọi người hồi hộp chờ cán bộ cố vấn kể tiếp.

- Hồ chủ tịch đă nêu gương quyết tâm thực thi nghiêm chỉnh chính sách cải cách ruộng đất bằng một thái độ, một hành động, một lập trường vô cùng sáng tỏ: đó là việc Hồ chủ tịch vừa mới đây, đă không can thiệp vào đợt xử đầu tiên trong chương tŕnh cải cách ruộng đất, cũng tại ngay vùng Phú Thọ này, một tên địa chủ, một nhà giàu khét tiếng; Nhà giàu này là một đại địa chủ rất có thế lực. Y thị đă nêu ra bằng chứng là có quen biết rất thân với tất cả các lănh đạo ta, kể cả với Hồ chủ tịch. Chúng đă chạy chọt tới chính Hồ chủ tịch để xin can thiệp, và ai cũng nghĩ là có sự can thiệp này. Chính Hồ chủ tịch cũng muốn can thiệp nhưng v́ “uỷ ban cải cách đă quyết định th́ chính cụ Hồ cũng không dám can thiệp”. Và tên nhà giàu Nguyễn Thị Năm (1) này đă bị mang ra xử bắn để làm gương. Dù y thị đă kể công lao là đă cất giấu lănh đạo cách mạng, nào là đă quyên tặng cách mạng hàng trăm lạng vàng. Nhưng chính Hồ chủ tịch đă tuyệt đối tôn trọng toà cải cách. Đấy là một mệnh lệnh của Hồ chủ tịch! Với lập trường cương quyết như vậy th́ chỉnh sách cải cách ruộng đất sẽ thành công mỹ măn. Hậu phương ta sẽ sạch bỏng tàn dư phong kiến, thục dân, trước khi đất nước này được sạch bóng quân thù!

(1) Theo hồi kư của Trần Huy Liệu th́ mấy năm sau, gia đ́nh bà Nguyễn Thị Năm đă nhận được tấm bằng liệt sĩ ghi rơ là bà đă hi sinh trong công tác ngoại giao (!)

Kể xong, cán bộ cố vấn ngồi xuống và nói tiếp:

- V́ vậy, nay chúng ta phải mang ra xử lại cho thật có khí thế để trừng trị mấy tên phản động ấy cho thật ṛn ră, vang dội, để dập tắt mọi tư tưởng phản động trong đầu quần chúng. Phải làm cho tư tưởng phản động, phản cách mạng không bao giờ có thể bùng lên trong đầu mỗi con người nữa. Họp phiên toà để xử án là v́ quần chúng! Xử tử bọn phản cách mạng là để giác ngộ tập thể. Cải cách ruộng đất trước hết và sau cùng là v́ xă hội xă hội chủ nghĩa! Tới dự phiên toà mà cứ y như đi coi văn nghệ, ra về cười nói lung tung, th́ dù có xử bắn bao nhiêu tội nhân cũng chẳng ảnh hưởng ǵ tới tập thể cả! Có đúng vậy không? Có… đúng… vậy… không?

- Đúng!

- Có thật đúng là như vậy không?

Tất cả như hiểu ư cố vấn nên đông thanh:

- Đúng! Đúng! Đúng!

- V́ vậy mà tôi đề nghị ta sẽ phải họp lại phiên toà, cái ǵ ta làm hỏng, làm sai th́ ta phải làm lại. Đồng chí chủ toạ phiên toà có nhất trí như vậy không?

Cán bộ chủ toạ vội đúng dậy vừa vỗ tay vừa đáp:

- Nhất trí! Nhất trĩ hoàn toàn! Và tôi tuyên bố toà sẽ phải họp để xét xử lại! Xỉn cảm ơn các đồng chí cố vấn. Chúng ta có thể giải tán để chuẩn bị thật kỹ việc triệu tập lại phiên toà này.

Tất cả đứng dậy vỗ tay, rồi giải tán.

Hàng trăm câu hỏi nổi lên trong đầu, Thảo im lặng đi theo một dân quân cầm ngọn đuốc nhỏ khét lẹt đưa về lều tranh của Lê Tư. Mệt mỏi cả thân xác lẫn tinh thần, Thao với b́nh nhựa đựng nước, uống một bụng rồi leo lên vơng nằm, lấy chiếc khăn mặt phủ lên đầu, lên mặt để chống muỗi. Bỗng có tiếng Lê Tư nói vọng ra từ góc bếp:

- Đồng chí đi họp về rồi hả? Cơm của đồng chí tôi để ở trong thúng ấy. Đồng chí có ăn ngay th́ tôi khêu ngọn đèn dầu lạc lên cho sáng mà ăn nhé?

- Thôi cơm để sáng mai ăn, mệt quả nên tôi ngủ đây.

- Đồng chí đi họp có ǵ lạ không?

- Trên quyết định toà phải xử lại mấy tên phản động ấy!

- Thế định xử án cho nhẹ hơn à?

- Không! Chắc cũng lại tuyên án tử h́nh thôi.

- Đă tuyên án xử từ rồi, c̣n họp thêm làm ǵ cho tốn công, mất thời giờ. Kể cũng khổ thật, ở cái xă này, mọi nhà đang sống yên ổn để lo kháng chiến thế mà lại bầy ra cái vụ cải cách này, làm nông thôn xáo trộn, làng xă cũng hết việc làm, mai tôi lại phải đi kiếm củi, t́m hái rau hoang mà ăn thôi. Nêu c̣n sức lực th́ tôi cũng xin đi bộ đội cho yên thân. Chứ sau cái vụ cải cách này, c̣n ai dám nh́n mặt nhau nữa. Từ đây chỉ có nước nh́n để t́m kẻ thù giai cấp thôi. Đồng chí có thấy nỗi khổ của người dân chúng tôi không?

Thảo cũng chẳng biết phải trả lời thế nào, bén nói cho xong chuyện:

- Thôi ngủ đi để lấy sức đồng chí ạ. Chuyện ǵ th́ cứ để mai ta tính!

Muỗi bay vo ve. Thảo kẻo tay áo che kin hai bàn tay, chân th́ đă đi bí tất (vớ), mặt th́ đă có chiếc khăn mặt che phủ. Cố nhắm mắt t́m giấc ngủ, nhưng chỉ nghe thấy tiếng muỗi vo ve và nhịp thở của chính ḿnh, rồi lát sau nghe tiếng ngáy vang của Lê Tư. Con người chất phác ấy, cứ đặt ḿnh xuống là ngáy ngon lành. Tuy không được học hành, nhưng con người này vẫn có một bản năng hiền hoả, muốn tránh làm cái gian ác, “để phúc cho con. Ôi quê hương ta sao mà khổ thế này!

C̣n ta kẻ “có học” mà chỉ biết trăn trở và thắc mắc! Cho tới nay, ta đă chẳng làm được việc ǵ ích quốc, lợi dân cho ra hồn. Ta về nước đâu có phải là để chạy theo đuôi cách mạng, để làm cái tên trí thức a dua như thế này! Thấm thoắt đă gần hai năm rồi. Chẳng biết sẽ c̣n nằm ở đây đếm thời gian đến bao lâu nữa! Nay là cứ sống cúi đầu, tuân lệnh dập theo một khuôn mẫu đă có sẵn, bất kể đúng sai, bất kể thiện ác, như thế th́ c̣n ǵ là tư duy, c̣n ǵ là triết học! Như thế th́ đến bao giờ mới xoá bỏ được giai cấp? Liệu bắn hết phản động ở nông thôn th́ có xây dựng được con người mới xă hội chủ nghĩa hay không? Mà tất cả những ǵ đang làm kia có thật là để cải tạo xă hội, giải phỏng con người hay không? Rơ ràng những điều xảy ra trước mắt kia không thể nào đặt nền tảng cho một xă hội lư tưởng, một trật tự ổn định! Marx, Ẹngels không hề hô hào làm những điều xằng bậy, dă man như vậy! Các ông ấy gợi ư đấu tranh giai cấp- các ông ấy dạy lư luận - nhưng không hề chỉ dẫn những phương pháp phản công lư và đạo lư như thế. V́ ở tuổi các ông ấy, ở thời các ông ấy, các ông ấy có thấy ai đă làm như thế đâu! Nay th́ lư luận biện chứng rất mạch lạc, rất lư tưởng, mà hành động th́ sai trái mang lại đầy kết quả tiêu cực đầy mâu thuẫn thô bạo, không ăn khớp với điều mà lănh đạo đă hứa, mà mọi người mong ước! V́ sao? Người ta dẫn chứng vanh vách Marx đă nói… Lenin đă nói Stalin đă nói.., nhất là Mao chủ tịch đă nói… Nhưng dẫn chứng những lời nói như vạn năng ấy có thể nào bảo vệ cho những hành động quá trớn, cực đoan, tàn ác như thế!

Thảo nhận ra rằng tất cả những buổi học tập chính sách, chuẩn bị tư tưởng một cách máy móc, đă đẩy cán bộ và nhân dân lao vào con đường tuỷ tiện, đưa nhau tới một nông thôn đầy thủ đoạn, đầy hận thủ và gian xảo. Một đời sống cảnh giác bệnh hoạn, đầy các biện pháp khủng bố, đe doạ tuỳ tiện, khiến không ai dám thành thật để lộ suy nghĩ của ḿnh! Ai cũng phải đóng kịch: “nói và làm theo cách mạng!” Từ đó thái độ giả dối, che giấu trở thành một phương thức tự vệ. Phải hết sức nguỵ biện mới chứng minh được rằng thiên đường xă hội chủ nghĩa có íhể xây dựng bằng phương pháp giả dối, bằng hành động quá trớn của bạo lực, hận thù, bằng máu và nước mắt của nhân dân như vậy!

Sự thật phũ phàng đang thử thách những ai có tư duy nhân bản như Thảo. Chung quanh đều cảm thấy lo sợ v́ đang bị bao trùm bởi một không khí khủng bố tinh thần, bị bao vây bởi cái nh́n cảnh giác rất đe doạ, rất nghi kị của “quần chúng cách mạng”. Giờ đây phản ứng của Thảo là nhu cầu phải t́m cách vượt ra khỏi sự bế tắc của bầu không khí khủng bố ấy, bằng một phương hướng suy tư trong sáng, bằng phương pháp hành động chân thật khác! Bởi mộng ước, mục đích, và lư tưởng cạo đẹp đă chọn, không cho phép Thảo cúi đầu chấp nhận cải thứ cách mạng thô thiển, cổ lỗ, tăm tối như ở thời sơ khai, man rợ. Nhưng giờ đây, trước sự tàn nhẫn của cảnh giác cách mạng, chỉ c̣n hai chọn lựa: một là bỏ nơi này ra đi, hai là phải bám vào đấy để t́m cách cải thiện nó, lái nó về phía nhân đạo, nhân bản tiến bộ. Rồi Thảo tự nhủ: ta đă vạch cho ta một sứ mạng khi trở về. Dù thế nào th́ ta cũng không thể bỏ cuộc khi gặp nghịch cảnh. Nhưng trước mắt th́ ta chưa biết phải làm ǵ để cho cách mạng hiểu thiện chí của ta mà tin ta!

Nghĩ ngợi trăn trở, thắc mắc đủ điều. Cho tới nay, ta chỉ nói điều phải, tại sao họ lại sợ ta? Lại nghi ngờ ta? Sự thật là ta đă nói thật với Trần Lâm ước mơ đẹp và lư tưởng của đời ta… chứ đă có làm ǵ sai trái đâu!

Nhưng không sao, với ḷng kiên tŕ, với tất cả thiện phí và lư tưởng cao cả của ta, th́ ta có chính nghĩa, ta cứ vẫn là ta… chắc chắn sẽ có ngày bạo lực và sai trái phải hiểu thiện chí của ta mà lắng nghe ta! Nghĩ như vậy, Thảo thấy an tâm và dần đi vào giấc ngủ. Nhưng cũng chỉ hơn tiếng đồng hồ sau th́ lại hốt hoảng giật ḿnh tỉnh dậy, mồ hôi vă ra: v́ bỗng thấy ḿnh đang là một bị cáo, đang run sợ đứng trước một thứ toà án không luật lệ, không công lư, trước tiếng ḥ hét: “Xử tử! Xử tử! “ của đám đông hung dữ.

Từ đó tâm thần Thảo ngày càng suy yếu, không đêm nào ngủ được một giấc dài tới sáng. Đêm nào cũng nhiều lần giật ḿnh tỉnh dậy, hốt hoảng bởi mộng mị kinh hoàng.

Ba ngày sau, lệnh từ bên trên quyết định phải tổ chức một phiên toà khác để xử lại sáu tội nhân ở Chiêm Hoá. Địa điểm được chọn lần này là một băi đất rộng bao la năm ngay giữa khu rùng nguyên thuỷ nổi tiếng là có nhiều cây cổ thụ cao bao quanh. Trước đây địa phương thường dàuh băi này cho những trận đấu bóng đá lớn liên huyện, liên tỉnh hoặc họp mít-tinh vào những dịp có lễ lớn của toàn huyện.

Thời gian họp cũng đă thay đổi: toà án khai mạc vào lúc 8 giờ tối, mát mẻ hơn. Cách huy động dân chúng tới chứng kiến phỉẽn toà cũng rất đặc biệt: mỗi phường khóm giờ đây phải tập trung dân lại thành đội ngũ chỉnh tề, có người đi đầu cầm cờ, có nhi đồng đánh trống dẫn đầu, mỗi người phải mang theo, một bó đuốc làm bằng thứ nhựa cây có thể cháy lâu. Lúc đi đường, mỗi đoàn cho đốt một bó đuốc đủ để soi đường, số đuốc c̣n lại dành cho lúc xử án, tuyên án… Trong đêm lờ mờ ánh írăng, những đoàn người vừa đi vừa hô khẩu hiệu đả đảo phong kiến, đả đảo thực dân, đả đảo địa chủ, đả đảo cường hào, đả đảo bọn phản động… vang dậy núi rừng. Các đoàn người có ánh lửa của những ngọn đuốc dẫn đầu, tới từ khắp nơi, luồn lách qua những đám rừng âm u, rồi từ từ tập trung vào một khúc đường lớn sáng trưng, nhờ những đống củi đang cháy ở hai bên đường. Cả một vùng núi, đồi như đang thức dậy giữa đêm khuya! Trên khúc đường vào băi trống ấy, ở trên những cành cây cao ngang tầm mắt, có treo đầy những băng-rôn vải trắng, chữ đen, hoặc vải đen, chữ trắng.. Tất cả băng-rôn ấy đêư cũ kỹ, có cái đă rách. Toàn là khẩu hiệu đả đảo mà đoàn người đă hô vang lúc di chuyển. Tất cả sự chuẩn bị đă được săp đặt kỹ lưỡng từng chi tiết, tạo thành một cuộc biểu dương lực lượng rầm rộ thật là uy hiếp tinh thần, đúng theo khẩu hiệu trên một băng-rôn lớn nền đỏ chữ vàng “Quyết tâm tiêu diệt tàn dư phong kiến, thực dân!” tại lối vào khu tập họp.

Phiên toà lần này diễn ra nghiêm trang và áp đào hơn phiên trước: sáu tội nhân bị trói quỳ vào hàng cột tre trên một mô đất cao cho mọi người thấy rơ, dưới ánh lửa bập bùng của những đống củi lớn, lửa cháy rừng rực. Phía dân chúng cũng được kiểm soát và chọn lọc kỹ hơn: không c̣n có trẻ con quá nhỏ, không c̣n hát mà chỉ hô khẩu hiệu, không c̣n cảnh ồn ào nói chuyện lung tung. Một hàng sáu dân quân cầm súng trường đứng canh, mặt hướng về đám đông. Không một ai dám cười nói gây mất trật tự. Phần hạch tội cũng dữ dội hơn số nhân chứng đứng ra kể khổ, kể tội cũng đông hơn. Mỗi nhân chứng đều thuộc bài và tỏ ra hung hăn hơn: vừa kể vừa làm những cử chỉ xỉa xói: lấy ngón tay dí vào trán tội nhân, thỉnh thoảng lại tát mạnh vào mặt tội nhân để bày tỏ sự phẫn nộ. Nữ tội nhân già giờ đây chỉ c̣n thút thít khóc lóc, nhưng vẫn là tiếng kêu cứu rên rỉ nhỏ: “Con ơi là con ơi…!”

Trước lúc toà tuyên án, một dân quân cầm chiếc loa lớn bằng b́a để trước miệng ra lệnh:

- Tất cả đốt đuốc lên!… Tất cả tiến ra hai bên pháp trường!

Đám đông cầm đuốc, chia thành hai hàng người, tiến gần tới hai bên mô đất. Chỉ c̣n một số phụ nữ, ông già, bà già không cẩm đuốc là c̣n đứng lại ở bên dưới.

Cả sáu tội nhân nổi bật trước ánh lửa bập bùng của mấy trăm ngọn đuốc làm cho bầu không khi thêm căng thẳng. Cán bộ chủ toạ phiên toà cầm tờ giấy tiến tới trước mô đất, giữa đám, đằng hắng chuẩn bị lấy giọng để đọc bản án…

Cả một băi đông nghẹt người dưới ánh lửa bập bùng của rừng đuốc bỗng im bặt, chỉ c̣n tiếng lách tách của tre, nứa cháy nổ trong mấy đống củi lớn. Cán bộ chủ toạ bắt đầu tuyên đọc thật lớn, nhưng tiếng nói như cô đơn, lạc lơng tan loăng trong khoảng trống hoang vu của núi rừng bao la chung quanh:

- Việt Nam Dân chủ Cộng Hoà, Độc Lập Tự Do Hạnh Phúc, ngày mười bảy, tháng mười, năm một ngàn chín trăm năm mươi ba, Toà án Nhân Dân Huyện Chiêm Hoá thi hành chính sách của Uỷ ban Cải Cách Ruộng Đất Trung ương, đă truy tố những tội phạm có tên sau đây:

- Lư tnrởng Nguyễn Văn Minh; địa chủ Trần Văn Lễ, phú nông Nguyễn Sắc, phú nông Trần Văn Bắc, địa chủ Đỗ Đinh Lang, nhà giàu Vũ Thị Thanh. Sau khi đă được xét xử, với sự tham dự hạch tội của nhân chứng nhân dân, những tội lỗi cụ thể đă được kể ra, nay toà quyết định với sự đồng ư của đông đảo đồng bảo có mặt, toà ra phán quyết tịch thu tài sản của các tội nhân và tuyên án từ h́nh tất cả sáu tội nhân có tên nêu trên. Án này được thi hành ngay tại chỗ. Chánh ản kư tên: Khuất Tiến Thắng.

Tiếng loa ra lệnh:

- Tất cả chú ư! Tất cả lùi xa khỏi pháp trường mười mét…. Tất cả! Nghiêm! Yêu cầu đội hành quyết tiến vào pháp trường!

Đám đông hồi hộp, im lặng, chỉ c̣n nghe tiếng đếm bước đều của đội hành quyết, súng trên vai, tiến vào… “Một, hai! Một, hai!… Ngưng… bước! Súng … xuống! Nghỉ! Tất cả … nghiêm! Tay phải… quay! Tất cả vào vị trí…! Tất cả sẵn sàng chờ lệnh bắn!”.

Một dân quân tay cầm một xấp khăn vải đen tiến lên mô đất, lận lượt buộc khăn vải đen quanh đầu để che mắt mỗi tội nhân. Cảm thấy giờ hành quyết đă tới, sáu tội nhân, đầu bị thắt khăn đen che kín mắt, bỗng tất cả lên tiếng cầu kinh.

- Nam mô A Di Đà Phật, Nam mô Quan Thế Âm Bồ Tát, cứu khổ cứu nạn…

- Nam mô A Di Đà Phật…!

- Kính mừng María đầy ơn phước… cầu cho chúng con trong giờ lâm tử…

- Con ơi là con ơi… thế là mẹ chết không được gặp lại con rồi… Con ơi…

Toán dần quân rời xa mồ đất. Chỉ c̣n tiếng cầu kinh chen lẫn tiếng gào khóc! Trưởng đội hành quyết nh́n về phía cán bộ chủ toạ chờ lệnh! Thời gian như ngưng lại. Đám đông im bặt v́ hồi hộp. Bỗng cán bộ chủ toạ gật đầu! Trưởng đội hành quyết chậm răi hô:

- Tất cả… Vào thế… Tất cả Bắn!

- Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng! Đoàng!…

Loạt súng nổ vang dội trong đêm như rung chuyển núi rừng. Đám đông, người th́ vội nhắm mắt lại không dám coi tiếp cảnh khủng khiếp, người th́ cố trấn tĩnh, mở mắt thật to để thấy rơ các tội nhân bị trúng đạn, quằn quại, vật vă một hồi, máu văng ra tung tóe, rồi mới gục xuống dưới chân cột. Riêng nữ tội nhân, dù đầu đă được bịt mắt bằng vải đen, nhưng v́ đạn trúng đầu nên vỡ ra mất một mảng, trông thật ghê rợn. Trưởng đội hành quyết bước lên mô đất, súng lục cầm tay, tới sát từng tử thi để quan sát với vẻ thiện nghệ và bồi vào mỗi đầu một phát “ân huệ” chát chúa, theo đúng thủ tục đă được huấn luyện từ trước!

Bỗng bên dưới đám đông, lao xao có tiếng ồn ào kêu cầu cứu liên tiếp của nhiều người:

- Báo cáo có một bà cụ bị ngất xỉu! Báo cáo có người bị ngất! Báo cáo…

Dù đă chuẩn bị sẵn đầu óc để b́nh tĩnh chờ đợi một cảnh xử bắn chắc chắn là rất hăi hùng, nhưng khi loạt súng nổ liên tiếp, dưới ánh lửa bập bùng của mấy đống củi lớn, cả sáu cơ thể quằn quại, trong vũng máu… th́ bỗng thân xác Thảo run lên lập cập v́ xúc động, như một cơn sốt rét măn tính bất ngờ ập tới, mồi lạnh toát ra từ trán tới chân, nước mắt tuôn trào, hàm răng run lập cập. Một ư nghĩ hối hận bùng lóe trong đầu: “Chính ta đang là một đồng loă của cái hành động tàn bạo, phản công lư này! Thảo ơi! có thể nào mày cũng câm lặng trước một chính, sách cực kỳ thô bạo đến thế? Im lặng đứng nh́n tội ác thế này th́ mày có c̣n là mày nữa không hở Thảo ơi!”

Thật ra th́ những tiếng súng chát chúa hạ sát mấy thân xác đồng bào “tội nhân” ấy đă như bắn vào chính thân xác Thảo, đă vĩnh viễn đập tan tành giấc mộng trở về góp công sức xây dựng một mô h́nh cách mạng mà nhân loại trông chờ! Từ giờ phút ấy, Thảo ư thức rất rơ rằng, lúc này, ở nơi đây, ḿnh sẽ không có một cơ hội nào để góp một chút ǵ tốt đẹp cho cách mạng! Có thể nào cản ngăn được thứ bạo lực thô bạo này, khi nó đang trong đà phát động với tất cả hăng say, cuồng nộ, cuồng tín như thế? Vậy th́ những ngày c̣n lại của đời ta sẽ có thể làm ǵ ở đây? Cứ im lặng chịu đựng để được sống ngày nào hay ngày ấy? Để cái ác cứ tiếp tục phát triển như nó vẫn được khai triển trong suốt chiều dài lịch sử? Thế th́ cái triết học của ta c̣n ư nghĩa ǵ khi chấp nhận khoanh tay đứng nh́n cái ác hoành hành? “Chính nghĩa vô sản”, “Hạnh phúc công nông trong một thế giới đại đồng” là như thế này sao? Dù thế nào cũng phải làm một cái ǵ chứ? Nhưng làm ǵ bây giờ? Làm ǵ? Mà từ bao giờ, từ đâu, do đâu, những người lănh đạo đă thề một ḷng v́ nước v́ dân nay lại chọn lựa con đường hành động nặng tính cuồng tín, dă man, tàn bạo, phản nhân đạo như vậy? Có thể nào coi đấy là hành động, là chính sách v́ con người? Một ư thức hệ không bào vệ được người vô tội th́ có c̣n lư do để tồn tại hay không?

 

Chương 7

 

 

Lương tri trỗi dậy!

 

Bác Thảo thở dài và nghẹn ngào như cố giăi bày, phân bua với hai chúng tôi:

- Nỗi kinh hoàng với những chất vấn gay gắt cứ quay cuồng, bùng cháy trong đầu tôi! Từ đó một thứ mặc cảm đồng loă với tội ác, cứ ám ảnh hành hạ tôi, không làm sao quên đi được. Thực tại tàn nhẫn đă đặt trong tôi muôn vàn câu hỏỉ. Từ đó, tôi bắt đầu thấy phải đặt lại toàn bộ vấn đề từ học thuyết…

- Thế sau đó th́ bác làm ǵ?

- Từ sau kinh nghiệm đau đớn ấy, tôi như bị lương tri thường xuyên trỗi dậy chất vấn, đ̣i tôi phải tỏ thái độ, phải có lập trường rơ rệt; không thể im lặng a dua đồng loă một cách mù quáng măi như vậy. Nhưng tôi biết, mối đe doạ của chính quyền đối với “kẻ có vấn đề”. Bởi chung quanh tôi là cả một đạo quân cuồng tín đang chờ lệnh! Một lời nói phản kháng công khai sẽ là một cơ hội để những kẻ ganh ghét buộc tội tôi, tiêu diệt tôi. Nhưng không phải v́ thế mà tôi cứ phải giữ im lặng trước những sai lầm dă man ấy. Tôi vẫn t́m cách cố nhắn tới tai lănh đạo là tôi đau đớn không thể nhất trí với chính sách vô nhân đạo như thế. V́ vậy tôi thường xuyên ở trong tinh trạng tính mạng bị đe doạ. Đă bao lần người ta nhắc nhở lời đe doạ công khai rằng cái mạng tôi không có nghĩa lư ǵ cả!

Nghe bác Thảo kể tới đó, tôi không khỏi nêu thắc mắc:

- Bị đe doạ như thế th́ làm sao bác dám chứng tỏ là vẫn giữ vững lập trường tư tưởng độc lập của bác?

- Tôi cũng biết thân phận tôi chứ! Bởi thế tôi phải thường xuyên đề pḥng. Lúc căng quá th́ cũng phải biết làm ngơ, câm nín trước cái ác để giữ mạng sống trước đă. Tuy nhiều lúc tôi đinh ninh là phen này sẽ khó thoát khỏi cái chết. Bởi những ông cán bộ “i tờ” quanh tôi rất hung hăng, rất cuồng tín, sẵn sàng quy chụp, tội lỗi, sẵn sàng chờ lệnh để tiêu diệt tôi, để “loại bỏ con gịi trong tay áo cách mạng”!

- Trong thế nguy nan như vậy, làm sao bác giữ được tính mạng?

- Tôi luôn luôn giải thích với chung quanh rằng những lo âu, bực bội, không phải là v́ quyên lợi hay địa vị của tôi. V́ tôi có mưu t́m quyền lợi hay địa vị ǵ đâu. Tôi lo âu, tôi phẫn nộ là v́ “đảng”, v́ dân, v́ nước. Bởi tôi vững tin rằng những lo âu, thắc mắc của tôi là chính đáng, không ai có thể bẵt bẻ được.

- Tại sao bác c̣n có thể tin, có thể hi vọng vào những cán bộ đảng viên cuồng tín bao quanh bác?

- Sự thật là khi nhận thấy những hành động hay chính, sách “có vấn đề”, v́ đă đi quá trớn, quá tàn bạo th́ chính trong đám cán bộ ấy cũng như muốn che giấu những sai trái đă phạm, bằng cách cứ biện bạch một cách miễn cưỡng, ấu trĩ. Tôi biết đó là một thuận lợi cho tôi. Tôi nói thẳng với họ rằng họ không nên diệt tôi. V́ rằng tôi không tiếc hận ǵ cái mạng sống của tôi, v́ tôi đă thề sẵn sàng hi sinh cho lư tưởng của tôi khi cần. Nhưng khi tôi chết đi th́ sẽ không c̣n có ai dám đứng ra phân tích những hành động và chính sách sai lầm ấy một cách khách quan, nhất là về mặt lư luận triết học, nghĩa là về những hậu quả tai hại lâu dài để lại cho cả dân tộc trong lịch sử. Tôi nhấn mạnh rằng v́ họ làm chính trị nhất thời nên chỉ thấy cái lợi trước mắt cho một giai đoạn lịch sử, v́ tại nước ta đang thường xuyên tận dụng hận thù đấu tố, tận dụng chiến tranh để bành trướng chủ nghĩa. C̣n tôi, với cái nh́n triết học, v́ con người, nên chỉ thấy cái hại của những bước quá trớn trong chính sách đấu tố như thế là đă đưa cách mạng tới sai trái và tội ác. Lănh đạo tuyên bố “sẵn sàng hi sinh đến người dân cuối cùng” để chiến thắng. C̣n tôi th́ tôi không muốn phung phí hi sinh, dù chỉ một mạng người, nên tôi phải lư giải để cho thời nay và thời sau cố tránh con đường dùng hận thù, dùng chiến tranh để xây dựng, phát huy chủ nghĩa… Bởi thế mà chính những cán bộ cấp cao có nhiệm vụ theo dơi, quản lư tôi, cũng thưởng ṭ ṃ tới ḍ hỏi ư tôi, khi chính quyền ban bố những quyết định mà họ thấy là quá trởn, quá tả… Khi ấy, tôi chỉ cần hỏi lại họ vài câu, th́ họ biết là tôi đă hiểu họ, và họ đă hiểu là tôi nghĩ ǵ. Sau khi kư kết hiệp định Genève hay Paris, họ hỏi tôi nghĩ sao về việc kư kết ấy. Tôi hỏi lại họ: kỷ như vậy là có thật sự mong muốn hoà b́nh hay không? Hay chỉ là để câu thời giờ, để tổ chức chuẩn bị chiến tranh cho ác liệt hơn? Kư như vậy là đă đạt được mục tiêu cuối cùng của cách mạng hay chưa? Liệu Liên Xô hay Trung Quốc có thật sự muốn ta kư kết như vậy để chấm dứt chiến tranh cách mạng hay không, trong khi họ vẫn tuôn vũ khí cho ta? Tôi c̣n lưu ư họ về một sự kiện rất độc ác, là Liên Xô và Mỹ đă thoả thuận đặt một đường giây điện thoại nóng để dễ liên lạc với nhau khi cần, để tránh xảy ra xung đột trực tiếp với nhau… Chủng tỏ bọn họ muốn sống hoà b́nh lâu dài với nhau để cùng nh́n chúng ta tiêu diệt nhau. Cả hai nước lớn ấy cứ tiếp tục tuôn giúp vu khí cho các nước đàn em, chư hầu của họ giết nhau trong giới hạn chiến tranh cục bộ. Tôi cũng thường xuyên nhắc nhở “đảng”, nhà nước không nên dối trá trong việc kư kết. Kư kết do dối trá, về lâu về dài dần sẽ hiểu ra rằng dối trá là chính sách cai trị của đảng và nhà nước, th́ rôi sẽ sinh loạn trong xă hội. Từ đó sẽ sinh ra tâm ước muốn sống th́ phải thường xuyên gian trá. Thế sẽ là loạn, loạn từ nếp suy nghĩ trong đầu, từ thói quen gian trá trong hành động ở mỗi người, rồi sẽ lan ra trong khắp xă hội. Những chính sách, những công tŕnh có cái góc dối trá như thế sẽ là mầm mống gieo hậu hoạ. Sự thật là khi “đảng” mở lại chiến tranh, là đă cơ bản chủ động xé hai hiệp định hoà b́nh đă kư. Tôi đă cảnh báo hậu quả tai hại khi “đảng” muốn tiếp tục chiến tranh trong những hoàn cảnh nước ta không đủ sức, nhưng không được lắng nghe. Tuyên truyền th́ đổ mọi tội lỗi cho phe địch. Trong khi “đảng” dùng thủ đoạn gian lận mai phục, khai triển lực lượng ở lại miền Nam, để rồi sẽ xé bỏ hiệp định. Thế nên chính sách mà dùng thủ đoạn, dùng dối trá th́ rồi sẽ thành nếp ăn sâu vào việc quản lư xă hội có một ngành quen dùng dối trá như một phương pháp hành động chính quy, đó là ngành công an. Với những cán bộ ch́m, nổi dầy đặc trong xă hội, miệng th́ nói công an là bạn dân, là bảo vệ dân, nhưng thực tế là công an ngành đă quản thức, quản chế dân băng phương pháp khủng bố tinh thần, đe doạ tính mạng, đe doạ tài sản. Công an đáng lẽ là lực lượng giữ gin, bảo vệ trật tự, kỷ cương cho xă hội, mà lại luôn luôn tận dụng dối trá, thủ đoạn để áp đảo, thống trị xă hội như thế th́ làm sao duy tŕ được tính lương thiện trong dân, làm sao giữ được trật tự kỷ cương, được luân thường, đạo lư cho xă hội? Các cụ ta đă dạy “thượng bất chính, hạ tác loạn”, “gieo gió th́ gặt băo”, ngày nay ngành công an dùng quá nhiều hành động bất chính, gieo toàn là thủ đoạn dối trá, hận thù… th́ rồi chế độ này sẽ gặt được ǵ? Các dân tộc từng sống trong chế độ xă hội chủ nghĩa đă có đủ kinh nghiệm để trả lời! Thực tế là guồng máy công an đă phá hoại lư tưởng, đă bôi đen, bôi bẩn đảng, đă làm ô danh chế độ, đă ung thối cách mạng nhiều nhất. Dư luận vẫn than sự lộng quyền của ngành công an là đă hằng ngày đào sâu mồ chôn chế độ.

- Bác thù oán công an lắm phải không?

- Ây! Ở đây không có vấn đề thù oán! Công an với tôi không hề có ân oán ǵ cả. Nếp sống khổ hạnh, cách làm việc âm thầm, câm nín của tôi không hẳn là đối tượng của công an. Tuy mấy chú công an khu vực luôn bám sát theo dơi tôi. Nhưng họ đă chẳng bắt bẻ ǵ được tôi. Bởi tôi đă sống như một thẳng trí thức hồn đầu hàng rồi cơ mà! Nhưng tôi quan sát chung quanh tôi, th́ sự thật là v́ cảnh giác cách mạng, tức là căn bệnh nghi kỵ coi ai cũng là kẻ thù tiềm ẩn của cách mạng, nên cánh công an đă làm khổ con người, từ các đảng viên, cho tới giới trí thức, văn nghệ sĩ… khiến dân luôn luôn phải sóng dối trá, không dám nói ra sự thật… Chính cái đó đă làm hỏng xă hội, đă gây ung thối chế độ. Những oán than, những lời tố cáo, vu khống, quy chụp tội phản cách mạng, tội chống chế độ đă gây bao oan ức trong chế độ này, phần lớn là do ngành công ao, mật vụ gây ra. Phần c̣n lại là do tham nhũng thối nát trong hành chính và kinh tế. V́ vậy mà dân đă phải giả dối trong mọi sinh hoạt, để được sống yên thân, trong chế độ xă hội chủ nghĩa…

- Vậy phải làm sao mà cải thiện được t́nh trạng ấy?

- Tôi thấy cái cấp bách là cần phải can đảm băi bỏ hẳn mọi phương pháp tổ chức, mọi chính sách hành động bất chính trong toàn thể guồng máy cai trị của đảng và nhà nước, cả về mặt tuyên truyền lẫn mặt hành chính. Đứng đầu là phải thay đổi hẳn cách huấn luyện, phải tổ chức lại ngành công an. Dùng công an để kiểm soát và đàn áp tư tưởng, là việc làm vô ích. Công au không thể bịt miệng dân, không thể kiểm soát những suy tư trong đầu người dân. Chính những người cộng sản lănh đạo đă có kinh nghiệm đó hồi bị thực dân, phong kiến đàn áp, cầm tù. Nhà tù, trại cải tạo luôn luôn là ḷ đào tạo ư chí phản kháng mạnh nhất. Vậy mà nay chính quyền lại hành động thống trị c̣n tệ hơn cả thời thực dân, phong kiến! Dân chúng cứ ngày càng bị đẩy về phía căm thù chế độ. Chế độ như vậy th́ không thể nào sửa sai, sửa lại mà dùng được. Đấy là nói riêng về chính quyền. C̣n về mặt tư tưởng th́ phải gột rửa tầm thức giáo điều, phải bỏ hẳn tṛ chơi dân chủ giả hiệu, phải trả lại quyền dân chủ cho dân, phải tổ chức bầu cử ngay thẳng, phải băi bỏ sự sùng bái đảng, sùng bái ư thức hệ một cách quá lố lăng. Sùng bái đảng, sùng bái ư thức hệ cũng như sùng bái hai “anh cả đỏ” là Liên Xô và Trung Quốc là một sai lầm vô cùng tai hại. Những sự sùng bái này đă khiến chế độ phạm vào những sai lầm cơ bản, vào những tội ác tày trời! Sùng bái như thế là làm dân tộc mất tinh thần tự chủ. Gian dối đă trở thành thói quen, nên trong dân đă có ngạn ngữ: “làm th́ láo, báo cáo th́ hay!” Làm y tế mà gian dối là giết người. Làm khoa học mà gian dối là phản hoại khoa học. Làm giáo dục mà gian dối là làm hỏng con người. Làm chính trị mà gian dối là làm hỏng toàn thể chế độ và xă hội! V́ vậy tôi chống thủ đoạn gian dối về mọi mặt chứ không chỉ về mặt tuyên truyền hay công an… Tôi chống đây là chống cái gian, cái ác tức là chống một cách xây dựng. Không lắng nghe tôi là chế độ sẽ ngày càng bị lún sâu vào hư đốn, cho đến khi bị đào thải. Tôi biết những nhận xét ngay thẳng đó là những liều thuốc đẳng, nhưng không chịu lắng nghe th́ rồi chính lănh đạo và nhân dân sẽ phải trả giá, có khi là rất đắt. Lănh đạo cũng hiểu như vậy nên thưởng khi cũng có những lo âu thắc mắc như tôi. Tôi luôn luôn cố vận dụng sự trong sáng của lương tri trong những ư kiến đối kháng, phản biện… Có lẽ chẳng mấy ai có khả năng làm việc đó bằng tôi, thay tôi. Cũng chẳng ai có thế bắt bẻ được những việc tôi đă làm. Chính v́ vậy mà họ không ưa tôi, họ t́m cách bịt miệng tôi, nhưng cho tới nay, họ không dám diệt tôi, nhưng họ có quyền đầy ải, ngấm ngầm trù dập tôi. Tôi chịu đụng được nhờ chung quanh luôn luôn có người đồng ư với việc tôi làm, nên họ khuyến khích giúp đỡ tôi trong những lúc nguy kịch nhất. Lúc cùng cực, bị túng đói, vẫn thường có người lén đưa việc dịch thuật của họ cho tôi làm… Đôi khi họ c̣n lén dúi vào tay tôi gói gạo hay nắm… tiền! V́ họ hiểu rơ t́nh h́nh và hiểu tôi. V́ họ đặt hi vọng ở nơi tôi.

- Bác nói như thế là bác lên án tất cái chế độ độc tài, chỉ tồn tại nhờ công an thôi.

- Cái sự lên án đó là đúng. V́ độc tài chỉ tồn tại được trong một thời gian là nhờ ngành công an mật vụ. Nạn công an mật vụ lộng hành luôn luôn là sự gieo mầm cho sự sụp đổ của các chế độ độc tài đảng trị. Có lẽ cho tới nay chỉ có chế độ độc tài sáng suốt của Lư Quang Diệu ở nước Singapore nhỏ xíu là trường hợp ngoại lệ. Đấy là nước nhỏ nhưng lại là một mô h́nh toàn trị chính trị trong sáng! Đảng Nhân Dân Hành Động của họ Lư chấp nhận: đối lập hợp pháp, nhưng vẫn nắm vị trí độc tôn, v́ đă thật sự biết đặt quyền lợi của dân trên quyền lợi của đảng. Ở đấy thật sự hầu như không có tham nhũng. Cách sống liêm khiết của lănh đạo, của nhả nước và của người dân ở đấy được cả thế giới khâm phục. So sánh với sự liêm khiết của họ, th́ nước ta c̣n trong thế thua kém một trời, một vực.

Khi Canh, và tôi mời được bác Thảo đi ăn với chúng tôi một cách đều đặn, vào mỗi trưa thứ bảy hoặc mỗi chiều chủ nhật, trong mấy tuần lễ có các buổi diễn thuyết, bác đă tỏ ra chân thật khi tâm sự, khiến chúng tôi say sưa v́ những liên tưởng thật sống động cái thời, ở cái nơi mà chúng tôi chưa hề biết, chưa hề nghe nói tới. Bởi cho tới nay, chưa có một nhân chứng, một nhà văn, nhả báo nào dám thành thật nêu ra thật chi tiết, thật tả thực, thật sáng tỏ những mâu thuẫn của thực tại cách mạng và hệ quả của nó trong cái thời kinh khủng, v́ không c̣n có thể nhận ra đâu là thật, đâu là giả, đâu là chính nghĩa, đâu là phản chính nghĩa ấy. Rồi bác Thảo hỏi chúng tôi:

- Hai năm đầu, sau hiệp định. Genève, th́ các anh đang ở đâu?

Canh đáp:

- Lúc đó tôi mới mười mấy tuổi và đang ở với ba má tôi ở Quy Nhơn!

- C̣n tôi th́ đang ở Sài G̣n, chưa biết chú ư về t́nh h́nh chính trị.

- Thế th́ các anh không thể nào hiểu được cuộc sống tại Hà Nội trong hai năm đầu kể từ khi đoàn quân cách mạng về tiếp thu thủ đô nó đă diễn ra gay go, rối bời như thế nào. Nói chung th́ đă có nhiều điều vô cùng bi thảm mà không sống trong cuộc th́ không thể giải thích nổi. Có thể nói mọi người, kể cả chính tôi, trong hai năm mới có hoà b́nh ấy, tất cả đều chao đảo đến mất tin tưởng, mất thăng bằng. Bởi tiếng là Hà Nội đă được giải phỏng, nhưng thực tế là nó đă bị cả một guồng máy công an quỷ quái bao vây, ḱm kẹp, áp chế, quản thúc. Hiện tại do vậy đă diễn ra vô cùng tăm tối. Mà tương lai th́ cũng thật là mù mịt. Không thấy một viễn ảnh nào tốt đẹp cả. Toàn là hứa hẹn những điều quá xa với thực tại, nên cứ chờ măi mà không bao giờ thấy tới… Những khó khăn, những dối trá vặt cứ tưởng chỉ là tạm bợ, nhưng rồi chúng đă trở thành lâu dài, vĩnh viễn!

- Tại sao lại bi thảm đến thế?

- Tại v́ sau những bước chuẩn bị mở rộng chiến tranh nhân dân, vừa để tiến tới thống nhất đất nước, vừa để bành trướng chủ nghĩa, với quyết tâm một mất, một c̣n, sẵn sàng hi sinh tới giọt máu cuối cùng của người dân cuối cùng! Dù là đă có hoà b́nh trong tay, sau bao năm sống gian khổ, kiệt quệ v́ chiến tranh và cách mạng.

Lúc ấy, tuy đă được nuôi dưỡng trong lư tưởng cách mạng cao cả với khẩu hiệu “ḿnh v́ mọi người”, nhưng từ khi có được hoà b́nh, th́ từ những con người kháng chiến và cách mạng ấy, bỗng bung ra bản chất chân thật thâm sâu của nó, qua những hành động cá nhân vị kỷ, cứ nghĩ đây là lúc đ̣i món nợ “mọi người phải v́ ḿnh”! Thực tại ấy đă diễn ra thật đau đớn, tồi tệ. Trong một xă hội túng thiếu, th́ toàn là những hành động nặng tính bon chen, giành giật, cướp đoạt. Từ đó gây ra sự phân biệt đối xử, gây chia rẽ, thanh toán nhau, trong một cuộc thi thố thủ đoạn bức hại lẫn nhau để ḅn mót, vơ vét tài sản của nhau và của xă hội… Đấy là thời lạm dụng quyền lực chính trị, như để bù lại thời gian đă chịu hỉ sinh, đói khổ. Đấy là thời của tâm lư trả thù lúc phải sống gian nan, vất vả đă qua. Thật sự là lúc đó, các cán bộ cách mạng, nghĩa là các đảng viên, từ cấp cao nhất cho tới cấp thấp nhất, đă tận dụng quá trớn bạo lực cách mạng, phát xuất từ ư thức triệt để đấu tranh giai cấp. Chính quyền v́ không hề tin dân, nên đă có chính sách tổ chức đại quy mô các guồng máy canh chừng, thống trị nhân dân, Đặc biệt là màng lưới công án, dưới nhiều binh thức công khai và mật vụ. Và ngành công an này đă thường xuyên, hành động quá trớn đối với dân, để làm tiền, do chính quyền không kiểm soát nổi. Dân th́ không có quyền tự bảo vệ, không có quyền khiếu kiện những hành động qua trớn ấy. Thật sự là giữa dân và chính quyền cách mạng chỉ có sự cảnh giác, canh chừng nhau, dối trá, lo sợ lẫn nhau, chứ không có niềm tin cậy lẫn nhau.. Trong “đảng” và ngoài dân, không một ai dám nói thật điều ḿnh suy nghĩ trong đầu.

Trong lúc mới có hoà b́nh ấy, người người, nhà nhà, đều bung xoay xở, chui luồn để cố thích nghi, vượt qua cảnh túng thiếu, v́ thèm khát đủ thứ. Từ h́nh thể can trường gầy c̣m của một chiến sĩ cách mạng ngoài khu, nay trở về thành thị th́ tha hồ được ăn ngủ thoả thuê, nên con người đă sớm biển thái thành một thân thể ph́ nộn, đặc biệt là lănh đạo, ai cũng mặt mày dày lên v́ mỡ màng, phản ánh rơ cái đà ham ăn, ham chơi, dâm ô vô độ. Con người bỗng trở thành con vật háo danh, háo quyền, ham ăn, ham sống. Xă hội bỗng lâm vào cảnh bùng nổ sinh lư, sinh sản. Dân số cứ tăng ṿn vọt, mặc cho tệ nạn phá thai tràn lan, không ǵ cản lại được!

Cho tới nay, chưa thấy có cây viết nào dám thành thật nói hết, tả hết những nỗi đau đớn, thổi tha; thấm đậm mồ hôi, nước mắt và xương máu của cả một dân tộc, trong cái thời nhiễu nhương, điên đảo, xáo trộn đạo lư trật tự kỷ cương ấy! Không ai có thể tưởng tượng ra đấy đủ sự thao túng của những thủ đoạn nham hiểm, độc ác, hừng hực bạo lực hận thù, mà cứ trơ trẽn giả dối lên mặt lương tri, đạo đức, lư tưởng, nhân danh những giá trị cao cả của hai nền văn minh, văn hoá Đông Tây, mà lại toàn là ngấm ngầm bon chen, len lỏi trong những ngơ ngách tăm tối thấp hèn của một xă hội luôn luôn giao động v́ gian trá, v́ luôn luôn bị khủng bố tinh thần v́ những thứ luật pháp mơ hồ, trong một xă hội thường xuyên thiếu thốn về vật chất, với một nếp sinh hoạt tranh t́m miếng ăn như muông thú, với một thứ luật lệ rừng rú! Mọi sinh hoạt trong xă hội mới này đều bị chi phối bởi sự đe doạ, đàn áp của ư thức “đấu tranh giai cấp”, đồng thời cũng bởi thứ mệnh lệnh khủng bố tinh thần đ̣i dân “phải nói và làm theo cách mạng”! V́ thế chính quyền và dân chúng cùng đối xử với nhau với tinh thần giả dối cao độ, trong một Đại Bi Kịch lịch sử mang tên “Nhất trí” và “Đồng chí”! Từ trong đảng tới ngoài dân, ai ai cóng trở thành kẻ biết làm xiếc chui luồn, đi giây với luật pháp, với đạo đức và công lư.

Đấy là cái thời mà đạo lư và chân lư đă bị thách thức tới tận cùng sức chịu đựng của lương tri. Đấy chính là lúc cái tâm, cái tài, cái mệnh của con người đă kiên tŕ đối đầu với quyền lực độc đoán, trong một cuộc xung đột trường kỳ, phức tạp, tuy âm thầm, nhưng không khoan nhượng..

Điển h́nh của Đại Bi Kịch đă diễn ra từ hồi ấy…

 

Chương 8

 

 

Vẫn chưa được giải phóng

 

Hồi ấy, nghĩa là bắt đầu từ sau chiến thắng Điện Biên, lúc chính quyền cách mạng ồ ạt về tiếp thu Hà Nội, th́ công cuộc tiếp quản thành phố đẹp đẽ này đă diễn ra vô cùng kiêu căng mà cũng vô cùng lúng túng, ṃ mẫm. Ngoài mặt th́ nói cách mạng là nghiêm minh, là tiên tiến, nhưng trong thực tế th́ chỉ toàn là kiêu ngạo, gian trá, hỗn độn, chia rẽ, bè phái. Lúc đó chính quyền mang danh nhân dân, khoe khoang mục đích giải phóng. Nhưng thực tại đă chứng tỏ một điều trái ngược không thể chối căi: mọi hành động, mọi chính sách đều có tính tuỳ tiện, rị mọ, nhắm mắt sao chép từ phiên bản lờ mờ, rối bời của cuộc cách mạng do Mao tuỳ hứng chỉ đạo. Chẳng hề có chuẩn bị quy củ, chẳng có ǵ là tổ chức khoa học, là hành động minh bạch. Chỉ mạnh về tuyên truyền giả dối, về hù doạ. Một chính quyền như thế đă không tạo ra được một chính sách an dân, không gây ra một sức bật cho sản xuất. Những tấm gương tiên tiến trong sản xuất chỉ là do tuyên truyền giả tạo bầy ra. Xă hội “tiên tiến” ấy cứ sống triền miên trong thiếu thốn, hạn chế, gian lận. Chế độ tem, phiếu của mậu dịch được khai triển như công tác làm phúc, bố thí. Đen tối, nhem nhuốc như thế mà tối ngày cứ tự khen “mậu dịch là bà nội trợ đảm đang của xă hội”, là công lao của “bác”, của “đảng”!

Rơ ràng những ǵ đang diễn ra trước mắt, tại cái thủ đô ngày càng tàn tạ này của xă hội chủ nghĩa, tất cả đều cho thấy rơ là nhà nước không có khả năng xây dụng được cuộc sống sạch sẽ, an toàn, trật tự, cho dân an tâm làm ăn, thế nên không có no đủ, không có hoà b́nh. V́ luật lệ tập thể nay bao trùm để kiểm soát, trói buộc cá nhân, nên cuộc sống riêng tư bị nghẹt thở, lao động sản xuất đều bị trói tay bởi những quy định “tập thể”! Biết là dân chúng bất măn, guồng máy công an lúc nào cứ phải gồng ḿnh theo dơi, hù doạ, đàn áp gắt gao. Thật sự là sau chiến thắng, cả con người và xă hội ở đây đài không hề được giải phóng!

Các cán bộ chính quyền, lúc mới về thành, miệng th́ nói rất hay. Nào là chính sách cách mạng là “giải phóng” con người, là “giải phóng” xă hội… Nhưng tay cán bộ cách mạng th́ cứ ḅn mót, vơ vét, tịch thu mọi thứ, áp chế con người về mọi mặt. Những chính sách tiếp thu chính quyền, cải tạo xă hội, thực hiện cách mạng xă hội chủ nghĩa như vậy đă để lộ ra tất cả nhược điểm của cách mạng trong công cuộc xây dựng cuộc sống trong hoà b́nh. Thật sự là ghế độ đă không tạo ra được bầu không khí lạc quan tin tưởng ngay từ đầu kỷ nguyên hoà b́nh. Nhũng yếu kém về mặt nghiệp vụ, thiếu vắng tính lương thiện của chính sách, của cán bộ, những thiếu thốn và gian lận thường xuyên xảy ra trong phân phối hàng hoá, đă làm tiêu hao hào quang chiến thắng của cách mạng. Rơ ràng đó là cả một bằng chứng thua kém về mặt sản xuất, một thất bại ê chề trong nếp lưu thông và phân phối so với các chế độ cũ. Trước những thất bại ấy, rồi cho đến măi sau này, guồng máy tuyên truyền chỉ c̣n cách cứ nhắc đi, nhắc lại cho đến xói ṃn h́nh ảnh công lao, hi sinh, gian khổ, thẳng lợi vinh quang… Rồi cứ phải hù doạ khủng bố tinh thần, sẵn sàng chụp lên đầu những kẻ bất măn đủ thử tội mơ hồ. Những tội danh mơ hồ như âm mưu “phá hoại”, “phản cách mạng”, là vũ khí để duy tŕ uy quyền của guồng máy hành chính, cai quản.

Thời chiến, cả nước chỉ mong đợi, chỉ ước ao ngày hoà b́nh trở lại. Nay hiệp định đă kư, miền bấc đă có hoà b́nh, nhưng ai cũng trăn trở: bao hi sinh, chiến đấu gian nan, kiên cường để nay tiến tới một cuộc sống tăm tối, hỗn độn, thiếu thốn như thế này sao? Nhà nước nêu ra lư do là c̣n phải lo chi viện, giúp đỡ một phần nhân dân “ta” đang bị ḱm kẹp và vô cùng đói khổ ở miền Nam.

Lúc ấy, chính quyền cách mạng o ép, hù doạ dân chúng phải chấp nhận được sinh hoạt trong kỷ luật, với tinh thẩn tự túc, tự cường, trước những đổi thay nhọc nhằn, mà chẳng một ai cảm thấy an tâm để làm ăn sinh sống. V́ sự kiểm soát cứ lan rộng, cứ len lỏi sâu vào mọi ngơ ngách của mọi sinh hoạt, kể cả về mặt t́nh cảm, riêng tư thầm kín nhất của con người. Tai mắt khắt khe của guồng máy cai quản của cách mạng đă bao trùm lên xă hội một cách rất thiển cận, kém cỏi. Sau tháng mười 1954, là thời hạn chót dân hai miền tự do đi lại vào nam hay ra bắc, theo hiệp định Genève. Nhưng chỉ thấy dân miền Bắc tiếp tục t́m đường lén lút, liều chết di cư vào Nam. Dân gọi vĩ tuyến 17 chia đôi đất nước là bức màn tre. Nghĩa là nó cùng một loại chia cách, chia cắt như bức màn sắt mà Liên Xô đă thiết lập bao quanh khu vực Đông Âu của khối xă hội chủ nghĩa. Đối với Thảo, đây là một khía cạnh thất bại về cả mặt tư tưởng và hành động của thứ cách mạng xổi th́ này: Giải phóng con người, sao lại làm nó phải bỏ chạy, sao để đến nỗi phải dùng bạo lực để vây kín nó, giam hăm nó?

Đúng như lo lắng của Thảo, khi nghe Trưởng ban hành chính khu phố tới giải thích quyết định cả gia đ́nh bố mẹ Thảo sẽ phải dọn vào ở lâu dài trong một cái pḥng duy nhất, trong chính căn nhà cũ của ḿnh, ông bố đă nổi cơn điên lên gào thét, để căi nhau với con. Đây là lần đầu tiên từ khi gặp lại con, “ông cụ” gọi Thảo bằng “mày” và xung “tao”:

- Chẳng thà đuổi tao ra sống ở vỉa hè c̣n hơn là bắt tao phải sống trong hoàn cảnh khốn nạn này.

- Bổ cũng nên hiểu hoàn cảnh của nhiều gia đ́nh làm việc ở ngoài khu của các cơ quan cách mạng, nay họ phải về làm việc ở Hà Nội này th́ gia đ́nh vợ con hộ sống ở đâu bây giờ?

- Sống ở đâu th́ kệ họ, nhưng không thể chịu cảnh bỗng nhiên họ vào xâm chiếm nhà của tao.

Họ không chiếm, mà do luật lệ cấp phát nơi ở cho họ, th́ họ dọn vào ở. Bố phải tuân theo luật lệ mới của cách mạng, không chống lại được đâu!

- Không chống lại được th́ tao ra vỉa hè tao ở! Luật lệ của cách mạng là có quyền trắng trợn cướp của cải của người ta hay sao?

- Không hẳn là như vậy, nhưng cũng gần là như thế. Cách mạng có quyển lấy của người có để chia cho người không có! Bố mà phản đối th́ tức là bố phạm tội phản cách mạng. Mà tội ấy có thể bị xử tử h́nh!

- Tao nuôi mày cho khôn lớn, cho có học hành để mày về làm cách mạng để mưu tính xử tử tao như thế này sao?

- Luật lệ đó không phải sẽ vĩnh viễn, mà nó sẽ thay đổi khi xă hội đă làm ra đầy đủ của cải cho mọi người. Nay v́ chưa có đủ nên mới phải tạm thời làm ra những luật lệ trưng thụ, tịch thu như thế. Chỉ vài năm nữa th́ sẽ là mỗi nhà cho mỗi gia đ́nh, không phải sống chung chạ nữa… khi ta tiến tới thế giới đại đồng!

- Mày nói như thế là mày bênh vực cách mạng phải không? Mày bắt tao phải cúi đầu chịu cảnh bị cướp nhà phải không?

- Không ai bắt bố cúi đầu tuân theo luật lệ cách mạng. Nhưng phải thông cảm với hoàn cảnh của đất nước. Nhất là bây giờ họ là kẻ chiến thắng, họ có quyền áp đặt luật lệ của họ. Chính v́ vậy mà lúc vào thành, con mong muốn chẳng thà bố mẹ cứ tạm thời di tản vào Nam theo phe quốc gia, để đợi ngoài này ổn định xă hội cho xong, th́ rồi ba và con sẽ có cơ hội đoàn tụ sau… Như vậy mới tránh được những cảnh khổ tâm như thế này.

- Mày nói thế là mày là người cộng sản thật à?

- Vâng chính v́ con là người có lư tưởng cộng sản nên con mới về với cách mạng! Nhưng có nhiều thứ cộng sản: thứ cộng sản của con là muốn thực hiện một cuộc cách mạng công bằng bằng luật pháp, bằng lư tưởng, không gây thù gây oán, một cuộc cách mạng nhân đạo, sạch sẽ, mà toàn thể nhân loại mơ ước! Các bạn trí thức tiến bộ của con ở Pháp đă thúc giục con phải trở về t́m cách góp ư, góp sức, để thực hiện ở Việt Nam ta một thứ cộng sản tiến bộ khác, tốt hơn, sạch hon so với những ǵ đă thấy trong cách mạng ở Nga, ở Tàu. Cũng như con, họ muốn thấy xây dựng ở nước ta một mẫu mực cộng sản không tận dụng bạo lực và hận thù, mà bằng một sự kết hợp luật lệ nhân đạo tiến bộ, với một nền giáo dục theo đúng lư tưởng công bằng xă hội… chứ không phải lấy cái bất công mới thay thể cho cái bất công cũ, cái tàn bạo mới thay cho tàn bạo cũ…

- Mày bênh vực cho thứ cách mạng của mày, nhưng cái thứ cách mạng đang diễn ra ở đây th́ sao? Nó không phải là thứ cách mạng của mày mà mày về hợp tác với nó à?

- Con về hợp tác với thứ cách mạng này là với hoài băo sẽ có ngày thay đổi, cải thiện được nó, sẽ có ngày t́m ra cách uốn nắn lại được nó, để nó trở thành thứ cách mạng của con, tức là thứ cách mạng mà mọi người mong đợi!

- Máy giỏi thế cơ à? Một ḿnh mày, mà sẽ có ngáy thay đổi được cả một bộ máy, cả một hệ thống quốc tế cộng sản, cả một ư thức hệ cộng sản cơ à?

- Cái ǵ cũng có thể thay đổi, và nó sẽ phải thay đổi, v́ nó chưa hoàn chính. Khi mà, với thời gian, nó đă tỏ ra có sai trái, bất lực, không tiến bộ, không thật sự giải phóng c̣n người, và bị mọi người oán ghét, th́ lúc đó không cần phải có một đoàn quân hùng mạnh để thay đổi nó. Chi cần một người lănh đạo, một tư tưởng trong sáng, dũng cám nói lên chân lư, y như mặt trời mọc lên… để mang ánh sáng tới dẹp tan bóng tối, để ánh sáng soi lối cho thấy con đường tốt đẹp mà đi… để tránh cái sai, cái ác, để sụ sống sinh sôi, nảy nở, trong hoà b́nh, ấm no, tự do, hạnh phúc!

- Nghe mày nói tao thấy mày khừng, mày điên rồi! Rơ ràng là mày học nhiều quá nên trở đă thành kẻ không tưởng, kẻ sống trong mộng ảo! Mày tưởng một ḿnh mày về đây là sẽ cải đổi, cải thiện được cái thứ cách mạng tàn nhẫn này, cái thứ cộng sản thô lỗ, trói buộc con người như thế này à? Tao nói thật cho mày biết sự thất vọng của tao khi tao nghe tin mày đă về với cách mạng, với cộng sản! Về như vậy là mày tự giết mày rồi! Mà cũng là giết cả mẹ mày và tao nữa! Thảo ơi! Phải chi mà mày học được cái nghề ǵ như thợ nề, thợ máy, thợ mộc ǵ… th́ đỡ khổ cho tao biết mấy! Phải chi mày cứ ở bên Pháp làm việc, mỗi tháng gửi về cho tao vài chục đồng Francs th́ cũng đủ cho tao vui sống cảnh già! Mày nói mấy cái thằng bạn tiến bộ của mày ở bên ấy hối thúc mày về trong khi đất nước này đang khổ sở v́ chiến tranh, v́ cộng sản, th́ mấy cái thằng ấy cũng chỉ là một lũ điên thôi! Chúng nó đă xúi mày đi vào chỗ chết. Có là điên mới nghe theo chúng nó! Mày về đây là mày giết mày, mày giết cả tao đấy Thảo ơi là Thảo ơi!

- Thôi, bố đừng than van, khóc lóc nữa! Cả cái Hà Nội này sống được th́ tại sao gia đ́nh ta không sống được? Bố khóc làm ǵ! Không ai thương ḿnh đâu mà khóc, mà than!

- Tao không cần ai thương tao cả! Tao khóc v́ chính mày cũng không thương mày nữa th́ thương ǵ tới mẹ mày và tao! Tao hi vọng trông cậy vào mày lúc về già, mà mày lại dại dột về đây như thế này! (Ông bố lấy tay áo chấm nước mắt) sống như thế này th́ khác ǵ chết? Chết c̣n tránh được bị chứng kiến cảnh sống ḱm kẹp, ức hiếp như thế này!

Thảo không chịu nổi tiếng rên rỉ, than van của ông bố nên vùng vằng đi ra. Bước thoát nhanh ra bên ngoài cho khuây khoả! Nhưng ở ngoài, nh́n đâu cũng thấy những cảnh đau ḷng của một thủ đô đang bị lột xác một cách miễn cưỡng và nhọc nhằn… Phố xá nhà nào cũng đóng cửa v́ sợ đủ thứ. Ở một góc ngă tư rẽ xuống Hô Gươm, có vài người đang bu quanh một bà ngồi bán vài bó rau muống. Thảo nảy ra ư kiến mua một mớ rau về xào để ăn với cơm có lẽ cũng làm cho ông bố vui. Tới gần, quan sát, th́ bà bán hàng mời:

- Chỉ c̣n đúng một mớ rau muống thôi ông cầm lấy đi, muốn trả bao nhiêu th́ trả. Tôi đi về đây.

Thảo cầm bó rau muống hơi dập nát lên tay trái, tay phải móc túi quần ra một nắm giấy “tiền cụ Hồ”, ch́a ra trước mặt bà bán hàng và nói:

~ Th́ đây bà muốn lấy bao nhiêu th́ lấy, trong túi tôi chỉ c̣n bấy nhiêu thôi!

Bà bán hàng chọn lấy vài tờ giấy bạc c̣n khá mới rồi nói:

- Ai mà cũng mua như ông th́ đ̣i tôi đỡ vất vả! Mấy bà ấy mặc cả, thêm, bót từng cọng rau! Rồi c̣n chê rau già, rau héo nữa! Thời buổi này có c̣n ai muốn buôn bán nữa đâu!

- Tại sao vậy? Bây giờ hoà b́nh rồi th́ tha hồ mà buôn bán chứ?

- Tha hồ ǵ đâu! Ồng không vào chợ mà xem các sạp bị bỏ trỏng trơ ra đấy. Mấy ông cách mạng về ra lệnh kiểm kê, bắt các người buôn bán phải gia nhập hợp tác xă, để buôn bán tập thể. Từ nay không ai được buôn bán cá thể nữa. Việc buôn bán bây giờ là do các ông, các bà “mậu dịch” độc quyền. Tôi v́ nghèo quá nên ra ao sau nhà hái ít rau muống mang ra bán liều chứ không vào hợp tác hay mậu dịch ǵ cả. Để lấy tiền về đong gạo nuôi con. Gạo th́ bây giờ phải mua chợ đen, giá không phải là gấp đôi mà là gấp bốn, gấp năm, mà cũng không kiếm ra người bán. V́ đă có lệnh bán gạo là độc quyền của “mậu dịch” nhà nước… Bây giờ cái ǵ cũng khan hiếm, cũng khó khăn lắm mới kiếm ra. Khó sống lắm ông ơi!

Thảo mang bó rau muống về. Vào nhà thấy cửa căn pḥng vẫn đóng kín mít. Ông bố cũng năm trùm chăn ngủ trên chiếc giường bên trái, c̣n bà mẹ th́ nằm rên trên chiếc giường bên phải, ở góc trong cùng th́ có kê cái chơng tre trên đó có để hành trang của Thảo. Bầu không khí trong “nhà” thật nặng nề.

Lặng lẽ lục iọi, Thảo t́m ra chiếc nồi đồng nhỏ, rồi lấy gạo, đi ra sân, vào nhà bếp có sẵn vài thanh củi, nhóm lửa nấu cơm, rồi xào rau. Bữa cơm dọn ra trên cái chơng tre, trong ”nhà”, trông thật thiểu năo, thật là không b́nh thường, bởi Hà Nội đang sống trong không khí ngột ngạt không b́nh thường. Cái không b́nh thường của một thay đổi theo hướng ṃ mẫm khắc khổ, quá đột ngột và trắng trợn. Thảo đứng nh́n bữa cơm chỉ có một đĩa rau muống duy nhất, bên cạnh nồi cơm nhỏ trơ trọi y như bơ vơ, như thiếu vắng, nhớ tiếc một cái ǵ vừa mất! Y như Hà Nội đang nhớ, tiếc một thời chưa xa, nhưng nay không c̣n nữa! Thảo lớn tiếng:

- Mời bố mẹ dậy xơi cơm!

Lời nói lễ phép, thật lạc lơng trong căn pḥng chật trội. Ồng bố vẫn năm im không trả lời… Năm im lặng thêm một lúc, không biết nghĩ sao, ông bố ngồi dậy, từ từ đi sang ngồi một góc chiếc trơng tre rồi nói:

- Mẹ ăn cháo chứ chưa ăn được cơm. Lát nữa bố sẽ nấu cháo cho mẹ.

Thảo cũng lặng lẽ ngồi xuống, mở nồi, múc cơm ra hai cái bát sứ men trắng tinh. Hai bố con lặng lẽ ăn cơm. Ông bố đứng dậy, lục lọi dưới gậm giường, lấy ra một cái đĩa nhỏ, rót ra một chút nước mắm từ một chiếc b́nh bằng sứ men trắng tinh: Thảo phân trần:

- Con quên là rau muống xào phải chấm với nước mắm.

- Thể ở chiến khu th́ chấm với cái ǵ?

- Chấm với chút nước muối dầm với ớt cay xè!

- Nhờ vậy mà chiến thắng đấy! Nhờ chiến thắng ấy mà có cảnh này đây.

- Thôi bố đừng mỉa mai nữa! Mọi sự rồi cũng sẽ qua đi… Và với thời gian th́ mọi sự sẽ được cải thiện.

- Thời gian qua đi, và mọi sự rồi sẽ mất hẳn, chứ cải thiện sao được những ǵ đang tốt đẹp, nay đă bị đạp đổ tan tành.

Ông bố ngồi ăn cơm một cách khó khăn, như nuốt không trôi. Vừa ăn, vừa nh́n chung quanh. Thảo nh́n bố và hiểu trong đầu ông bố đang tiếc nhớ những thứ đang ch́m mất vào dĩ văng.

Mấy hôm sau, nghe tiếng lích kích, ồn ào ở phía nhà trên. “Người ta” đang dọn tới ở. Măi sau mới biết là có hai gia đ́nh đă dọn tới. Họ tránh không “quan hệ” với cái gia đ́nh chủ cũ của nhà này. Không gian gia đ́nh đă bị co lại, bữa ăn phải ăn trong căn pḥng ngủ. Đến nhà bép, nhả xí nay cũng là của tập thể! Sự chung đụng căng thẳng không thể tránh được khi cùng chia nhau sử dụng cái sân, cái bể chứa nước mưa, cái nhà bếp. Rồi bắt đầu kẻ này trách người kia là không chịu “kỷ luật” quét dọn sau khi làm bếp xong! Không biết “kỷ luật” vệ sinh! sống chung như thế không tài nào phân chia nhau thời gian sử dụng tiện nghi nhà vệ sinh. Sáng tinh sương, mọi người ùa ra sân, ra đường để rửa mặt đánh răng. Gia đ́nh được chia cho căn ở mặt đường th́ mở cửa ra vỉa hè, đàng trước nhà mà làm mọi sinh hoạt buổi sáng. Dần dần hầu như khắp nơi, vỉa hè đàng trước các căn nhà, nay trở thành nơi sinh hoạt nội trợ, v́ trong nhà chứa quả nhiều gia đ́nh mới “vào”… Chỗ này đặt cái thau nước, chỗ kia đặt cái bô cho trẻ con ngồi ị, chỗ khác th́ kê cái bếp than, bếp củi, nấu nướng khói um… các gốc cây nay đều khai um mùi nước tiểu… Vỉa hè nay là nơi sinh hoạt tương đối thoáng khí nhất của mọi gia đ́nh!

Hoàn cảnh chung đụng, chật chội, đă gây ra đủ thứ căi cọ. Nhiều lúc người Hà Nội cũ và người Hà Nội mới xỏ xiên, mia mai, nhau, bên này gọi bên kia là “bọn quen sống trong rửng rú”, và bên kia gọi lại bên này là “bọn đầy tớ phong kiến thực dân c̣n nhớ tiếc chủ cũ!”… Có lúc công an được mời tới v́ những lời tố cáo, vu khống lẫn nhau: “nó chửi kháng chiến!”, ”nó gọi tôi là Việt gian!”, “nó tích trữ nhiều hàng hoá dưới gậm giường!”, “nó buôn lậu thuốc Tây”, “nó là Quốc Dân đảng!”, nó “phản động”.., nó thế này, nó thế nọ…

Chính cụ Tiếu, bố Thảo cũng bị một cán bộ trung uư công an mới dọn tới, tố cáo và đe doạ: “Mày là cái thằng cả ngày hết chửi cách mạng, rồi là lên án kháng chiến… mày mà c̣n tiếp tục là tao sẽ đưa mày ra toà án nhân dân!”.

Bị đe doạ một cách tàn nhẫn, nên “ông cụ” phải im lặng, phải thay đổi cách sống, phải câm nín. Rồi tinh thần và sức khỏe ngày càng sa sút. Chẳng những v́ thiếu thốn, chung đụng, mà v́ chính v́ nỗi buồn bực tích tụ, v́ chứng kiến sự thay đổi tồi tệ của cuộc đời ḿnh và cả của cải thành phổ thân yêu của ḿnh. Nó ngày càng xuống cấp, ngày càng xấu xí. Từ sáng sớm, để thoát ra khỏi những va chạm ti tiện, cụ Tiến chỉ c̣n một phương cách là đi rá ngoài tản bộ để ngắm cảnh phố phường… để thấy những đổi thay đang làm tàn tạ, từ đường phố tới con người, một cách thê thảm và… quá nhanh!

Thảo cố sức giảng giải cho ông bố hiểu là mọi thứ xấu xa, tính t́nh cḥm xóm tồi tệ, sự chen lấn khi đi đường, tệ nạn lén ném rác ra đường làm mất vệ sinh;.. Tất cả là do thiếu thốn, do chung đụng, chật chội… “Thủ phạm của tất cả những tệ nạn đó là do cái nghèo và cái thiếu tŕnh độ tổ chức mà ra cả!”

Dần dần, dân Hà Nội cũ phải quen với cảnh chia chác, tranh giành với dân Hà Nội mới, từ cách sử dụng vỉa hè, lấn choán cả ḷng đường, cứ y như ở trong nhà ḿnh. V́ nhà nhà lấn ra vỉa hè lấy chỗ sinh hoạt, tạm thời đặt cái lu nước, tạm thời để cái bếp than, bếp củi ra vỉa hè ngoài trời cho nó thoáng. Cái ǵ cũng tưởng chỉ tạm thời, nhưng rồi nó đă thành nếp sống vĩnh viễn của thời mới, thời xă hội chủ nghĩa! Những cái lúc đầu khó coi, khó chấp nhận, nay được giải thích, để bào chữa rằng rồi đây sẽ tiến lên thế giới đại đồng của xă hội chủ nghĩa theo tư tưởng tiến bộ Mác-Lê, th́ những cái đó sẽ được dẹp đi. Nhưng cái thế giới đại đồng ấy chờ cả mấy chục năm sau vẫn chưa thấy tới! Mà cái “tạm bợ” khó coi kia đă dần dần được chấp nhận, để trở thành cái vĩnh viễn.

Rồi ai cũng cứ nghĩ như thế, những sinh hoạt mua bán, dịch vụ, dù công khai hay là chui luồn, th́ cũng cứ bầy cái bàn nhỏ với dăm ba cái ghế con ra vỉa hè thành một quán ăn, quán nước. Thậm chí lu nước, tủ kính nhỏ cũng nhảy xuống chiếm ḷng mặt đường. Chỗ đắc địa được mọi người ưa chuộng nhất là ở trên mặt nắp cống công cộng ở mỗi đầu vỉa hè, v́ nó bằng xi-măng nhẵn và kiên cố! V́ chỗ ấy bằng phẳng! V́ chỗ ấy để thoát nước, rất tiện cho việc mổ gà, mổ vịt, kể cả mổ lợn!

Từ đấy, Hà Nội lột xác toàn diện. Hà Nội trở thành thủ đô của cách mạng xă hội chủ nghĩa, tràn ngập cờ đỏ và cả rừng khẩu hiệu ca ngợi chiến thắng vinh quang, v́ lư tưởng, v́ hi sinh của những chiến sĩ anh hùng cách mạng! Nhưng sự thực là trong đầu mọi người, khái niệm xă hội chủ nghĩa hiện ra rất mơ hồ. Bởi việc thực th́ xă hội chủ nghĩa đă diễn ra quá lúng túng. Một mặt chính quyền ép buộc mọi thứ kỷ luật bằng hù đoạ. Mặt khác là dân tuân theo rất miễn cưỡng. Họ vỗ tay hoan hô và ca hát, nhưng trong ḷng họ không thật sự chấp nhận v́ nó không mang lại ấm no, hạnh phúc như họ mong đợi. Từ đấy cho tới mấy chục năm sau Hà Nội cứ như thế mà phát triển trong sự dung túng, tuỳ tiện, trong sự miễn cưỡng phải thoả hiệp với những sai trái về mọi mặt, từ vấn đề vệ sinh, từ cả về mặt ứng xử của con người:.. Cứ phải thoả hiệp với những sai trái, với những v́ phạm luật pháp thô sơ, dung túng, nhất về mặt trật tự kỷ cương! Chính trong thời giàu sống và quan sát những ngày đầu xây dựng xă hội chủ nghĩa tại Hà Nội, đă cho phép Thảo nhận ra rằng quá tŕnh cách mạng như vậy là một sự áp đặt từ bên ngoài, bằng tuyên truyền gian xảo, bằng bạo lực. Trong khi lư luận và sách vở th́ nhấn mạnh tới tinh thần tự giác. Đấy là một mâu thuẫn cơ bản mà lư luận chưa biết làm sao giải quyết.

Với sự phát triển xă hội mới rất luộm thuộm, rất ṃ mẫm như thế, Hà Nội đă mau chóng biến thành một thành phố cổ lỗ: ngày càng chật chội, ồn ào, chen lấn, ngày cảng nhem nhuốc, mốc meo, dơ bẩn… Và với thời gian không dài, Hà Nội êm đẹp tàn dư của “thời thực dân, phong kiến”, nay chỉ c̣n được nhắc tới, như là một kỳ niệm êm đềm; Hà Nội thanh lịch của thủa xă xưa ấy đă xuống cấp tiêu điều, kể như nó đă mất đă chết hẳn. Chi trừ ra vài con đường hiếm hoi c̣n sạch sẽ, v́ có nhiều trụ sở, dành cho các cơ quan, nhiều dinh thự của bác ông lớn cách mạng. Hà Nội, sau nhiều năm được giải phóng, đă để lại những đường phố đen tối, xô bồ, dơ bẩn vô tổ chức, không xứng đáng với một dân tộc có văn minh văn hoá.

Cùng với Hà Nội cũ không c̣n nữa, con người thanh lịch, đài các của Hà Nội xưa cũng dần dần biến mất một cách tệ hại. Người lịch sự, đài các trở thành một mẫu loài quư hiếm, đi dần dần tới tuyệt chủng. Người tứ xứ nay tiến về làm chủ Hà Nội có những khu-trước-đây là của công chức cao cấp chế độ thực dân, phong kiến cũ, nay dân ngụ cư lúc nhúc ở đó đều toàn là dân “Hà Nội mới”, nói giọng đặc sệt các địa phương xa xôi, không mang tính chính giọng và chính tả (từ cách viết tới cách phát âm). Đến nỗi ở đó đă h́nh thành lần đầu tiên hàng loạt các hội ái hữu của các nhóm dân gốc ở tận đẩu đâu! Nay khi nói tới nét thanh lịch của người Hà Nội, th́ người ta liên tưởng tới những đường phố có vỉa hè ngăn nắp, sạch sẽ, với những thiếu nữ, thiếu phụ mặc áo dài kiểu mới, kiểu “Lơ-muya”, nói năng nhẹ nhàng, đi đứng thướt tha… C̣n khi nói tới người Hà Nội mới th́ làm người ta liên tưởng tới cái thời Hà Nội nhem nhuốc, với đường phổ lúc nhúc, chen lấn, lộn xộn, nói năng ầm ĩ, lỗ măng y như trong giữa một phiên chợ, có khi là những lời lẽ cục cằn, tục tĩu… Tại sao lại xuống cấp như thế? Tại v́ quy luật sinh vật luôn luôn mang ảnh hưởng, dấu ấn của môi trường.

Trong thực tại, con người mới xă hội chủ nghĩa, sản phẩm của chế độ mới, là con người mưu mẹo, khéo xoay xở, biết chui lách qua quy định và luật pháp, ngoài mặt th́ có vẻ nể nang chế độ, nhưng trong đầu th́ chẳng sợ cái ǵ, chẳng sợ ai, chỉ tin vào tài tháo vát, nghĩa là chẳng nể phục một ai. Đấy có thể là con người bất măn, mà không dám phản kháng, trăn trở mà không dám nói ra, cứ ấm ức, dồn nén đến mức phải văng một câu tục cho nó hả! Phản ánh cái sự ấm ức không nể phục ấy là những hành động bất tuân luật lệ vụn vặt, nói năng thô lỗ, chửi chó, mắng mèo, “ba que; xỏ lá”, đểu cáng. Có những bà, những cô bán hàng vừa bán vừa như xua đuổi khách:

- Chỉ có vậy thôi, mua th́ mua, không mua th́ cút!

- Ông cút th́ ông “đ. mua!

- Mày về mà đ. mẹ mày ấy!

Nhưng đa số là người cần, cứ phải nuốt nhục mà mua. V́ dù đi chỗ khác xa hơn, th́ cũng vẫn là thứ hàng thiếu phẩm chất, bị cân thiếu, bị rút ruột, bị nhồi độn… gian dối như thế.

Trong Hà Nội mới xă hội chủ nghĩa này lần đầu tiên xuất hiện cảnh vừa bán, vừa mắng chửi; mà vẫn cứ có người mua! Hiện tượng ấy, Thảo cho đó là một biểu hiện thô bạo phản ánh sự bực bội của xă hội. Chứ nếu cuộc sống êm thắm, vui vẻ, b́nh thường th́ đâu có ai lại chửi đổng bâng quơ như thế. Hà Nội mới nay là nơi không c̣n chú ư tới thanh lịch, nói chi tới đức hạnh. Lịch sự, lê phép là điều xa xỉ, lạc, hậu. Một cử chỉ kính trên, nhường dưới bị coi là đă lỗi thời. Không c̣n ai dám nói tới nhân phẩm, đạo đức nữa. Cứ như thế, cả một nền “văn hoá đểu giả” phát triển, với thời gian đă tạo ra một xă hội tàn nhẫn đến mức thô bạo. Vậy mà chưa một ng̣i bút tả thực của nhà văn nào dám đụng tới. Họ biết đụng tới nó là đụng tới chế độ. V́ ai cũng dư biết trách nhiệm đối với t́nh trạng thô bạo ấy là của chế độ, nhưng đối với Thảo, chỉ cần có sự phân tích sáng suốt để đi sâu hơn, đi xa hơn. V́ chính chế độ cũng không hề muốn để xảy ra sự suy thoái đạo đức như thế vấn đề là phải t́m ở đâu cho ra thủ phạm đă gây ra t́nh trạng suy đồi nhân cách, suy đồi phong tục xă hội này?

Những món ngon của Hà Nội thủa nào, nay nó bị xuống cấp, bị dọn ra bày ra bán vô trật tự, ở những chỗ thô thiển, nhem nhuốc, kệch cỡm, nên nó không c̣n ngon đúng với những hương vị thanh tao của nó như xưa.

Món có thể ngon, nhưng nay chỗ ngồi không ngon, con người này cũng không ngon, không c̣n mấy ai sành sỏi về hương vị thổ ngơi của Hà Nội, câu chuyện nay th́ đậm mùi “quê ta” ở những nơi xa lạ… nên cũng không phải là những chuyện ngon lành, dí dỏm, tế nhị của người Hà Nội chính gốc nữa!

Cũng cái Bờ Hồ ấy, cũng cái Tháp Rùa ấy, nhưng nay chung, quanh lúc nào cũng lúc nhúc, láo nháo như họp chợ! Mà thật sự là ở bất cứ đâu, kể cả ở “bờ Hồ”, nay cũng đă biến thành chợ. Không c̣n ai nhớ tớ cảnh nên thơ của tháp cổ! Của hồ xưa!

Cũng vẫn c̣n có những lúc chiều tà, khi hoàng hôn xuống, ḷng người dễ trở thành lăng mạn, nhưng nay những chiếc áo dài đă bị thay thế bằng loại áo kaki lai áo cánh, lai sơ-mi cụt cỡn, thô kệch, với màu nâu, màu xanh bộ đội là chính, trông thật ảm đạm! Thỉnh thoảng cũng có mấy bà mấy cô thuộc gia đ́nh cách mạng cao cấp, khi cao hứng, cũng diện áo dài ra lượn bờ hồ để chụp ảnh. Nhưng thứ áo dài ǵ mà tà áo loe ngang, viền gấu to đùng như viền quần áo lính. Đường cắt may thô thiển, tà không c̣n úp, không c̣n ôm cuốn theơ thân ḿnh, nên khi gặp gió nó bay lộng lên như cánh buồm đứt giây, trông thật nhức nhối con mắt, tạo thành đường nét hỗn tạp cho cái hồ từng một thời nổi tiếng có vẻ đẹp của ngàn năm văn vật, lăng mạn của thủa, xa xưa.

Người Hà Nội mới chê lối sống cũ là truỵ lạc, cổ hủ. C̣n dân Hà Nội cũ chê dân mới là dân “cả quưnh”, có nghĩa là vừa quê mùa, vừa rừng rú, có lần công an đă tới hỏi cả giấy giá thú khi thấy cặp t́nh nhân khoác vai nhau, ngồi ngắm trăng bên bờ hồ. V́ công an coi ngồi t́nh tứ với nhau như thế là “truỵ lạc”!

Trong tâm tư người Hà Nội cũ, nay chỉ c̣n một nỗi niềm cay đắng, tiếc nhớ âm thầm! Nhớ những tà áo dài thon thả bay lượn bên bờ hồ thanh vắng, trong gió chiều thơ mộng. Họ chỉ c̣n biết nhớ thương, nhớ tiếc cái Hà Nội lăng mạn xa xưa ấy, qua những âm điệu du dương thầm hát trong đầu của những nhạc điệu tiền chiến! “Tiền chiến” là dư âm, là vang bóng một thời của Hà Nội nên thơ, Hà Nội đẹp, Hà Nội thanh lịch nay đă mất, đă chết!

Người Hà Nội mới hôm nay lúc nào cũng gồng ḿnh lên để tỏ ra cái vẻ kiêu binh, tiên tiến của những anh hùng chiến thắng… lúc nào cũng sẵn sàng để hoan hô. Hoan hô Hà Nội cách mạng! Hoan hô Hà Nội anh hùng!

Dân Hà Nội cũ cũng phải hoan hô theo, nhưng trong ḷng th́ u buồn, lo lắng vô cùng. Lo lắng v́ trật tự mới không, đúng như lời nói, lời hứa: lư luận cái ǵ cũng rất lư tưởng, nhưng trong việc làm thực tế cái ǵ cũng hỗn loạn, cũng tham lam, gian dối, tranh giành… ti tiện. Các khẩu hiệu vang dội từ loa, bằng những chữ to trên pa-nô chỉ là những trống rỗng khổng lồ. Trật tự mới kiểm soát đủ thứ, cấm cản đủ kiểu, nhưng cứ đút lót chút đỉnh th́ cái ǵ cũng thoát, cũng qua. Luật lệ cách mạng rất nghiêm minh, rất khó sống, nhưng nhờ đồng tiền khôn, biết chui, biết luồn, nên luật lệ nghiêm minh ấy cũng rất dễ qua mặt.

Thảo đau ḷng nhận ra tất cả đây chỉ là sự vận hành lệch lạc của một thứ tư tưởng cách mạng ấu trĩ, xổi th́: những người chiến thắng, trong tư thế kiêu binh, nay thấy ḿnh có quyền làm bất cứ đieu ǵ gỡ gạc, để vơ vét những ǵ họ đă quá thèm khát, đă quá kiêng nhịn trong thời gian chiến tranh. Những dồn ép nay bung ra, không ǵ cản lại được. Đặc biệt là bùng nổ về mặt siịnh lư: chẳng những số đám cưới gia tăng mạnh, mà số vụ phá thai càng ngày càng tăng vọt. Dĩ nhiên là dân số cũng tăng lên đến mức báo động. Lần hồi, chính quyền bắt buộc phải hô hào phát động kế hoạch hoá gia đ́nh, phải hạn chế sinh đẻ và tung ra phong trào đặt ṿng xoắn một cách đại trà. Chính đại tướng Vơ Nguyên Giáp, với uy thế chủ tịch uỷ ban khoa học nhà nước, là vị chủ tŕ phong trào hạn chế sinh đẻ này. Nhưng tỉ lệ sinh đẻ cứ tăng lên đều chứ không giảm. Nhà nước đă tỏ ra hoàn toàn bất lực về mặt trật tự xă hội, nhất là về mặt bùng phát, bùng nổ sinh lư, kéo theo bùng phát dân số! Dân số tăng vọt, hàng hoá, của cải th́ ngày càng khan hiếm, càng kém phẩm chất… mà giá cả cứ tăng đều. Do vậy, sự nghèo túng, thiếu thốn cứ như vô phương cứu chữa. Cả xă hội phải trông nhờ vào các cửa hàng mậu dịch: cảnh mua bán ngày càng diễn ra như bố thí, với chế độ phân phối hạn chế theo tem, phiếu. Mà hàng th́ xấu và hiếm, đến nỗi chế độ “xhcn” (xă hội chủ nghĩa) bị biếm giễu là chế độ “xếp hàng cả ngày”!

Sự thật là trong cái thủ đô cách mạng “tiên tiến”, “anh hùng”, đang sôi sục một sự tranh giành, lấn chiếm, tranh thủ, tước đoạt một khoảng không gian sống, một vị trí cho riêng ḿnh, cho gia đ́nh ḿnh. Hà Nội sôi sục một làn sóng vận động ngấm ngầm, rất tích cực, để giành một chức vụ trong guồng máy hành chính đang được phát triển ngày càng ph́nh ra để kiểm soát toàn bộ xă hội và nhất là để có the thoả măn những gửi gấm của các đồng chí “bên trên”…

Ai cũng nghĩ trong đầu: hoà b́nh rồi, nay là thời cơ để tranh thủ một chút địa vị, một chút của cải cho riêng ḿnh! Chẳng lẽ chiến đấu gian khổ trong bao nhiêu năm, mà nay chiến thắng trở về tay trắng lại hoàn trắng tay?

Tranh đấu là để có một cái ǵ chứ, chẳng lẽ tranh đấu để rồi không được một cái ǵ sao?

Một đồng chi mà Thảo biết từng là một cán bộ cách mạng xuất sắc ở ATK, nay cũng vui vẻ khoe vừa đưa gia đ́nh về Hà Nội, và vừa được cấp một pḥng lớn, trong một biệt thự sang trọng. Thảo hỏi:

- Đồng chí có thấy đáng lo ngại về t́nh h́nh thiếu thốn, tranh giành việc làm và nơi ở, đang diễn ra sôi nôi tại thủ đô xă hội chủ nghĩa như thế này không? Đồng chí có nghĩ là tinh thần cách mạng vô sản đang bị biến chất không?

Người cán bộ cách mạng ấy đáp rất tự nhiên:

- Chúng ta đă kháng chiến, đă đấu tranh trong hi sinh gian khổ, nay chúng ta cũng có quyền được hưởng một chút thành quả của cách mạng chứ! Thật sự là không ai nghĩ tranh đấu để rồi trở thành cái anh vô sản. Đồng chí không thấy như vậy là công bằng sao? Bây giờ là hoà b́nh rồi mà! Bây giờ phải tới lượt chúng ta hưởng chứ!

Thảo im lặng không trả lời. V́ không biết trả lời sao cho đúng. Thật sự là nay, khi ngưng tiếng súng, ai cũng nghĩ tới cái riêng trước, sau mới tới cái chung. Nghĩ tới cá nhân, bản thân gia đ́nh trước, rồi mới tới cái tập thể.

Rồi Thảo cũng phải thay đổi cách nh́n: họ không phải là thứ cán bộ cách mạng đang biến chất. Họ chỉ là những con người đang bộc bạch những nhu cầu tự nhiên, bộc lộ ra cái bản chất chân thật của ḿnh: v́ ai ai cũng mong t́m cái no, cái ấm mà thôi.

Tuy trong lời nói, nhất là trong các buổi học tập th́ vẫn luôn luôn vang lên lư luận, biện chứng đề cao cái tập thể, cái chung! Trong học tập th́ nói: Dân hưởng trước, cán bộ cách, mạng hưởng sau. Nhưng rồi cán bộ cách mạng cao cấp th́ có chợ riêng, gia đ́nh, con cái cách mạng nay thuộc “diện” ưu tiên. C̣n nhân dân th́ trở ra cái thân phận bị phân biệt đối xử… nên nh́n những đặc quyền, đặc lợi của “diện gia đ́nh cách mạng”, nhất là ở cấp cao, mà tức, mà thèm!

Bác Thảo c̣n vui miệng kể khi Tô Hoài, một nhà văn cán bộ “đảng viên” cấp cao, không chịu nổi cảnh nhức nhối trước mắt, nay cũng đă viết để giễu chế độ: một bà mẹ xếp hàng để mua thực phẩm, nhưng tới lượt mới biết là thứ hàng này chỉ bán cho “diện chính sách cán bộ đảng viên”, nên bà mẹ tức bực đứng ra trước đám đông, vỗ cửa ḿnh bồm bộp mà chửi “Cha tiên sư mày! Không đẻ ra cán bộ, mà đẻ toàn một lũ nhân dân”!

Dân c̣n đặt vè như loại:

Tôn Đản là chợ vua quan.

Vỉa hè là chợ nhân dân anh hùng!

Thảo quan sát những thực tại bực bội này, và b́nh tĩnh lư giải rằng những khát vọng thầm kín của cá nhân, của cái riêng tư là một bản chất, một bản năng tự nhiên, không thể mang những lư luận biện chứng từ sách vở ra mà bác bỏ hay lên án nó. Triết học không thể phản bác những hiện tượng tự nhiên, những khát vọng tự nhiên và chính đáng. Đó là một nhận thức mới mẻ mà Thảo đă khám phá ra sau rất nhiều suy tư, dằn vặt khi theo dơi những sinh hoạt của các “đồng chí cách mạng” tử khi họ rời chiến khu về tiếp thu Hà Nội.

Nh́n những người “đồng chí”, một thời rất can trường trong lư luận triệt để đấu tranh cách mạng, nay họ hớn hở khoe một gian nhà vừa mới được cấp, một chiếc xe đạp Phượng Hoàng mới tinh, một chức vụ có uy quyền… và có lúc, quên cả bà vợ cũ, để khoe hạnh phúc mới với một cô vợ trẻ và một em bé sơ sinh. Thảo tự nhủ:

- Ta không thể dùng lư luận xơ cứng mà lên án họ là một chiến sĩ vô sản đă bị biến chất. Chính ta, khi thấy họ khoe ra những thứ ấy, cũng cảm thấy, đối với họ, đó là một niềm hạnh phúc chân thật, rất sống thật, rất có thật, rất là xứng đáng cho tất cả mọi người, nhất là sau một thời gian dài chiến đấu và hi sinh. Cái sự thật này, ta không thể vin vào giáo điều để lên án hay bác bỏ. Cũng không thể t́m thấy lời giải đáp từ trong sách vở, trong lư thuyết, như khi ngồi đọc Marx, suy nghĩ về Marx ở Paris! Cách mạng ở đây, hiện thực ở đây, rơ ràng là nó đă vượt rất xa khỏi khả năng suy diễn, mô phỏng về cái thế giới đại đồng nêu ra trong sách vở…

Nhờ thải độ cảm thông với những khát vọng nhỏ và lương thiện của mọi người, Thảo không tỏ ra bực bội, oán trách, không gây gổ với ai, trong ḷng lúc nào cũng thanh thản và độ lượng: xă hội đang trên đà thay đổi một cách tồi tệ như thế, ai cũng như bị đẩy vào hoàn cảnh sống khó khăn như thế, nên thật sụ là phải tội nghiệp họ chứ không thể oán trách, ghét bỏ họ. Sự thật là họ cũng như ta, đều không phải là thủ phạm gây ra cảnh sống luộm thuộm, khắc khổ, thiếu thôn, cục cằn, thô lễ, kho hạnh này! Lỗi là ở trên cấp cao kia.

Chung quanh không ai hiểu, được lư do của thái độ thanh thản, thông cảm ấy, nên họ thấy Thảo lúc nào cũng cứ thản nhiên, lúc nào cũng mỉm cười như khùng khùng, điên điên, cứ ngơ ngơ, ngác ngác trước cuộc đời gian nan vất vả với hai mặt mâu thuẫn nhau: mặt phải cao cả của lư luận, mặt trái, mặt thật phủ phăng của thực tại!

Kỳ thực là trong hoàn cảnh rất tàn nhẫn, rất hiện thực ấy, Thảo đang vận động trí tuệ, đáng rất tỉnh táo để phân tích, để nhận định về sự vận hành, diễn biến của cách mạng trước mắt. Nó càng phức tạp th́ lại càng như tăng sức bật cho Thảo trong công cuộc trải nghiệm, để t́m ra giải đáp cơ bản cho câu hỏi: tại sao những điều dự báo tốt đẹp của Marx về một thế giới đại đồng kia đă không diễn ra như mong đợi? Tại sao lư thuyết quá hay mà kết quả này lại tồi tệ như thế? Tại sao? Có cái ǵ đó mà Marx đă không thấy, không hiểu chăng?

Gặp giáo sư Đặng Thai Mai trong buổi họp đầu tiên tại trụ sở nguy nga của “Viện Đại học Đông Dương” cũ do thực dân Pháp xây dựng từ thời xa xưa… Thảo hỏi:

- Tại sao anh không phải là khoa trưởng “doyen” hay viện trưởng “recteur” của viện Đại học, mà chỉ là “phó giám đốc” của trường Đại học Văn khoa?

- Ôi cái đó th́ là do ông đồng chí Hồng Cư, trường ban tổ chức của bộ giáo đục, ông ấy tự ư quyết định tất tật cả. Ồng ấy hỏi tôi: anh nắm trường Văn khoa được không? Tôi đáp: Được! Thế là ông ấy phán: vậy th́ anh sẽ làm giám đốc trường đấy nhé! Và thế là tôi thành giám đốc! Tôi cũng chẳng biết tại sao tôi được gọi là giám đốc mà không phải là khoa trưởng hay viện trưởng. Tôi cũng chẳng thấy ai đứng ra lập sơ đồ tổ chức các phân khoa Đại học cho ranh mạch, chỉ có gốc gác nền tảng Đại học quốc tế. Có lẽ ông ấy coi việc tổ chức Đại học y như bên hành chính, một phân khoa Đại học y như một sở, nên đứng đầu sở dĩ nhiên là một giám đốc! Chứ ông ấy có biết ǵ về cách tổ chức một trường Đại học theo khuôn mẫu kinh điển quốc tế đâu! Ông ấy không để ư tới nghĩa gốc của danh từ Đại học là Université hay University! Tưởng chỉ cần thêm hai chữ Đại học vào các phân khoa. Thành ra sau này có sự trùng lặp ư nghĩa trong danh xưng “Đại học Tổng hợp”, đă là Đại học là đa khoa rồi, c̣n tổng hợp làm cái ǵ nữa. C̣n hiểu Đại học là một trường lớn chuyên về một khoa, cao hơn bậc Trung học th́ đă có trường Cao đẳng… mấy cái đó rắc rối, ông ấy cho qua luôn, không cần biết. Người ta giễu cách mạng là v́ ông ấy! Nhưng anh có biết tại sao anh cũng như anh Nguyễn Mạnh Tường chỉ được cử làm phó giám đốc thôi không?

- Cái đó th́ chúng tôi cũng mù tịt.

- Tại v́ trong tổ chức “đảng”, chức vị đứng đầu như thủ trưởng, như trưởng ban, cũng như giám đốc th́ luôn luôn phải là “đảng viên”. V́ hai anh chưa phải là “đảng viên” chỉ có thể làm phó giám đốc thôi!

- À th́ ra thê!

- Nhưng anh có được tham khảo ư kiến về cách tổ chức và chương tŕnh giảng dậy của khoa anh không? Anh có biết là anh sẽ được giảng dậy môn ǵ, tiết ǵ không?

- Từ khi về nước tới nay, ở ngoài khu cũng như bây giờ ở Hà Nội này, tôi không hể được tham khảo ư kiến về công việc tổ chức bất cứ một ban, một ngành nào bao giờ cả! Đôi khi tôi có ư góp ư kiến, nhưng họ bỏ ngoài tai. Họ bảo tôi không có đủ trách nhiệm để góp ư! Họ chỉ thông báo cho tôi biết là tôi sẽ phụ trách làm cái này, th́ tôi làm cái ấy. Bảo đi thanh tra cái kia th́ tôi đi! Nay họ bảo phải dạy cái này, th́ tôi tuân thủ dạy cái ấy. Họ bảo tôi sẽ dạy lịch sử triết học Tây phương, nhưng chỉ tới Marx thôi. C̣n từ Marx th́ do người khác dậy, mà môn ấy được giảng dạy ở tất cả các lớp, các trường. Thế nên tôi t́m tư liệu để soạn giáo án đại khái để dạy như một môn phụ thôi.

- Như vậy là anh chỉ phụ trách một tiết thôi! Và anh có biết tại sao anh lại không được dạy môn chính là môn “chủ nghĩa mác-xít” không?

- Cái đó th́ có lẽ tôi chỉ được biết một nửa lư do thôi! Tại v́ họ không tín nhiệm tôi, họ nghi ngờ tŕnh độ hiểu biết về Marx của tôi!

- Đúng là anh chỉ biết được một nửa lư do thôi. Bởi người ta coi anh như là chỉ biết có tư tưởng của Marx, chứ chưa biết tư tưởng của Lenin, của Stalin. V́ thiếu hai ông tổ sư thực hành lư thuyết ấy, th́ tư tưởng của Marx cũng chỉ là ư niệm suông trong sách vở thôi. Chính nhờ có hai lư thuyết gia tổ sư ấy khai triển; nên môn chủ nghĩa mác-xít mới thành hiện thực, môn ấy chỉ dựa trên khái niệm tư tưởng của Marx, chứ không hoàn toàn chỉ là của Marx.

- Nghe anh nói như vậy tôi mới biết tại sao tôi không phải là một người mác-xít! Chỉ v́ tôi không coi trọng phần nghiên cứu về Lenin, về Staiine là chính!

- Đúng vậy! Vấn đề gian nan của anh ở đây là như thế!

- Cảm ơn anh!

- Không có ǵ để mà cám ơn! Tôi nói rơ ra điều ấy là v́ tôi nghe đồn anh đă gặp nhiều gian nan căng thẳng ngay từ sau khi về nước. Tất cả là v́ anh đă coi nhẹ phần công lao của Lenin và Stalin!

- Công lao hay tội lỗi?

- Cái khổ của anh là ở trong câu hỏi ấy đấy!

~ Nhưng nh́n chung th́ anh thấy nền giáo dục cách mạng hiện nay là thế nào? Nó có hoàn chỉnh thông?

- Tôi không hiểu quan niệm giáo dục của anh là thế nào, nhưng riêng sự quan sát của tôi, qua mấy lần đi thanh tra mấy trường học, th́ tôi thấy v́ thiếu hiểu biết, thiếu tri thức nên các cán bộ “đảng” và nhà nước đang thực hiện một nền giáo dục què quặt, để biến mỗi con người thành một chiến sĩ cách mạng của “đảng”, để phục vụ công cuộc tranh đấu do “đảng” lănh đạo, theo tinh thần đấu tranh nói là của Marx… Đây thực ra là một nền giáo dục có tính dụng cụ hoá con người, chứ không phải là một sự phát triển có tính mở rộng tầm suy nghĩ và tầm nh́n xa, nh́n rộng của con người. V́ vậy nền giáo dục này không phải là khai phóng. Tôi đọc thấy đó đây những nội quy, những quy định, những nhắc nhở các thành viên của xă hội đều phải là của “nhân dân”, nghĩa là của Bác Hố, của “đảng”… Con người trong cuộc cách mạng này không được phép suy nghĩ ra bên ngoàỉ những ǵ đă được giảng dạy, không được nh́n ra bên ngoài những ǵ được phép nh́n, để có thể so sánh những ǵ ḿnh đang có, đang biết, đang làm, với những ǵ ḿnh chưa có, chưa biết, chưa làm…

Nhưng Thảo vẫn tin rằng trong tư tưởng Marx, c̣n có một khía cạnh nhân bản mà cách mạng ở đây không chú ư tới! V́ không chú ư tới vấn đề nhân bản, nên rất nguy hại cho sự xây dựng con người. Guồng máy tuyên truyền nêu ra những tấm gương để giáo dục tuổi trẻ. Đây thật sự là đă có nhầm lẫn giữa mưu trí với trí tuệ. Những tấm gương mưu mẹo, lừa gạt, trí trá để phá địch, diệt địch là quỷ kế, là thủ đoạn chứ không phải là trí tuệ. Một hành động của trí tuệ là một việc làm có tính chính nghĩa, chính đạo, trong sáng. Mưu trí tin tưởng vào con đường thủ đoạn, tiêu diệt của chiến tranh. Thế nên nồ đề cao những thành tích ám sát, đặt min, gài bom… đó là mưu mẹo, là thủ đoạn quỷ quyệt gian ác chứ nó không phải là trí tuệ.

Trí tuệ là biết cách thay ác bằng thiện, biến thù thành bạn, không làm những điều dối trá, độc ác, phù phiếm, mà cố gắng làm những điều trong sạch, hài hoà, bền vững. Trí tuệ tin tưởng vào con đường tiến lên của nhân cách, của đạo lư nên nó tin vào các giải pháp hoà b́nh. Nhầm lẫn về mặt này, nên giáo dục cách mạng đă vô ư thức thiên về xu hướng tạo dựng một mẫu người thủ đoạn, láu cả, lưu manh chỉ đắc dụng trong chiến tranh, chứ không phải một mẫu người ngay thẳng, chân thật của trí tuệ để xây dựng nhũng giả trị bền vững. Trong một xă hội đầy những con người mưu trí, thủ đoạn th́ xă hội ấy không c̣n lương tri, không c̣n biết luân thường, đạo đức và lư tưởng là gi nữa.

Thảo rất lo âu về nhược điểm này của nền giáo dục cách mạng. Thế nên khi được mời đi thanh tra mấy trường học; Thảo ngậm ngùi và tâm can bị dày ṿ khi thấy trường học nêu ra những tấm gương có tính mưu trí, lừa dối địch, nêu ra để kích động hận thù, để biến hận thù thành hành động… Một nền giáo dục nằư vậy là dạy cách mài c̣n dao cho sắc chứ không phải dạy cách dùng con dao. Nó không khai phóng mà là nó công cụ hoá, nó nô lệ hoá con người!

- Sự quan sát và nhận định của anh là rất đúng đấy, nhưng, nó không hợp thời, hợp thế đâu! Anh nên coi chừng! Anh mà cứ nói ra sự thật ấy ở đây th́ sẽ bị lên án là phản bác chính sách, phản bác chế độ, nguy hiểm lắm đấy.

- Vậy th́ cái sự hiểu biết sự thật ở anh, ở tôi dùng để làm ǵ?

- Cái đó là chỉ dùng cho riêng ḿnh mà thôi, chứ không nên nói ra “v́” người khác. Tôi biết anh muốn chia sẻ và phổ biến cái sự thật của anh với mọi người, nhưng đây không phải là lúc để làm việc đó, anh hiểu chứ?

- Điều đó th́ tôi hiểu từ khi mới trở về nước! Nhưng tôi không muốn giữ sự thật ấy cho riêng tôi! Không biết anh có thông cảm cái tâm tư bị giằng xé của tôi không? Ta không bắt đầu bằng cái tốt, cái tử tế th́ chừng nào ta có được cái tốt, cái tử tế, có cần phải học nhiều, học cao để hiểu ra nhu cầu ấy đâu. Các cụ ta xưa đă chẳng dạy “tiên học lễ” đấy sao?

- Tôi rất thông cảm với anh, nhưng tôi không muốn chia sẻ cách sống, cách nghĩ của anh bây giờ và ở đây. Anh là con người của triết học, nên nó suy tư, nó duy lư, c̣n tôi chỉ là con người thường của thực tiễn, trong lúc này… Nhưng thôi, chúng ta nên chấm dứt sự chia sẻ tâm t́nh giữa chúng ta ở đây th́ tốt hơn.

- Thế th́ anh khôn quá!

- Khôn quá hay hèn quá? Anh nghĩ sao cũng được. Ha! Ha! Ha!

Tiếng cười hồn nhiên của vị giáo sư Đại học có uy thế làm Thảo khó chịu, v́ bàn một vấn đề nghiêm túc như thế mà vui cười được sao? Thấy ông bạn thản nhiên cười như vậy mà Thảo muốn khóc!

Gặp vài cán bộ cấp cao của Trung ương, Thảo than thở về những trăn trở của ḿnh, họ cũng chỉ mỉm cười! Họ khuyên Thảo cứ lạc quan tin tưởng. Mọi điều tốt đẹp rồi sẽ tới. Hỏi chừng nào sẽ có những điều tốt đẹp mà ngay cả ở Liên Xô, Trung Quốc cũng chưa thấy có? Họ chỉ lắc đầu, chê Thảo là kẻ chỉ suy nghĩ đâu đâu! Cứ làm như ḿnh là kẻ có trách nhiệm…

Viện Đại học Hà Nội lúc này tấp nập sinh viên tới lui để ghi danh… tuy c̣n thiếu vắng phân khoa Luật. Hỏi tại sao không có trường luật? Được trả lời: “V́ không cần”!

Đây là thói không cần luật pháp. Xă hội đề cao kẻ “dám nghĩ, dám làm” th́ cần ǵ luật! Họ c̣n khoe: chỉ cần tŕnh độ biết làm bốn phép toán, là có thể điều khiển guồng máy nhà nước xă hội chủ nghĩa!

Và phân khoa Sư phạm, nay được gọi là trường Đại học Văn khoa Sư phạm, là nơi thu hút đông đảo sinh viên nhất. Và các “trường Đại học” thường mang thêm danh xung sư phạm là v́ chỉ có mục đích đào tạo cán bộ giảng dạy các môn ấy. Không ai nghĩ học xong là có thể được hành nghề tự do, chứ không chỉ đi dạy học.

Vừa thoát ra khỏi những hoàn cảnh sống tạm bợ trong rừng, trong thời chiến, nay về lại Hà Nội, ai cũng nghĩ tới nhu cầu phải thay đổi cuộc sống để có nền nếp lư tưởng tốt đẹp, chân thành, tử tế, nêu cao tinh thẩn nhân bản, trong luân thường, đạo lư. Nhưng thực tại th́ trộm, cướp, đĩ điếm cứ gia tăng! Chỉ v́ vẫn c̣n t́nh trạng quá nghèo. Và nay ai cũng thấy ch́a khoá của một sự thay đổi có tính cơ bản và lư tưởng phải là dựa trên hai mũi nhọn: là nâng cao đời sống vật chất no đủ tối thiểu cho dân và mở rộng, mở sâu nền giáo dục cho toàn dân. Chính quyền cũng nghĩ như vậy nên dành ưu tiên dễ dăi cho việc phát triển trường Đại học Văn khoa Sư phạm, bằng cách tiếp thu đông đảo sinh viên ghi danh. Nhưng giáo dục, mà chỉ là tuyên truyền suông, th́ tự nó đâu có thể giải quyết vấn đề quá nghèo, quá khổ, quá thiếu thốn của dân!

Tuy nhiên chính quyền cách mạng vẫn lo tập trung những giáo sư có tŕnh độ Đại học về trường Đại học Văn khoa Sư phạm. Nhưng nếu xét về tŕnh độ của các giáo sư Đại học th́ cũng rất khó, v́ khá nhiều người nổi tiếng là có kiến thức Đại học đă vẫn từng được cách mạng sử dụng trong việc mở các lớp Đại học tại Khu Tư, nhưng họ lại không có bằng cấp rơ rệt. Lúc ấy, trong ban giảng dạy Đại học người ta chỉ thấy có hái người thật sự có bằng cấp Đại học thực thụ là Nguyễn Mạnh Tường và Trần Đức Thảo. Thế nên không thể loại trừ hai ông này. Nhưng trong thực tế, cả hai chỉ được đánh giá và tin dùng như những giảng viên phụ, để dạy những môn không quan trọng trong chương tŕnh. Bằng cấp của hai ông chỉ để trang trí cho ngành Đại học xă hội chủ nghĩa. C̣n về môn lịch sử chủ nghĩa mác-xít th́ đó là một môn chính trong tất cả các khoa và ở trường nào học sinh cũng phải học và thi môn ấy. Môn học “chủ nghĩa mác-xít” là môn có điểm loại, môn này mà bị dưới trung b́nh th́ bài th́ các môn khác sẽ không được chấm.

Lúc được biết sẽ chỉ được trao cho dạy phần lịch sử triết học phương Tây trước Marx, th́ Thảo có hơi ấm ức. V́ tự hỏi trong ban giảng dạy, ai đă đọc kỹ Marx? Nhưng sau được ông Mai giải thích thực tại, Thảo mới ngộ ra là tư tưởng Marx chỉ xuất hiện mờ mờ, ảo ảo trong chủ nghĩa mác-xít. Nhờ vậy mà Thảo b́nh tâm và vui vẻ giảng dạy cái phần lịch sử triết học Tây phương dành cho ḿnh. Trong giảng dạy, Thảo thường nhấn mạnh ở ngoài lề môn dạy, trong khi đứng giảng, để nêu một điều: từ trước kia với Platon hay Sócrate, rồi từ Descartes cho tới Husserl hay Hegeỉ ngày nay, mỗi nhà tư tưởng ấy chỉ có một thời nổi bật như là rất hiện đại, nhưng do tư tưởng con người biển hoá theo hoàn cảnh lịch sử và xă hội, nên xuất hiện những nhà tư tưởng khác sinh ra sau, tư tưởng của họ phản ánh sát thực tại hơn, nên hiện đại hơn… Ư của Thảo là tạo cho người nghe một nếp suy nghĩ t́m hiểu về các hệ thống tư tưởng kinh điển với một tinh thần phê phán, tức là phải có thái độ phóng khoáng, không dừng lại để sùng bái một tư tưởng nào như là vĩnh viễn, là duy nhất đúng. Tứ tưởng cũng phải biến hoả theo thời gian để nhường chỗ cho những tư tưởng sinh sản ra sau nó, mới mẻ hơn, hiện đại hơn v́ phù hợp với nguyện vọng của con người hơn… Thảo muốn gây dựng một tầng lớp người trẻ có tư duy bớt giáo điều cởi mở hơn, tôn trọng sự chuyển biến, chứ không chấp nhận dậm chân tại chỗ như cố định, như thế cứ vùi đầu trong một ư thức hệ, để trốn tránh những sụ thật phũ phàng đang chuyển biến không ngừng trước mắt. Đôi lúc Thảo phấn khởi trước những câu hỏi của sinh viên… v́ họ muốn hiểu sâu và xa hơn những ǵ vừa được giảng dạy! Có khi Thảo gợi ư, để thúc đẩy: Các, anh, các chị nên có sinh hoạt báo chí như tại các Đại học văn minh hiện đại trên thế giới; Các anh, các chị phải có một tờ báo riêng của sinh viên Đại học để nói lên khát vọng của ḿnh... Chính từ những gợi ư tự nhiên ấy, mà một số sinh viên đă vùng lên với tờ Đất Mới! Nhưng vùng lên sao được… v́ nó đă bị trấn áp ngay.

Thảo có biết đâu lối giảng dạy mở rộng tầm nh́n, nâng cao tầm tư duy như vậy đă thu hút sự chú ư của hai loại người không phải là sinh viên! Họ là một số văn nghệ sĩ trí thức đang khao khát có được tự do nghệ thuật của thời b́nh, không c̣n quá nhiều cấm kỵ của thời chiến, để nâng cao dân trí. Họ nghĩ: nay về Hà Nội là trở lại thời b́nh th́ phải được sống thật với chính ḿnh, được hướng về một tương lai đẹp đẽ, được hưởng thứ tự do sáng tác mà ḿnh mong ước! Một số họ đă đứng dậy, sau khi tự thấy đă bị ḱm kẹp, trong thời binh, một cách quá “lính tráng”: như trong “đội ngũ văn nghệ quân đội” thời chiến.

Loại người thứ nh́ th́ nguy hiểm hơn: đó là mấy cán bộ của các ban, các cục tuyên huấn, các cục bảo vệ văn hoá tư tưởng”. Mấy ông “quan công an văn hoá” này trong thực tế là nhũng ông cảnh sát chỉ rơ con đường một chiều của tư tưởng chính thống của… “đảng”. Mấy ông cảnh sát tư tưởng ấy không chấp nhận quyền phê phán đối với tư tưởng một chiều chính thống và duy nhất. Và các ông ấy không bao giờ quên những báo cáo, những hồ sơ đen và mật về đối tượng Trần Đức Thảo, một kẻ bị đánh giá mơ hồ là “có vấn đề về mặt tư tưởng”, dù kẻ ấy đă cố tỏ rơ có ḷng thành muốn về với cách mạng, muốn sống trong cách mạng để học tập! (Ấy là Thảo nói thế, nhưng “đảng” vẫn không tin!).

Trước một Hà Nội đang nhọc nhằn lột xác, tuy luôn luôn bị dằn vặt bởi những tin đồn gian xảo, vu khống, Thảo cố giữ thái độ b́nh tĩnh, khách quan, vô tư, cố tỏ ra có thành tâm để bảo vệ và bênh vực cách mạng. Rằng tất cả những ǵ khó coi, gây khó chịu, đôi khi ai cũng thấy đó là sai lầm… th́ tất cả đều là do hoàn cảnh bất đắc dĩ và thiếu kinh nghiệm của cán bộ, chứ chúng không hề mảy may xuất phát từ tư tưởng cách mạng: Marx đă có nói hay viết như thế bao giờ đâu! Đấy chỉ là cái thói “bảo hoàng hơn vua” của những con người “hợm hĩnh, tham lam, tuỳ tiện” muốn làm cách mạng ữiệt để và ngay lập tức! Bởi các h́nh thức ḱm kẹp, đàn áp ấy không phải là của một thế giới đại đồng! Thảo biết chắc, nếu cứ duy tŕ đầu óc giáo điều, thói quen tuỳ tiện, cứ tưởng ḿnh có dư khả năng làm được bất cứ điều ǵ, trong bất cứ hoàn cảnh nào… th́ cái ngày mai tươi đẹp ấy nó sẽ vẫn như ngày hôm nay. Nghĩa là nó sẽ cứ ṃ mẫm, rị mọ, rối bời… mà không thể có ǵ mới, nghĩa là nó sẽ vẫn mù mờ, tăm tối, nguỵ biện. Những đầu óc kiêu ngạo thường phải gồng ḿnh lên mà nói dối, để chống đỡ mọi phản biện có lư và sát với hiện thực. Nghĩa là t́nh h́nh sẽ vẫn lủng củng, luộm thuộm như cũ! Nhưng Thảo luôn luôn đưa ra kết luận để cho mọi người có được sự lạc quan và tin tưởng vào cách mạng. V́ trong lịch sử loài người, có một quy luật bất di bất dịch là với thời gian luôn luôn có sự đào thải! C̣n nhanh, hay chậm là do dân trí. Tư tưởng cách mạng rị mọ của con người hôm nay, sẽ lần lượt bị đào thải bởi những tư tưởng cách mạng mới mẻ theo cách khác của ngày mai. Phải hi vọng thế mà sống.

- Những ǵ mà người ta thấy nó là vô lư, không muốn nó tồn tại th́ rồi sớm hay muộn, nó cũng sẽ bị đào thải mà thôi. Chỉ có cái ǵ được mọi người thành tâm chấp nhận th́ mới là bền vững lâu dài. V́ cái đó được quần chúng coi là có lư.

Tuy nhiên, là một nhà triết học, Thảo rất bực ḿnh trước những cán bộ muốn tự che giấu sai lầm và dốt nát bằng cách mở miệng ra là cứ thuộc ḷng câu: “Marx đă nói… Lenin đă nói… Stalin đă nói… Thảo khuyên mọi người nên “lấy kinh nghiệm thực tiễn mà sửa chữa sai lầm, chấn chỉnb tổ chức, cải tiến chính sách”.

Thảo c̣n có một bí quyết làm cho giới Đại học, cả ban giáo sư, cũng như các sinh viên, phải quư trọng, coi Thảo như một cánh của mở ra thế giới bên ngoài: bởi Thảo thỉnh thoảng trưng ra cho họ thấy vài tờ bảo Pháp, có h́nh ảnh thời sự như tờ Le Nouvel Observateur, tờ L’Humanité, tờ Le Monde hoặc là tập san Les Pensẻes Modemes, mà bên toà đại diện Pháp thưởng ưu tiên cho Thảo mượn. V́ giới ngoại giao nói tiếng Pháp ở Hà Nội biết Thảo là một trí thức đă một thời danh tiếng, nên thường ưu tiên cho Thảo mượn nhiều sách báo tiếng Pháp. Chính nhờ những tờ bảo nước ngoài ấy mà giới trí thức Hà Nội lúc ấy, cũng như cả về sau này, có cơ hội đọc được, thấy được cả h́nh ảnh vả những lời b́nh bàn của thế giới, về cái chết của Stalin, mà người cộng sản ở châu Á luôn coi như một vị thánh tổ vĩ đại của cách mạng, ngang hàng với Lenin.

Rồi là cả về sự chuyển ḿnh của Đông Âu, tử Balan, cho tới Hungari, từ Varsovie, tới Budapest… Tất cả những thơng tin của phương Tây ấy đều đă gây ra những tiếng vang dội âm ỉ trong đầu óc của giới trí thức ở Hà Nội, và rồi nó trở thành một thứ “tội lỗi” của Thảo v́ là nơi phát xuất những thứ thông tin bị cấm!

Đối với dân Hà Nội cũ, cũng như với ông bố của Thảo, là người có xu hưởng thường xuyên chê bai, buộc tội cách mạng, buộc tội cộng sản, Thảo luôn luôn bảo vệ cách mạng, bênh vực cộng sản với lập luận rằng có những việc làm, có những chính sách không hay, không đẹp đang diễn ra trước mắt, những cái đó nó chẳng có liên quan ǵ tới tư tưởng cách mạng hay cộng sản chút nào cả! Những cái đó không có ǵ là cộng sản cả! Người không biết, hay chỉ biết vơ vẽ về cách mạng và cộng sản, th́ thường tưởng rằng đă là cách mạng hay cộng sản th́ cứ nghĩ mọi sự đều là của chung. Kể cả cái riêng tư thầm kín nhất. Đây là một sự hiểu lầm rất ấu trĩ, rất tai hại, mà mấy ông cán bộ “cộng sân” i tờ cũng thường mắc phải!

Khi đưa cả một guồng máy cách mạng ồ ạt về tiếp thu Hà Nội cùng một lúc, th́ đương nhiên là đă tạo ra một nhu cầu lớn về nhà ở. Mà Hà Nội làm sao có đủ nhà để cấp cho mỗi gia đ́nh cách mạng một căn! Thế nên phải có lệnh cưỡng bách, trưng thu! Sự thiếu hụt ấy không phải là do tư tưởng cách mạng hay cộng sản gây ra, mà là do những người điều khiển guồng máy nhà nước cộng sản gây ra. Họ không biết rằng nếu mang cả guồng máy cách mạng về Hà Nội ngay một lần, th́ đương nhiên sẽ không đủ chỗ ở cho tất cả các cán bộ. Nên họ quyết định chỉ tuần tự đưa về Hà Nội một thành phần tối thiểu để tiếp thu đúng các cơ sở của chính quyền cũ bỏ lại, th́ đâu cần tới sự ồ ạt trưng thu cướp đoạt nhà cửa của dân! Sai lầm to lớn gây tai tiếng cho cách mạng là ở chỗ đó. Bởi nếu cứ giữ đại đa số guồng máy cách mạng ở ngoài bưng, cứ tạm để các cơ quan ở nhà tranh, nhà lá… ngoài bưng, chờ cho tới khi cách mạng xây dựng xong các cơ ngơi, cơ sở cần thiết rồi mới mang cơ sở nhân sự về… th́ tốt đẹp và hợp lư biết bao. Mà nhân dân mến phục biết bao! Mà c̣n là tránh tạo ra cơ hội cho cán bộ nổi ḷng tham lam, tranh giành, vơ vét và dễ bị hủ hoá thành tham nhũng!

Thảo cho rằng trong lịch sử cuộc Cách mạng Tháng Mười ở Nga, tuyệt đại đa số những vấp váp, sai lầm và tội ác đă xảy ra không phải là do tư tưởng của Marx mà là do sự vụng về, ngu dốt và tuỳ tiện về mặt tổ chức và hành động của các cấp cán bộ, từ Stalin lănh đạo trở xuống, cho tới các cán bộ thừa hành. Bây giờ tại Hà Nội đang lột xác này, ahững sai lầm ấy lại đang tái diễn y như vậy, nền đă gây tai tiếng cho cách mạng! Phải đi sát nhân dân, hiểu rơ nỗi khổ và suy nghĩ của dân th́ mới thấy là lư luận, lư thuyết và ngay cả ư thức hệ đều “có vấn đề”, có quá nhiều mâu thuẫn giữa lời nói và việc làm.

Nhưng phía lănh đạo th́ vẫn tin tưởng và hứa hẹn rằng từ những bước nhọc nhằn, đau khổ ấy sẽ đưa tới ngày mai tươi sáng, sẽ dẫn tới thế giới đại đồng! Tất cả chỉ v́ những người lănh đạo cách mạng xưa và nay rất giỏi về đánh và phá, nhưng lại tỏ ra tồi tệ, lúng túng về dựng và xây! V́ là đang dựng và xây theo một mô h́nh chỉ thấy trong mơ ước chứ chữa hề thấy tận mắt bao giờ! Đúng ra là chỉ thấy trong tưởng tượng một cách đại khái, qua nhũng chỉ đạo áp đặt của ban cố vấn Trung Quốc! Chính “bác Hồ” cũng đă căn dặn: phải tuân thủ sự chỉ đạo của ban cố vấn. Này th́ dựng và xây đang đặt ra nhiều vấn đề thật là chi tiết và thực tế. Đấy là hành động ṃ mẫm theo một lư luận thiếu thực tế, nên nó trái với ước mơ, trái với điều mà mọi người mong chờ.

Thảo cố thuyết phục ông bố:

- Bây giờ là cách mạng chiến thắng! Ba nên có chịu đụng, để tránh phải đối đầu căng thẳng.

- Ba không chịu đựng th́ cũng chả biết làm ǵ! Ba buồn không phải v́ mất nhà cửa v́ có những người c̣n mất nhiều hơn, mất những cơ ngơi, tài sản lớn hơn gấp bội. Nhưng ba buồn v́ thấy tương lai tăm tối của con. Ba buồn v́ biết thành phố Hà Nội một thời đẹp như một bài thơ này từ nay sẽ mất, sẽ chết, chết vĩnh viễn!

Ngày tháng trôi qua, Hà Nội càng trở nên chật hẹp: đường phố càng ngổn ngang, chen chúc, luộm thuộm. Những biệt thự xưa kia thoáng mát với những vườn có xanh tươi bao quanh, nay được cắt ra chia cho nhiều gia đ́nh. Mỗi gia đ́nh sử dụng một cách: kẻ cuốc lên trông chút rau; kẻ quây phên cót làm nơi nuôi gà, nuôi lợn; kẻ che mái lá làm nhà bếp riêng!

Có những gia đ́nh ở chung một căn nhà mấy tầng, họ không có vườn để được chia. Nhưng mỗi cửa sổ là một không gian có thể khai thác: họ dùng ván để khơi ra một thứ ban-công chừng nửa thước để đặt lên đó một vài chậu cây cảnh, cây ớt, nhưng cũng có khi là chậu nước hay chai lọ của nhà bếp. Mỗi biệt thự, mỗi căn nhà chứa đựng nhiều gia đ́nh, nay nó bị biến h́nh, biến dạng thành méo mó, theo từng góc, nhưng về mặt tập thể nó y như là nhà vô chủ: không ai thấy có bổn phận bảo tŕ, sửa chữa hay sơn phết lại khi đă quá cũ kỹ, mốc meo!

Nói chung th́ cuộc sống vất vả ở Hà Nội, về mặt phố phường, nhà cửa và sinh hoạt, th́ từ ngày cách mạng về, nó ngày càng xuống cấp! Con người v́ càng ngày càng phải chen chúc, tranh giành nên ngày càng mất đi tính t́nh nhă nhặn, lịch sự, lương thiện. Con người Hà Nội ngày càng thiếu đi sự vui vẻ, yêu đời, càng vắng tiếng cười hôn nhiên. Dần dà con người Hà Nội hôm nay trở nên cục cằn, thô lỗ đến mức lưu manh, thô bạo, ăn nói đểu cáng, khác xa với những ứng xử lịch sự, chân thật, chất phác của người Hà Nội thủa nào.

Kẻ thiếu suy nghĩ th́ đổ hết lỗi cho cộng sản! Sự thật đó là lỗi, là tội của một thiểu số cán bộ cộng sản cầm quyền, vừa tham lam, vừa ôm đồm, vừa kiêu ngạo mà không hề có kinh nghiệm: họ muốn “cách mạng hoá” ngay, muốn có ngay tất cả các thứ “tiên tiến” cùng một lúc! Nhưng kết quả chỉ là cả một mớ tơ ṿ rắc rối, xấu xí gỡ ra không nổi, mà giải quyết cũng không xong!

T́nh h́nh chung bên ngoài Hà Nội cũng không khá hơn. V́ sau chiến thắng Điện Biên, guồng máy cải cách ruộng đất lại tiếp tục chuyển động, để bước vào “đợt năm”! Nhưng việc triển khai không “dễ” như trước khi chiến thắng. Bởi bây giờ ở một số nơi, con cái một số địa chủ từng có công trong chiến thắng, từng mang thương tật trên người, nay nghe tin bố mẹ ở nhà bị đấu tố, những người con chiến thẳng ấy đă phẫn nộ sách súng trở về liều mạng can thiệp!

- Thằng nào, con nào đă tố khổ, đă hạch tội, đă hành hạ bố mẹ tao tới chết?

Vài trường hợp súng đă nổ! Những kẻ từng hùng hổ tố oan, tố điêu, tự biết tội tày trời của ḿnh nên đă phải bỏ làng bỏ xă mà chạy! Và bọn chúng không được luật pháp bảo vệ! Trước những bước “cải cách” quá trớn, sự phẫn nộ có tính tập thể thành h́nh. Dư luận th́ thắc mắc: một khi thanh toán hết các cán bộ có vấn đề lư lịch “thực dân, phong kiến” th́ xă hội sẽ ra sao? “Đảng”, nhà nước sẽ ra sao? Một khi cách mạng ta tuân thủ rập theo khuôn mẫu của cách mạng Trung Quốc, th́ Việt Nam sẽ ra sao? Không ai dám công khai trả lời những thắc mắc đó. Nhưng trong đầu th́ ai cũng đă có những lời giải đáp rất rơ rệt!

Chỉ có Thảo là dám nói thẳng.

Thảo bảo t́nh h́nh này là cánh tay phải đang cố t́nh chặt đứt cánh tay trái! Đó là nguy cơ những cán bộ cách mạng chủ chốt có vấn đề lư lịch, nay lo sẽ bị loại bỏ! Là nguy cơ bao nhiêu công lao đóng góp của thành phần không cộng sản, tức là của tuyệt đại đa số nhân dân, nay đang bị chối bỏ! “Đảng” làm như vậy là cướp công của nhân dân, là sẽ dần trở thành đứa con đẻ kiêu căng của “đảng” cộng sản Trung Quốc!

Những “ông quan cách mạng” của các cục “bảo vệ” văn hoá, tư tưởng của “đảng” cũng không dám công khai phản bác và kết tội Thảo! Họ chỉ nói Thảo là một kẻ ngông cuồng, một tên khùng! Nhưng họ cũng như dư luận lại thầm nghĩ tên khùng này rất nguy hiểm, v́ những ǵ nó nói ra đều có lư! Cũng đáng lo ngại những ǵ nó cảnh báo. Và ai cũng ngầm cảm phục “tên khùng” ấy! Nhưng không ai dám bênh nó, tới gần nó, làm thân với nó! V́ sợ bị vạ lây.

Nhưng rồi từ đấy một huyền thoại bắt đầu thành h́nh. Trí thức, văn nghệ sĩ thích thú ngầm t́m gặp Thảo để nói chuyện, để được nghe những lời tiên tri của tên khùng! Thảo cung thích thú được thủ vai tṛ của một tên khùng được kính nể, một thằng khùng hay nói thẳng v́ không biết sợ! Nói khơi khơi những ǵ người khác nh́n thấy mà không dám nói ra! Bởi thế mà “thằng khùng” lại được mọi người thông cảm, nên nó cám thấy bớt cô đơn! V́ sự thật là trong xă hội xă hội chủ nghĩa, vẫn c̣n có những người không hèn, vẫn c̣n giữ được tư duy độc lập.

Hồi ở chiến khu, để tỏ ḷng trung thành với chế độ, Thảo ư tứ không bao giờ thổ lộ điều ǵ phê phán về chính sách với người bên ngoài “đảng” hoặc với những “đảng viên” cấp thừa hành. Thảo chỉ tŕnh bày một cách xây dựng, từ tốn những ǵ là sai trái, xấu xa với vài cán bộ cấp cao, thân cận giới lănh đạo mà thôi. Nay khác: Thảo liều lĩnh nói thẳng ra những trăn trở với những ai muốn nghe.

Thảo bỗng vui mừng trong ḷng khi nhận thấy ḿnh đang trong lúc đi t́m ra con đường dẫn tới nhũng sự thật tốt đẹp mà loài người mơ ước, tức là tới chân-thiện-mỹ, tuy là thật khó. V́ đă có ai thấy được chân-thiện-mỹ bao giờ đâu!

Trước mất mọi người, xă hội đang sinh hoạt theo một đường hướng toàn là ṃ mẫm, nhưng chính quyền lại cứ khăng khăng đó là những chính sách đúng, v́ xuất phát từ những tư tưởng duy nhất đúng. Cái đúng ấy thật là vất vả để chứng minh, để bảo lưu, bảo vệ. V́ nó đầy mâu thuẫn trong lư luận. V́ nó làm mọi người khó sống.

Lúc ấy, Thảo nhận ra là chính quyền đang rất lúng túng, nhưng cứ phải hô to và hứa hẹn. C̣n chính ḿnh th́ cũng đang bị chao đảo, không biết vịn vào đâu để tin tưởng, không biết phải làm ǵ để thoát ra khỏi tâm tư bế tắc, trong đầu vẫn bị ám ảnh bởi những sai trái, tội ác của chính sách, cải cách ruộng đất, mà ḿnh đang là một thứ đồng loă, theo đuôi!

Kể tới đó bác Thảo lắc đầu than:

- Lúc đó mọi người đều chỉ c̣n tin vào một phương cách sống, là phải biết xoay sở, phải biết tuỳ tiện chui luồn mà sống. Những sự khôn khéo, những mưu mẹo gian manh đă bóp méo những quy định, những luật lệ, để sống sót trong thời buổi đầy khó khăn hạn chế, cấm cản: chợ đen, chợ đỏ phát triển ra tṛ… Khẩu hiệu thực tiễn là “cái khó nó bó cái khôn”, phải mưu trí, lanh lợi, phải tháo vát, nghĩa là phải biết dối trá để mà… sống!

Nghe kể tới đó, tôi bèn hỏi:

- Sống khó khăn như thế th́ chính quyền lúc đó có chao đảo không?

- Trong đầu ai cũng chao đảo, nhưng bố ai dám nói ra. Thật sự là lúc đó họ chỉ biết nhắm mắt sao chép nguyên bản những ǵ đang được thi hành ở Trung Quốc! Lúc đó những ǵ đă được làm ở Trung Quốc là nhất. Mà thực ra là ở Trung Quốc lúc đó cũng là thời kỳ tŕ trệ về kinh tế và xă hội. Mao rất lúng túng trước những bế tắc về mọi mặt nên đang ra sức thử nghiệm những mô h́nh kinh tế phải nói là ấu trí thô thiển mà cứ được tâng bốc lên là tiên tiến. Cái đầu của Mao lúc đó đang biến đổi từ thực tiễn đấu tranh, sang giai đoạn phát triển cách mạng hoang tưởng “đại nhảy vọt”, “hiện đại hoá”, “gang thép hoá” cả nước! Mao một mặt t́m cách củng cố địa vị, nghi ngờ và cảnh giác đối với mọi người xung quanh, kể cả với người mà chính Mao đă chuẩn bị cho kế vị ḿnh là Lâm Bưu, nên đă t́m cách loại trừ chính tay chân của ḿnh. Một mặt chuẩn bị kế hoạch nhảy vọt về kinh tế, lập chương tŕnh nắm vững tư tưởng quần chúng băng một cuộc cách mạng văn hoá… “Bọn trí thức luôn luôn là bọn bất măn, đây là đối tượng trừng trị của cách mạng”, Sự thật là lúc ấy ở Trung Quốc đang tạo thêm những bước khủng bố tinh thần dân chúng để bước dần tới thời kỳ Mao mạt.

- Nh́n sang Trung Quốc tôi thấy t́nh h́nh bế tắc như vậy, thế mà “đảng” và nhà nước ta th́ cứ nhắm mắt sao chép theo, nên tôi thật sự thất vọng, hoàn toàn thất vọng, nhưng vẫn không dám có phản ứng mạnh. Sùng bái một mẫu mực như thế th́ thật là không c̣n lối thoát ra khỏi vũng lầy hận thù và chiến tranh. Trong tâm tư thất vọng từ chiến khu về, rồi lại thấy thêm sự bất lực của chính quyền trước một xă hội mới không no đủ và không ổn định, rất dối trá về mặt tư tưởng. Bởi đảng và nhà nước không biết, không dốc toàn lực ra kiến thiết đất nước, mà vẫn duy tŕ nỗ lực mở lại chiến tranh, vẫn lưu ngũ quá nhiều binh lính… Thế nên, chẳng thấy ấm no ở đâu cả, ngoại trừ tầng lớp cán bộ cấp cao, chỉ thấy “đảng” và nhà nước cứ kiêu căng tự đắc, v́ quả tin tưởng vào kinh nghiệm và sự trợ giúp của cách mạng Trung Quốc, mà tôi biết rơ là nó cũng đang rất bế tắc. Chính đang trong tâm tư lo buồn như thế, mà một số anh em văn nghệ sỹ trẻ của cách mạng đă t́m tới tôi và đề nghị tôi giúp họ, bằng cách viết cho họ vài bài báo! Tôi đă mừng rỡ tường rằng lớp trẻ này sẽ là những người tiên phong mở đường cho đất nước thoát ra khỏi những bước ṃ mẫm bế tắc này. Nào ngờ họ đă lôi tôi vào một cuộc phiêu lưu lớn, để rồi kết thúc một cách nhục nhă! Đó là vụ Trần Đức Thảo bị gán cho cái tội làm đầu năo của cái gọi là bọn “Nhân Văn - Giai Phẩm”!

 

Chương 9

 

 

Phản biện là hướng nghiên cứu mới

 

T́nh trạng bế tắc của xă hội lúc ấy, cho tới nay, chưa thấy nhà văn, nhà báo nào dám ghi lại trung thực và đầy đủ toàn cảnh vô cùng bi thảm của xă hội, của người dân đầy hoang mang, lo âu của thời ấy. Ngoài vài bài báo, bài thơ trong mấy số báo Nhân Văn hay Giai Phẩm đă đề cập, rất nhẹ nhàng, tới những trăn trở ấy, duy nhất chỉ có một nhà luật học là đă dám công khai điểm ra thật chính xác toàn cảnh bi thảm và đă chỉ ra thủ phạm gây ra t́nh trạng như vậy. Đó là luật sư Nguyễn Mạnh Tường. ông đă can đảm nói lên sự thật, mà mọi người đều thấy một phần, - nhưng chẳng ai dám nói thẳng ra, trong một bài tham luận nổi tiếng, do ông đọc trước cuộc họp của Mặt trận Tổ quốc ngày 10 tháng 10 năm 1956. Bác Thảo đưa cho chúng tôi xem bản văn bài ấy, rồi giải thích, nhấn mạnh từng đoạn của bài tham luận có nội dung buộc tội này.

V́ thái độ can đảm nói thẳng ra sự thật, dám nghiêm nghị quy trách nhiệm cho “đảng”, luật sư Nguyễn Mạnh Tưởng đă phải trả giá bằng gần bốn chục năm bị gạt ra sống đói khổ bên lề xă hội.

Rồi bác Thảo thở dài nói:

- Sự thật là lúc ấy, ai cũng nghĩ hiện tại như thế th́ tương lai chỉ có thể xấu đi chứ không thề sáng sủa lên được. Trong khi đó, ở thế giới bên ngoài, kể cả các nước vừa dành lại được độc lập ở quanh ta, các dân tộc ấy đều đă đạt những bước tiến bộ dài trong công cuộc phát triển đất nước họ sau đệ nhị thế chiến. V́ vậy mà trong ḷng tôi rất bứt dứt, buồn bực.

- Măi sau này, tôi mới hiểu rằng lúc đó chính quyền cách mạng cũng biết rằng đang bị dân chúng coi rẻ, khinh thường, nên đang chuẩn bị một kế hoạch đại quy mô để đánh một đ̣n khủng bố vào cân năo dân chúng nhằm tái lập uy quyền. Chính v́ thế mà lúc đó chính quyền cho chuẩn bị tung ra cả một phong trào đấu tố nhóm người viết trong “Nhân Văn - Giai Phẩm” với tội danh âm mưu chống “đảng”. Mục tiêu là đánh “bọn văn nghệ sĩ bất măn” mới về thành, đang muốn được tự do sáng tác, muốn đ̣i trả quyền quản lư văn nghệ lại cho văn nghệ sĩ. Sau vụ đấu tố nhóm nhà văn, nhà báo ấy, chính quyền c̣n tạo ra một đ̣n khùng bố tâm lư mạnh hơn với “vụ án gián điệp” mà nạn nhân là nhóm Thuỵ An, bà này cũng từng viết cho “Nhân Văn - Giai Phẩm”. Sự thật là lúc đó có gián điệp, gián điếc ǵ đâu! Mà cũng chẳng hề có phong trào nào chống “đảng”! Các tay viết báo lúc ấy chỉ xỉn đảng cởi mở cho văn nghệ sĩ được sáng tác thoải mái… hơn hồi chiến tranh. Nhưng họ bị quy chụp ngay cái tội “chống đảng”, để làm cho to chuyện. Bậy bạ nhất là vu oan cho Trần Đức Thảo cái tội làm lư thuyết gia, làm kẻ lănh đạo “bọn Nhân Văn - Giai Phẩm”! Lúc ấy chính Thảo này cũng đang bơ vơ, chao đảo, không lănh đạo được cả chính ḿnh th́ làm sao lănh đạo được ai! Lúc mới được “về thành”, cả ngày phải nghe rỉ rả kể về công lao “chiến thắng”, nên Thảo này c̣n run sợ như con cáy, cố câm nín, có dám cựa quậy ǵ đâu. Nhưng khi thấy mấy anh em viết văn can đảm đứng ra đỏi “trả văn nghệ lại cho văn nghệ sĩ”, th́ mừng quá. Cứ tưởng đây là cơ hội mấy anh em văn nghệ trẻ vận dụng trí tuệ, đ̣i cởi mở tự do dân chủ tối thiểu, nêu ra vấn đề nhân bản… để cải thiện cách mạng, cải thiện chế độ, cải thiện đảng, nên tôi hưởng ứng ngay. V́ nó đáp ứng đụng mong ước của tôi từ khi trở về quê hương… Nào ngờ chỉ mới góp hai bài báo là bị chụp ngay lên đầu tội tày trời là “cầm đầu âm mưu chống đảng.” Lúc ấy tôi tưởng rằng sắp bị lôi ra hành quyết tới nơi. Ha! Ha! Ha! Thật là kinh hoàng!

Bác Thảo lắc đầu mỉm cười tê tái, mắt ngấn lệ. Chúng tôi nh́n bác thấy thảm thương quá, không cười theo được!

Bác Thảo lại tâm sự kể tiếp:

- Đang trong tâm trạng chán nản th́ bỗng một mẩu tin từ bên ngoài lọt vào Hà Nội. Và may măn cho tôi là nhờ đó mà tôi đă t́m lại được niềm tin, lấy lại được sức bật để vùng dậy: do một biến cố mà tôi cho là một mốc quan trọng nhất về mặt tư tưởng và chính trị trong phong trào cộng sản quốc tế. Đó là bài báo cảo mà Khrutchev đọc trong một buổi họp kín của đại hội thứ XX của đảng cộng sản Liên Xô!

Lần đầu tiên, tại cái nôi của sự sùng bái lănh đạo, người ta dám công khai gọi tội ác là… tội ác. Mà lại là tội ác của lănh đạo! Nhưng đáng tiếc là Khrutchev chỉ ngưng ở sự tố giác, kể ra tội lỗi của Stalin, chứ không đi xa hơn về mặt lư luận để phân tích nguyên do, gốc gác và những hậu quả của những sai lầm ấy. Phải t́m hiểu tại sao Stalin đă có thể phạm tội ác như thế trong mấy chục năm mà không có ai, không có một cơ chế quyền lực nào ngăn cản, trừng phạt được ông ta? Thế nên đối với tôi, vấn đề cần đặt ra lúc ấy là phải phân tích rơ, về mặt tư tưởng, xem nguồn gốc sai lầm và tội ác ấy đă xuất phát từ đâu, vào lúc nào và do ai. Mà ai cũng biết Stalin đă là thần tượng của nhiều “đảng” cộng sản, đặc biệt là tại Trung Quốc và Việt Nam. Như vậy, khi phê phán, đả kích Stalin th́ đương nhiên là đụng tới tư duy chính thống đang thống trị ở Trung Quốc và cả ở Việt Nam.

Mà ở Việt Nam th́ t́nh h́nh đang rối bời. Giới văn nghệ, và trí thức đang muốn thoát ra khỏi chế độ quản lư văn nghệ theo kiểu trại lính. Bởi những mệnh lệnh nghiêm khắc chỉ đạo văn nghệ trong thời chiến vẫn c̣n được duy tŕ nguyên vẹn trong thời b́nh. Lối quản lư ấy đă đẩy văn nghệ sĩ ra xa khỏi phía chân-thiện-mỹ. Thế nên, dù đă kinh qua một cuộc kháng chiến bi hùng, không một văn nghệ sĩ nào thai nghén ra được một tác phẩm nào lớn, có tầm vóc nhân bản cho văn học nghệ thuật!

Ngay tại Hà Nội, những cái đối nghịch với chân-thiện-mỹ th́ đang hiển hiện rất rơ ra trước mắt. Sau này, nhà văn Nguyễn Khải đă phải thú nhận: “của thật mà phải gọt đẽo măi thành của giả”! Trong khi những điều dối trá, độc ác, xấu xa, những hành động sùng bái, nịnh bợ, th́ vẫn hoành hành, không chối căi được trong xă hội. Những cái đó cứ bộc lộ tràn lan trong cuộc sống phũ phàng của hiện tại vấn đề là phải t́m hiểu xem cái gốc của mọi sai lầm ấy là ở đâu, nó bắt đầu từ lúc nào? Để trả lời cho câu hỏi này là đi t́m nguồn gốc của cái ác, cái xấu ấy từ trong những chính sách. T́m ra được nguồn gốc của những điều thiếu sót, xấu xa ấy là t́m ra được con đường dẫn tới mặt thật của vấn đề. Đi t́m sự thật từ những sai lầm tội lỗi chẳng khác nào đi vào đường hầm trong đêm đen để t́m ra ánh sáng, thứ ánh sáng ấy sẽ dẫn tới lối thoát!

Trong lúc, cùng với người, với đời, đáng bước vào giai đoạn vất vả về vật chất, khủng hoảng về tinh thần, th́ Thảo lại như thấy vui, v́ đây là dịp may rất sống động trong môi trường cách mạng để trải nghiệm, để thấy tận mắt hướng vận hành, cách vận hành của cách mạng. Như vậy lá công cuộc nghiên cứu thực tại, ngay ở hiện trường, đă có có mục tiêu rơ rệt! Đối với một nhà triết học, biết đặt vấn đề như thế là đă t́m ra phương hướng, thoát khỏi t́nh trạng bế tắc về mặt tư duy. Sự vui mừng ấy cũng giống như của một nhà toán học, khi đă đặt xong được phương tŕnh, đă xác định ra những ẩn số! Giải phương tŕnh ấy sẽ đưa tới đáp số là Sự Thật! Chung quanh ai cũng cau có, bực bội v́ cuộc sống túng thiếu, Thảo lại thấy như đang gặp may, v́ biết từ nay minh đă bắt đầu một hành tŕnh mới, có mục tiêu rơ rệt, có phương hướng và phương pháp tư duy để đi tới. Mà là đi tới với một niềm tin mănh liệt.

Thái độ không chú ư tới những khía cạnh nhỏ nhen, ti tiện của cuộc song hiện tại, đă làm cho thiên hạ giễu Thảo lúc nào cũng ngơ ngơ, ngác ngác như mỉm cười trước cuộc đời… như thằng khùng! Họ không thể hiểu được rằng sau tao nhiêu năm học và dạy học môn triết ở Paris, v́ cảm thấy sống làm việc như vậy thật sự là một trống rỗng, một bế tắc. Bởi nghiên cứu về xă hội chủ nghĩa chỉ qua sách vở mà không có dịp trải nghiệm trong thực tế th́ cũng như không. Do đó mà Thảo đă nhất định phải trở về quê hương, nơi mà chiến tranh và cách mạng đang cuồng nhiệt diễn ra hằng ngày. Phải t́m ở đó một hướng đi cho ḿnh, mà cũng là t́m một lối thoát cho triết học: phải kết hợp suy nghĩ với hành động, cách mạng với sự thật, tức là đưa triết học vào cuộc sống, vào cách mạng, để thấy rơ triết học phục vụ cuộc sống, phực vụ con người, để góp phần giải phóng con người, sống và suy nghĩ và biết ḿnh đang làm ǵ và đang đi về đâu mới thật là đáng sống. Đấy có thể chỉ là sự khao khát, là ước muốn, nhưng sống không khao khát, không ước muốn th́ làm sao vươn tới những đỉnh cao của tư tưởng?

Sau nghĩ lại lúc học tập với cách mạng ở chiến khu th́ Thảo thấy thật ra chỉ là đi theo đuôi, uổng phí thời giờ, chứ chẳng làm được một việc ǵ có ích cho dân, cho nước cả! Mấy năm ấy, v́ kỷ luật chiến tranh, ai cũng phải cúi đầu tuân thủ theo tư duy một chiều, để cố chứng tỏ ḷng thành của ḿnh với cách mạng, với “đảng”, để rồi cảm thấy sự bất lực của ḿnh.

Ở vị trí đứng ngoài quyền lực, nên Thảo lại càng nhận thấy rơ những chuyển biến nhức nhối trong đầu óc dân chúng trong xă hội. Nay được ở một Hà Nội đang bị phải lột xác theo sự phát triển của chủ nghĩa xă hội, tức là có cơ hội để quan sát, để thử nghiệm. Và đây là lần đầu tiên trong đời, Thảo đứng trước t́hững sự kiện cho phép khám phá ra xu thế mà xă hội đang tiến tới, nhất là xu thế ấy đang dẫn tới một thực tại đầy mâu thuẫn, một tương lai đen tối. Rồi càng sống sát với người dân, càng hiểu rơ những khát vọng, những ước mong thầm kín của họ, Thảo càng nhận ra rằng phải sống v́ dân hơn là v́ chủ nghĩa. Bởi dân chúng không dám bộc lộ nguyện vọng, c̣n chủ nghĩa đang gây ra bế tắc cho dân, đang làm khổ dân, tức làm khổ con người, trái ngược hẳn với những hứa hẹn giải phóng của ư thức hệ mác xít. Mà người dân th́ vẫn cứ phải cắn răng, cúi đấu cam chịu.

Đầu óc người dân lúc ấy thường xuyên bị ám ảnh bởi nỗi sợ bị quy cho một tội rất mơ hồ là tội “phản cách mạng”. Đồng thời họ bị khuất phục bởi guồng máy tuyên truyên tối ngày đề cao lănh tụ và đảng “không bao giờ sai”, để rồi bắt buộc phải sùng bái lănh tụ, sùng bái chủ nghĩa, sùng bái đảng. Sùng bái ấy là v́ sợ, là phải chấp nhận điều ác. Sùng bái như thế là đẩy con người xuống hàng muông thú, v́ nó làm con người mất tự chủ, mất tự do.

Sự sùng bái v́ sự sợ hăi là nguồn gốc sâu xa… đă dẫn dắt con người tới chủ nghĩa ngu tín (obscurantisme) và cuồng tín (fanatisme)… Từ đó, người dân bị sống trong cái ṿng lẩn quẩn: v́ ngu tín, v́ cuồng tín, nên mất hẳn tự do, nên ngả theo xu hướng sùng bái! Sùng bái cúi đầu trước sự hăi và tội ác là tự hạ ḿnh thành dụng cụ, thành kẻ nộ lệ của những tín điều hoang tưởng… tức là đă đẩy ḿnh ra rất xa khỏi chân-thiện-mỹ!, Con người ngu tín, cuồng tín như thế là con người có mắt như mù, có đầu mà mất lư trí. Con người như thế là đă bị nô lệ hoá chứ không phải là đă được giải phóng!

Để chứng minh rơ nguồn gốc sâu xa của cái sai, cái khổ xuất hiện trong đời sông con người, Thảo bắt đầu thể hiện trong trí tưởng một sơ đồ phát triển từ sự h́nh thành của ư thức: từ cử chỉ… rồi tới tiếng nói… rồi tới khả năng truyền thông, lư luận, để rồi đẩy mạnh lư luận qua thực tại, để bước tới một giai đoạn tư duy lúc th́ theo h́nh thức, lúc th́ theo biện chứng lúc th́ thật sát với thực tế, lúc th́ chỉ là không tưởng! Đấy là bắt đầu bước có sai lầm trong trong phương pháp tư duy, rồi từ đó bước tới sai lầm trong chính sách trong hành động…

Đấy là cả một quá tŕnh tư duy chưa thật vững, nên đă dẫn tới một phương pháp hành động tuỳ tiện và một phương hướng phiêu lưu, không tưởng chỉ v́ thiếu nền tảng hiện thực!

Do thiếu phương tiện ghi chép, lưu trữ, việc phác hoạ lộ tŕnh quá độ h́nh thành sai lầm trong tư duy ấy phải vận dụng tối đa trí nhớ. Suy nghĩ kỹ cho thật nhuần nhuyễn, thật ăn khớp với thực tại! Rồi phải vắn tắt ghi ra, viết lại, rồi th́ phải đọc lại, suy nghĩ thêm, rồi lại sửa, lại ghi, lại viết, lại sửa tiếp… V́ thế mà Thảo rất bận rộn và thấy thời gian luôn luôn thiếu.

Đi đâu, đứng đâu, lúc ngồi ăn, lúc phải nói chuyện với người khác, lúc đạp xe ngoài đường… nghĩa là lúc nào trong đầu Thảo cũng hiện diện thật song động một sơ đồ toàn cảnh của sự vận động h́nh thành con người qua những hoàn cảnh biến đổi của vũ trụ và của xă hội. Và cố phác hoạ những ứng đụng ư thức hệ trong cái đồ án toàn cảnh ấy vào xă hội của hôm qua, của hôm nay, để xây dựng một ngày mai tươi sáng, cái ngày mai mong đợi của “thế giới đại đồng” ấy, nhưng than ôi, không ngờ là thực tại lại không phải là cái mà mọi người mong đợi! Chưa bao giờ Thảo phải tập trung tư tưởng đến như vậy, để cố t́m hiểu tại sao những lư luận biện chứng rất chặt chẽ, đúng đắn, mà rồi chúng lại đưa tới những kết quả cụ thể xấu xa không ngờ! Chưa bao giờ Thảo bận tâm ghi chép như thế.

Đối với người ngoài, trong thực tế, lúc này là lúc h́nh thành quanh Thảo một huyền thoại về một con người khùng hết cỡ: không c̣n chú ư ǵ tới đời sống vất vả, tầm thường của mọi người và của chính ḿnh! Lúc nào cũng cứ nh́n ra phía trước, như chỉ thấy những cái đang diễn ra thật sống động trong đầu chứ không trông thấy ǵ trước mắt! Lúc nào cũng cứ như ngơ ngơ, ngác ngác trước cuộc đời tầm thường. Bởi lúc nào cũng như đang bay bổng trên thượng tầng tư tưởng. Như một nhà thiên văn đang say mê quan sát những quỹ đạo của tư tưởng đang chuyển động không ngừng trong vũ trụ bao la bên trong bộ năo, bên ngoài trái đất!

Thảo hăm hở vận dụng khả năng, quan sát với tâm thức một nhà nghiên cứu đang làm việc trong một pḥng thử nghiệm lớn, đang ở trước một hiện trưởng tâm lư và xă hội rất phong phú, đa dạng, để chăm chú theo dối những chuyển biến trong con người, trong xă hội, từ thời phong kiến. tư sản lạc hậu cũ, nay đang trên bước quá độ của một cuộc cách mạng vô sản của xă hội xă hội chủ nghĩa Mác-Lê hôm nay. Marx đă dựa trên hiện thực trước mắt để phê phán rất chính xác sự vận hành của hiện thực đó. Đây là lúc có thể trắc nghiệm những quy luật phủ định của phủ định, phủ định bậc ba, bậc tư với những hiện tượng đang diễn ra, chứ không phải là theo lư luận suông trong sách vở. Phần phê phán dựa trên những diễn biển cụ thể này là rất đúng, không thể phản bác, chối căi. Nhưng khi bước qua phần lư luận biện chứng để xây dựng cái hiện thực tốt đẹp cho tương lai th́ Marx không c̣n dựa trên căn bản của hiện thực nữa. V́ cái xă hội đại đồng ấy chỉ là một mô h́nh không tưởng của mong ước, chưa hê có, chưa hề thấy trong hiện thực! Nhưng cái hiện thực trước mắt Thảo, ở Hà Nội hôm nay, sao mà nó độc đoán, luộm thuộm, tàn nhẫn quá. Những hiện tượng phũ phàng trước mắt này đ̣i hỏi phải dùng thực tại ấy để điều chỉnh phương pháp tư duy và lư luận, như chính Marx đă khuyên bảo.

Muốn thu thập những dữ kiện của hiện thực khách quan, đầu óc phải được sắp đặt như một thư viện, chứa đựng từng nhóm hiện tượng của một xă hội mới đang h́nh thành với những khía cạnh tiêu cực và tích cực. Thảo muốn lập một sơ đồ mạch lạc của xă hội mới này, của mặt được và mặt chưa được. Đây là một phác thảo lớp lang của một cuốn sách vĩ đại, nó đă và đang chiếm lĩnh và ám ảnh trong đầu Thảo từ đó, cho tới măn đời…

Thảo muốn nghiên cứu những vấn đề có tính cơ bản của sự h́nh thành con người xă hội chủ nghĩa: một khi đă phát triển đầy đủ mọi khả năng, một khi đă có ư thức rơ rệt về quyền lợi và nghĩa vụ trong xă hội, th́ khát vọng của nó lúc đó là thuộc về bản năng tư sản, hay bản năng vô sản? Đặt vấn đề như thế cũng là để t́m hiểu về mối tương quan giữa hữu sản với vô sản trong vận hành của cái sẽ trở thành trong xă hội mới: đâu là bước khởi đầu, đâu là bước kết thúc. Ở điểm tư duy này, cần phải vận dụng tất cả những yếu tố từ nhân chủng học, tâm lư họe, rồi xă hội họe, thiên nhiên học, môi trường, sinh thái học… qua các giai đoạn phát triền con người và xă hội, cho tới nay, để xác định con người nói chúng, con người bền vững, con người đă được giải phóng… th́ nó sẽ có kích thước tư sản hay vô sản? Từ đó t́m lời giải đáp câu hỏi: giữa con người hữu sản và con người vô sản, con người nào là một thực thể bền vững về bản chất trong lịch sử? Có cần bắt buộc phải xoá bỏ con người tư sản trong công cuộc xây dựng một xă hội tiên tiến hay không? Mà có thể nào xoá bỏ hẳn khát vọng tư sản trong con người hay không? Có một hiện tượng đáng chú ư là trong cuộc sống càng thiếu thốn, th́ con người càng nghĩ tới quyền lợi cá nhân, tới tư sản nhiều hơn là tới vô sản và quyền lợi tập thể. Bởi quyền lợi tập thể đă hạn chế, ức chế quyền sống cá thể. Mà ngân sách nhà nước xă hội chủ nghĩa dành cho phúc lợi của mỗi cá thể của công dân th́ rất là hạn chế, hầu như không đáng kể. Trừ ra và trái lại, th́ đă có một ưu tiên về mặt phúc lợi dành cho diện đảng viên, nhất là cho cấp lănh đạo! Đảng viên trở thành một thứ giai cấp mới có nhiều đặc quyên, đặc lợi hơn nhân dân. Đảng vẫn có thái độ, dù là tạm thời, ngoảnh mặt đi trước những nỗi quả khổ cực của nhân dân, cho rằng nhân dân phải biết hi sinh, phải chấp nhận gian khổ… Từ đó nảy sinh một vấn đế mới. Phải chăng trước măt đang h́nh thành một giai cấp đầy đặc quyền, đặc lợi, được ưu tiên hưởng thụ thành quà cách mạng, và một giai cấp có nghĩa vụ gánh vác mọi hi sinh? Thắc mắc này bỗng lóe lên như một sự thật không thể chối căi, mà cho tới nay chưa ai dám nêu ra công khai: một giai cấp thống trị mới đang h́nh thành! Giai cấp ấy đang giữ độc quyền chính trị, trong khi, người dân trở thành giai cấp bị trị, không được ai che chở, không có cơ chế nào bảo vệ!

V́ vậy mà vấn đề cần phải nêu ra, cần phải cứu xét trong một xă hội xă hội chủ nghĩa là: liệu có thể xoá bỏ giai cấp? Liệu có thể tồn tại một xă hội không có giai cấp như mong muốn?

Công; tŕnh nghiên cứu này phải được thực hiện một cách thật tính táo. khoa học, khách quan, chứ không thể làm theo một mực đích duy lư, nặng tính siêu h́nh, thuần duy ư chí, theo một đam mê, để cố chứng minh, để bảo vệ một học thuyết hay một ư thức hệ do một lư luận chủ quan, không tưởng và định kiến đă dựng lên!

Sự t́m ṭi như vậy sẽ là nội dung của một cuốn sách phác hoạ quá tŕnh h́nh thành con người và xă hội trong lịch sử, từ thời thượng cổ tới thời xă hội chủ nghĩa ngày nay. Hướng nghiên cứu ấy dĩ nhiên sẽ tốn nhiều thời gian. Thế nên thời gian lúc nào Thảo cũng thấy quá thiếu, mà lại luôn bị chưng quanh quấy rầy, ŕnh rập và cẩm cản: người này chất vấn: tại sao cái kết quả này tồi tệ quá, cái kia lại xa với mục tiêu đă đề ra đến thế? Người khác lại trách móc: người trí thức mà lại im lặng, làm ngơ trước những hoàn cảnh bất công, áp bức vẫn đang tồn tại ngay trước măt? Người cầm quyền th́ đe đoạ: nghiên cứu như thế là mưu tính bác bỏ tư duy chính thống của “đảng” là dự tính gây bạo loạn, là “âm mưu lật đổ chế độ”!

Nhưng rồi là những thắc mắc cụ thể, nảy sinh từ những tin tức lọt từ bên ngoài vào: Stalin đă chết, tội ác của Stalin lần đầu tiên bị vạch ra công khai. Và Đông Âu đang sôi động! Ba Lan bắt đầu nổi dậy! Budapest đă chuyển minh! Hồng quân Liên Xô đă phải nhảy vào can thiệp, đàn áp bằng vũ lực! Bây giờ phải dùng vũ lực, dùng bạo lực để bênh vực, chống đỡ cho lư thuyết, cho lư luận! Phải chăng đấy là một thú nhận rơ ràng sự sai trái, sự thất bại của lư thuyết và lư luận?

Rồi nay ngay tại Hà Nội này, c̣n là những tin tức về những chuyện đấu tranh đ̣i tự do sáng tác đang xảy ra. Cánh văn nghệ sĩ trẻ bên quân đội đă cả gan dám đ̣i trả lại việc quản lư nghệ thuật lại cho văn nghệ sĩ, trả tự do sáng tác cho văn nghệ sĩ!

Thêm vào bối cảnh khủng hoảng tư tưởng ấy là những tin tức về những người đă từng hăng hái tham gia kháng chiến lúc đầu, nay v́ có bất đồng ư kiến về mặt ư thức hệ, nên đă bỏ đi. Những văn sĩ, nhạc sĩ, hoạ sĩ của kháng chiến, đă lục tục “rinh tê” tức là bỏ “khu” vào thành, rồi sau là di tản vào Nam… tức là từ bỏ cách mạng! Những tin tức như thế đă làm cho con người cách mạng trong Thảo càng thêm thao thức, trăn trở! C̣n ta giờ đây phải làm ǵ trong một Hà Nội đă được giải phóng, nhưng đang gặp bế tắc v́ rơ ràng là sau chiến thắng, con người th́ không được giải phóng! Buồn và hoang mang tràn ngập tâm hồn.

Thảo tự nhủ: xă hội đang gặp khủng hoảng tư tưởng như thế, th́ ta phải dũng cảm, b́nh tĩnh nh́n thẳng vào thực tại mà t́m hiểu, mà trải nghiệm để vượt qua giông băo đang làm lập trường ta chao đảo, không c̣n niềm tin… Ta phải kiên tŕ trong việc phân tích thấu đáo để t́m cho ra một tư duy cách mạng mới mẻ, có khả năng ra hoa đẹp, kết trái ngọt, chứ không phải là thứ hoa hôi, trái đắng như thế này! Và những ǵ mới phát hiện trong đầu, làm Thảo vững thềm một niềm tin mới, một niềm tin là minh đang trên đà t́m ra thủ phạm của thảm kịch thời đại… Nghĩ như vậy nên Thảo đă sống thanh thản trong hoàn cảnh mà người bên ngoài không thể hiểu, cứ tưởng như Thảo, đang bị khủng hoảng tâm thần, không biết có phải v́ những thiếu thốn, áp bức, khổ cực đang đè nặng lên cuộc sống nên phát khùng như thế. V́ nhiều lúc lại thấy Thảo tươi cười như thằng khùng. Chỉ có khùng mới vui trong khổ hạnh v́ túng đói, v́ thất nghiệp, chỉ có khùng mới lăng xăng làm việc, viết lách, ghi chú y như đang bận rộn lắm như thế. Không ai có thể hiểu nổi sự vuỉ vẻ, say mê suy nghĩ miên man đang thầm lặng, hứng khởi lao ḿnh vào công cuộc nghiên cứu của một nhà triết học trong hoàn cảnh khao khát kết quả, khao khát sự thật như vậy, mà quên hẳn đời sống túng quẫn!

Người kháng chiến nay vào tiếp thu Hà Nội, chỉ nghĩ tới thành quả của chiến thắng. Thảo vào Hà Nội với tâm thức muốn chuộc lại thời gian đă mất v́ lăng phí ở chiến khu Việt Bắc. Với tâm tư suy nghĩ như thế, Thảo dần dẩn rũ bỏ được nỗi buồn, có lúc tưởng như đi gần đến tuyệt vọng, để hăng hái t́m ra một nguồn cảm hửng, để xác định cho ḿnh một nhiệm vụ rơ rệt: phải sông, phải nghiên cứu, và phải viết…, để làm sáng tỏ nguồn gốc, chiều hướng vận hành của tư duy cách mạng trong hiện thực!

Với ư nghĩ sôi sục trong đầu: trước mắt, Hà Nội đang là một pḥng thử nghiệm về công cuộc đấu tranh giai cấp. Bởi giờ đây, cách mạng đă giải phóng Hà Nội, đă đánh tan thành tŕ tư bản, đă đánh gục giai cấp tư sản ở đây. Rồi sau đó sẽ ra sao? Lời giải đáp đang h́nh thành ngay tại thủ đô Hà Nội này. Đây là một hoàn cảnh mà có lẽ Marx mơ ước để có thể thử nghiệm rơ hơn cái lư thuyết đấu tranh giai cấp của ḿnh, để xây dựng một mô h́nh cho một thế giới đại đồng sát với thực tại, chứ không c̣n chỉ là lư luận suông trong sách vớ và trí tưởng tượng nữa! Càng quan sát nỗi khổ của dân, càng nhận thấy lư thuyết, lư luận đang “có vấn đề”!

Thảo tin rằng ḿnh đă sẵn có môi trường hiện thực để nghiên cứu, để nghiệm sinh. Chắc chắn kết quả sẽ vô cùng phong phú… Dù cho những ngày sắp tới sẽ rất là gian khổ về mặt vật chất, mà chính Thảo cũng như nhiều người khác vẫn chưa thấy có lối thoát. Nhưng rồi lại lo ngại rằng những biên soạn, t́m ṭi sẽ không dễ ǵ được công bố, được in ra để phổ biến, để lưu lại cho hậu thế những thử nghiệm đă thu thập được từ một Hà Nội trong giai đoạn nhọc nhằn thay da đổi thịt, để có thể trở thành cái nôi của một cuộc cách mạng lư tưởng của Việt Nam và rất có thể là của toàn thế giới!

Người ta bàn luận về t́nh h́nh thế sự với Thảo, để rồi phải nghe những lời diễn giải, góp ư không sát thực tế v́ nó phát xuất từ một cái nh́n xa hơn, cao hơn, rộng hơn, sâu hơn: tất cả đều đă phát sinh từ gốc, tức là từ sự h́nh thành con người, cho tới sự h́nh thành xă hội, từ những quá khứ xa xôi, cả về chiến tranh và hoà b́nh, cả về cách mạng, cả về “đảng” và nhà nước, cả về cộng sản và tư bản, cả về vô sản và hữu sản… hết thẩy đều có gốc gác từ quá tŕnh tạo thành tư duy, lư luận… từ sức phân đấu vươn lên, tới thái độ cúi đầu sùng bái lư thuyết, chấp nhận nỗi khổ của hiện tại, cả tin vào cái sai trong quá khứ, trong hiện tại, của con người, của xă hội ngày nay…

Phải nh́n nhận những ǵ xuất hiện trong hiện tại, đều có gốc rễ từ quá khứ, y như những lớp đất đá lần lượt qua thời gian, kết tụ lại từng địa tầng, lớp nọ đè lên lớp kia. Cây có mọc trên mặt đất ấy, nhưng chính gốc rễ của nó đă hấp thụ những yếu tố, từ các tầng lớp bên dưới để tạo ra tất cả những ǵ hiển hiện trên mặt đất này, ở trong hiện tại này… Tất cả đều do chất liệu của một quá tŕnh kết tụ, tích luỹ từ dĩ văng: hiện tại là một di sản sống động, là gánh nặng đang tác động do quá khứ để lại. Cái ǵ hiện hữu hôm qua th́ hôm nay nó vẫn c̣n tác động. Cái ǵ hiện hữu hôm nay, th́ rồi nó vẫn tác động ở tương lai, gần hay xa. Không có cái ǵ đă tác động tốt hay tác hại hôm qua mà sẽ mất hẳn đi trong hôm nay, không có cái ǵ đang tác động tốt hay xấu hôm nay mà sẽ hoàn toàn mất đi trong tương lai. Cứ y như trong hoá học: không có ǵ đă có mà rồi sẽ mất đi hoàn toàn. Nó sẽ xuất hiện dưới một dạng khác, thể khác, chứ không biến đi mà không để lại dấu vết. Không có cái ǵ không hề có hôm nay mà lại sẽ có trong tương lai: cổ xuư đấu tranh bằng hận thù, bạo lực hôm nay, th́ rồi nó sẽ đẻ ra hận thù và bạo lực trong tương lai. Và chính quy luật này cho biết, muốn xây dựng những điều công bằng, chân thật tốt đẹp của thế giới đại đồng trong tương lai, th́ phải bắt đầu thực hiện những bước công bằng, chân thật tốt đẹp ấy ngay từ hiện tại bây giờ. Phải xử lư, thanh toán cho hết những di sản thù hận của quá khứ đang hiện diện, trong thực tại, để nó không c̣n tác động trong tương lai. Khung cảnh lư luận như thế là căn cứ trên một hiện tại sống động nghĩa là nó phải thanh toán, nó phải gột rửa mọi xấu xa để rồĩ nó sẽ c̣n tiếp tục sống động trong tương lai, như là cái gốc tốt đẹp, tử tế của tương lai ấy.

Không có thứ lư luận biện chứng nào có thể chứng minh rằng một xă hội đầy đen tối, đầy dối trá, độc ác, quỷ quyệt, đầy hận thù, tranh chấp, đầy chia rẽ và tham nhũng, của hôm nay sẽ đẻ ra một thế giới đại đồng chân thật, đoàn kết, thương yêu, tốt đẹp trong tương lai!

Mà có thật là những con người vô sản đang phấn đấu để vẫn c̣n là người vô sản trong tương lai? Hay nó đang phấn đấu để trở lại thành con người hữu sản? Phấn đấu để có một cái ǵ cho minh, hay để rồi không có ǵ cả cho riêng ḿnh?

Có những nhận định khắt khe cho rằng một số không ít đảng viên, chỉ v́ muốn lo toan, củng cố các điều kiện sinh hoạt cho gia đ́nh mà bị quy chụp cho tội “cách mạng biến chất”, chỉ biết lo cho riêng tư. Đấy là một lối nh́n sai lệch cần phải chấn chính. V́ đấy là một thứ lư luận theo lô-gích h́nh thức của phái siêu h́nh, không nhận ra sự thật ở trong những cái thực tế rất tự nhiên trong vận hành cách mạng của con người... Lối nh́n ấy thật sự không phải là lối nh́n biện chứng. Thực ra là họ vẫn luẩn quẩn trong một số lư luận siêu h́nh mà không biết. Nh́n thấy khía cạnh lệch lạc trong lư luận này, Thảo vui mừng v́ biết ḿnh đă tiến thêm một bước tới gần tung tích của thủ phạm đă đưa cách mạng tới những sai lầm cơ bản. Tung tích ấy là sự thiếu vắng của thực tế hiện tại trong lư luận. Nhưng vẫn chưa thấy thật rơ được thủ phạm là ǵ, là ai!

Và khi tôi thành thực và khiêm tốn tiết lộ, chia sẻ khám phá mới này với một số trí thức có tŕnh độ thật sự mà tôi kính nể, th́ họ đều gật đầu tiếp nhận như là một phương pháp tư duy mới mẻ, có căn bản lư luận vững, đáng được khai triển cho sâu rộng hơn. Điều đó đáng được công bố để một nhà tư tưởng góp ư và đánh giá. Nhưng làm sao công bố, làm sao có thể khách quan đánh giá một tư tưởng mới trong hoàn cảnh bị tư duy chính thống “duy nhất đúng” chi phối, có chăng là chỉ khi nào thoát được ra bên… ngoài! Mà lúc này đi ra nước ngoài đối với bác Thảo là một vấn đề vô kế khả thi, không dễ giải quyết về nhiều mặt…

 

Chương 10

 

 

Hai chuyến di chuyển “đổi đời”

 

Đang trong t́nh trạng mắc kẹt trong ṿng cương toả của các cục “bảo vệ”, “tuyên huấn”, các ban “văn hoá, tư tưởng, khoa giáo Trung ương” như vậy, th́ Trân Văn Giàu, rồi Trần Bạch Đằng từ trong Nam ra thăm Hà Nội. Cả hai người miền Nam này đă kinh ngạc khi khám phá ra những ư hướng mới mẻ của Thảo. Và nhất là họ thấy những điều kiện sống và làm việc quá tồi tệ như thế. Họ tính đề cập với các cấp lănh đạo về vấn đề nên đối xử nhân đạo với Thảo… Nhưng sau khi giải phóng miền Nam, nay hầu hết các giới chức cách mạng cấp cao ở Hà Nội đều đổ vào Nam, nói là để “công tác”, thực ra là vào sống ở đó để được hưởng chiến lợi phẩm của chiến thắng: Hà Nội lúc đó chỉ c̣n lại những trụ sở và chức vụ tượng trưng không có thực quyền hành động.

Cánh trí thức Nam bộ này khuyên Thảo nên t́m cách vào Sài G̣n sinh sống, v́ trong đó khí hậu ấm áp hơn, đời sống cũng sung túc hơn, nên dễ có điều kiện cho phép làm việc, thoải mái, cởi mở hơn. Nhưng Thảo hỏi lại:

- Các đồng chí tưởng tôi là kẻ được tự do chọn lựa, muốn đi đâu th́ đi, muốn sống ở đâu cũng được sao? Tôi đă nhiều lần xin đi dạy học trở lại, họ không cho, viện dẫn lư do là đă có lệnh cấm tôi dạy học từ thời “bác” Hồ c̣n sống, từ đó tới nay, tôi sống như bị giam lỏng ở Hà Nội này. Thỉnh thoảng họ chỉ bố trí cho tôi được tham dự những sinh hoạt có tính tuyên truyền, cũng có lần tham gia phái đoàn đi tham quan nước ngoài. Sự có mặt của tôi trong các sính hoạt ấy đều bị kiểm soát chặt chẽ và chỉ để đánh bóng chế độ!

Sau đó bác Thảo nh́n nhận rằng sự kiện được vào thăm Sài G̣n đă thay đổi hẳn phương hướng trong đầu óc và trong cuộc đời bác từ lúc ấy. Tâm sự ấy đă làm chúng tôi quá đỗi ngạc nhiên. Bác nói:

- Mới đặt chân xuống cái thủ đô của miền Nam này, mọi sự đă làm tôi kinh ngạc. Qua bao nhiêu năm chiến tranh gian khổ mà sao Sài G̣n nó lại khang trang hiện đại như vậy? Tôi cứ ngỡ cả miền Nam đói khổ v́ bị Mỹ - Nguỵ bóc lột đến nỗi miền Bắc đă phải “cắn hạt gạo làm tư” để cứu giúp miền Nam cơ mà… Và mọi người ở đây sao mà nói năng cởi mở thoải mái quá vậy? Ngay những cán bộ của “đảng” ở đây cũng có thái độ tự do quá. Họ đăi đẳng tôi, họ giễu cợt tôi, coi tôi cứ như anh mán, anh mường ở làng mới được về thành phố. Phải nói thẳng ra là có một điều của Sài G̣n đă làm tôi bàng hoàng đến cùng cực. Đó là những bài hát của một anh chàng nhạc sĩ trẻ của miền Nam, nói đúng ra là của “Mỹ-Nguỵ” chứ không phải của “đảng”. Tên anh ta là Trịnh Công Sơn. Các bài hát của anh ta mang nỗi niềm day dứt, oán trách chiến tranh. Cứ như anh ta khóc than thay cho cả dân tộc ở cả hai miền Nam Bắc. Giữa những năm tháng chiến tranh một mất một c̣n ác liệt như thế mà sao anh ta dám cất lên tiếng kêu than như vậy. Những lời ca của các bản nhạc đă làm tôi xúc động bồi hồi không cầm được nước mắt. Những lời của những bái hát ấy đă lay động tâm hồn tôi. Phải thú nhận là trong đời tôi, có hai lần bị thúc đẩy phải thoát khỏi thái độ sợ hăi đến hèn nhát đă ngự trị trong đầu óc bao trí thức, văn nghệ sĩ… của Hà Nội. Lần thứ nhất là do nhà thơ trẻ Trần Dần, khi anh ta tới mời tôi tham gia vào nhóm Nhân Văn - Giai Phẩm! Lần thứ nh́ là khi được nghe mấy bài hát thẩm thía của Trịnh Công Sơn! Đấy là thứ âm nhạc phát ra từ trái tim của dân tộc. Những lời ca đau đớn trước cuộc chiến tranh của “một lũ điên”, của câu hỏi băo ḷng: “tại sao một đất nước đói nghèo mà vẫn c̣n chiến tranh”… Những lời ca như thế đă lôi kéo tôi ra khỏi mặc cảm sợ hăi v́ đang bị ḱm kẹp, đang bị coi như “kẻ có vấn đề”. Dám cất lên tiếng hát phản chiến, giữa lúc cả hai phía đang đam mê “thề phanh thấy, uống máu quân thù” như thế, chứng tỏ Trịnh Công Son là một con người đũng cảm, không sợ ngục tù… Không hiểu sao chính quyền miền Nam lại để cho anh ta tự do sáng tác những bài ca làm mất tinh thần chiến đấu như thế? Điều này khiến phải suy nghĩ tới tŕnh độ dân chủ rất khác nhau giữa hai miền Nam, Bắc. Một chế độ để cho người nghệ sĩ được tự do cất tiếng hát lên những nỗi niềm như thế, không phải là một chế độ tồi tệ. Xét chung th́ miền Nam đă có một mức độ dân chủ rơ rệt. Cả giới trí thức lẫn dân chúng của miền Nam đều bàn chuyện chính trị cởi mở, phê phán lănh đạo và đảng rất tự nhiên. Ở miền Bắc th́ không thể. Miền Bắc là cái ḷ của giáo điều, của chiến tranh. Không có chỗ cho một Trịnh Công Sơn, điều đó dễ hiểu. V́ thế tôi không ngạc nhiên khi nghe tin Dương Văn Minh đă ra lệnh buông súng… và đă được nghe theo. V́ có lẽ dân đă thấm mệt với bao nỗi đau khổ, chết chóc. Tôi cảm ơn miền Nam v́ đă sinh sản được một Dương Văn Minh, một Trịnh Công Sơn. Người nhạc sĩ trẻ ấy đă góp phần vào giờ phút thiêng liêng buông súng, thôi băn giết nhau… Đấy thật sự là một anh hùng của hoà b́nh, chính anh ta đă nêu gương can đảm cho Trần Đức Thảo này! Chi tiếc rằng người cán bộ sĩ quan của “bộ đội cụ Hồ”, khi tiến vào dinh Độc Lập gặp Dương Văn Minh, th́ đă có thái độ thô bạo rất đáng tiếc… Riêng tôi th́ thú thật là tôi rất cảm ơn cái lệnh buông súng ấy. V́ nó đă giải thoát được hàng vạn thanh niên miền Bắc ra khỏi rừng núi đầy bom đạn và muỗi, ṃng… V́ nó đă cứu hàng vạn thanh niên với sổ phận “sinh bắc, tử nam”! Vậy mà cách mạng đă có chính sách miệt thị, người sĩ quan bộ đội ấy đă có cách hành xử thô bỉ quá kém cỏi với một lănh đạo chính quyền miền Nam như thế!

- Bác nói kém cỏi là như thế nào?

- Tại v́ cách mạng đă hứa với nhân dân, hứa với anh em kháng chiến miền Nam, hứa với quốc tế là sẽ giải quyết chiến tranh bằng chính sách dân chủ hoà b́nh, hoà giải, hoà hợp dân tộc… sau khi có ngưng bắn. Sự tôn trọng những cam kết, tiếp theo việc chính quyền Việt Nam Cộng Hoà ra lệnh buông súng, th́ sau đó đáng lẽ phải có nghi lễ kư kết hạ quốc kỳ VNCH, kẻo quốc kỳ Cộng Hoà Miền Nam Việt Nam lên, rồi là bàn giao chính quyền cho người của chính phủ lâm thời Cộng Hoà Miền Nam Việt Nam đúng theo những cam kết có ghi trong hiệp định hoà b́nh Paris… Như vậy th́ nước ta đă tránh được cái cảnh tiếp thu thô bạo, tránh được mười năm cải tạo tàn nhẫn xă hội miền Nam, tránh được sự đánh lừa anh em kháng chiến miền Nam… Với chính sách ngay thẳng, không trả thù theo tinh thẩn hoà giải, hoà hợp dân tộc… th́ nước ta đă tránh được thảm cảnh thuyền nhân, tránh được mười năm cải tạo quá tàn nhẫn ở miền Nam, đă làm đất nước kiệt quệ, để rồi cuối cùng sau này đă phải lạy van Mỹ bỏ cấm vận, phải băi bỏ hoàn toàn nền kinh tế xă hội phủ nghĩa, để chấp nhận nền kinh tế thị trường của chủ nghĩa tư bản, như đang thấy! Tiếc thay trong giây phút phút lịch sử vô cùng thiêng liêng trọng đại, chính thức chấm dứt cuộc chiến tranh huynh đệ này, th́ người sĩ quan “bộ đội cụ Hồ” ấy đă có ứng xử kém cỏi hung hăng quát nạt, nhục mạ cả ban ỉănh đạo chính quyền miền nám, gọi Dương Văn Minh là “mày” và bắt cả nhóm phải đứng cúi đầu, chứ không cho ngồi… để nhận cái lệnh nhục nhă là “phải đầu hàng vô điều kiện”. Sự nhục mạ này, với chính sách tù cài tạo… đă làm cho nhiều công viên chức sĩ quan và binh lính miền Nam đến nay vẫn chưa nguôi hận, thề không đội trời chung với “Việt cộng”, với cờ đỏ sao vàng! Và họ c̣n thù cả Dương Văn Minh v́ đă chịu cúi đầu lănh nhục. Có lẽ biết trước như vậy, nên một số tướng tá quân đội miền Nam đă tự sát chứ không chịu đầu hàng cách mạng! Việc kẻ thắng trận nhục mạ kẻ bại trận là việc làm tầm thường quá dễ, nhưng kẻ thắng trận mà biết chinh phục ḷng tôn kính của kẻ hại trận bằng tấm ḷng quảng đại, bằng tŕnh độ trí tuệ đậm nét văn minh văn hoá… th́ đó là một việc làm rất khó. Trường hợp nước Đức thống nhất sau khi chế độ xă hội chủ nghĩa ở Đông Đức sụp đổ, mà đă không có cảnh nhục mạ, trả thù, cải tạo như ở ta… mà rồi c̣n cho phép nhiều nhà chính trị cộng sản của Đông Đức cũ được trọng dụng, có người đă trở thành lănh đạo của nước Đức tự do thống nhất… Hiện tượng sáng ngời này đă xảy ra là do dân tộc Đức có tŕnh độ dân chù, có vốn trí tuệ và văn minh văn hoá cao chứ không kém cỏi như ở ta. Trong trường hợp nước ta, việc ứng xử thô bỉ như vậy đúng vào giây phút chiến tranh chấm dứt như thế, đă làm cho sự tuyên truyền chính sách đại nhân, đại nghĩa “hoà giải, hoà hợp dân tộc” bỗng nhiên tự nó tố cáo nó là một quỷ kế để đánh lừa kẻ thù buông súng, chứ không phải là một sự dàn xếp nhân bản cao thượng giữa anh em trong một nhả. Mấy anh em cách mạng miền Nam c̣n than phiền với tôi về việc có những bộ đội miền Bắc, khi tiếp quản Sài G̣n, đă nhục mạ dân chúng về tội “ăn mặc lố lăng, bắt họ phải cạo sơn móng tay, bắt cắt quần ống loa” … Rồi lại c̣n cảnh trả thù cả người đă chết bằng cách đập phá nghĩa trang của chế độ “nguỵ” nữa! Thải độ ấy thật là thô lỗ quá trớn. Thú thật, khi nghe tin Dương Văn Minh ra lệnh buông sủng th́ tôi vô cùng vui mừng và biết ơn. Nếu ông ta quyết tâm tử thủ như một số tướng lănh “nguỵ” chủ trương, th́ chiến tranh c̣n kéo dài và ác liệt hơn nữa. Trận đánh Sài G̣n sẽ tạo thêm cảnh đổ nát với sông máu, núi xương… chứ không có cảnh êm thấm mà vào dinh Độc Lập dễ dàng đẹp đẽ như vậy. Chính v́ những hành động thô bạo của kẻ chiến thắng như thế mà “đại thắng mùa xuân” mới chỉ thống nhất được lănh thổ chứ nó không thống nhất được dân tộc… Trong cái đại thắng kết thúc chiến tranh mà giảm được phần hao tổn xương máu, th́ cũng phải kể công của kẻ đă ra lệnh và cả những kẻ đă chịu buông súng chứ. Tại sao lại trả thù thô bạo như thế? Tôi nói cái sự kém cỏi là như thế. Sau này, các nhà sử học phải phân tích cho công bằng cái ư nghĩa tốt đẹp của cái lệnh buông súng ấy. Chẳng lẽ phải lên án, sỉ nhục sự buông sủng để dận tộc bớt đổ máu?

- Đây là lần đầu tiên tôi nghe thấy một người cộng sản như bác mà lại có nhận định lạ đời như vậy. Không it người miền Nam đă kết tội Trịnh Công Sơn là kẻ đă “đâm sau lưng chiến sĩ”, và đă lên án Dương Văn Minh là kẻ hèn nhát v́ đă ra lệnh buông súng để tạo ra sự đầu hàng nhục nhă như thế…

- Cung dễ hiểu tại sao lại có thái độ kết tội như vậy. Bởi mỗi người chiến sĩ khi cầm súng ra trận là với niềm tin vào chính nghĩa của ḿnh. Nhưng phải suy nghĩ cho thật thấu đáo để thấy tẩm mức lợi hại. Như trường hợp Nhật hoàng Hirohito, khi ra lệnh cho binh lính Nhật buông súng… Lệnh đó là do thương dân. Tỉnh thần vơ sĩ đạo bất khuất của dân Nhật cao là thế, vậy mà vua nước Nhật đă chấp nhận sự nhục nhă đầu hàng. Và dân Nhật đă không lên án Nhật hoàng. Họ c̣n tiếp tục biết ơn và kính trọng vua Nhật cho tới ngày nay. C̣n Mỹ là kẻ chiến thắng, cũng không hề lên án Nhật hoàng là kẻ đă chủ trương chiến tranh bành trướng để quốc, Mỹ cũng vẫn kính trọng Nhật hoàng v́ cái lệnh buông súng ấy, vẫn kính trọng dân tộc Nhật v́ đă chịu buông súng… Đáng buồn là trong giai đoạn lịch sử chiến tranh và hoà b́nh, cả hai miền của một đất nước từng hănh diện với ngàn năm văn hiến, mà đă để xảy ra quá nhiều hành động độc ác, côn đồ bất xứng, nên đă không thể có được sự kính trọng lẫn nhau… Bi kịch của đất nước và dân tộc ta hiện nay là do trong chính trị, trong xă hội vẫn có quá nhiều điều bất xứng.

- Trường hợp nước ta th́ rất khác. Đây thật sự là một cuộc chiến tranh huynh đệ, v́ cuồng tín ư thức hệ giữa hai phe quốc cộng, một mất, một c̣n… Mà sau lưng mỗi bên lại là sự chi phối, của hai khối thế lực quốc tế. Bác nghĩ thế có lẽ là chưa thấy hết sự di hại về phân biệt ư thức hệ…

- Đấy không phải là những ư nghĩ của tôi. Mà đấy chính là những nhận định của một số anh em cách mạng miền Nam. Họ đă phê phán chính sách cải tạo xă hội, họ cho tôi biết đă xẩy nhiều điều nhức nhối, khi quân cách mạng, giải phóng vào tiếp thu Sài G̣n và miền Nam. Đến nỗi sau đó đă làm cho miền Nam lâm vào cảnh đói khổ kéo dài cả chục năm… Mấy anh em kháng chiến ấy th́ sau này đều bị gạt ra bên lề chính trị. Thật là đáng buồn. Họ đă chất vấn tôi, họ chê trách trí thức miền Bắc, cứ y như chúng tôi phải chịu trách nhiệm về tất cả những sai trái đă xảy ra trong chế độ. Biết tôi là nhà triết học, nên họ trách móc tôi, họ bắt bẻ:

- Bảo rằng “đảng” không bao giờ sai lầm là nói biện chứng duy tâm. Nói tư tưởng cách mạng là duy nhất đúng là nguỵ biện, là gian dối trong lư luận. Tại sao một người có tŕnh độ lư luận như đồng chí mà lại chấp nhận, t́nh trạng phổ biến nguỵ biện lư luận tồi tệ như thế!

- Tôi đă phải giải thích cho họ hiểu sự thật rằng tôi đă chấp nhận t́nh trạng sai trái ấy là v́ tôi sợ, là v́ chúng tôi hèn. Trước những nỗi đau của dân, đám trí thức chúng tôi ở Hà Nội đă im lặng, đă có những ứng xử đồng loă với sai lầm và tội ác như thế đấy! Tôi hứa sẽ có ngày phải thẳng thắn đề cập tới những khúc mắc vô cùng tai hại như vậy. Tôi đồng ư là nếu không tháo gỡ hết những khoảng tối, những khúc mắc của lịch sử đương đại, th́ không thể nào nâng cao được dân trí, không thể nào hoá giải được t́nh trạng ngu tín đang tiếp tục nhấn ch́m chế độ này vào vũng lầy thối nát, xă hội ngày càng hỗn loạn, con người ngày càng suy đồi về tinh thần, càng sa đoạ về mặt luân thường, đạo đức, trật tự kỷ cương…

- Nhưng làm sao mà giải quyết được những vấn đề phức tạp ấy?

- Tất cả những vấn đề ấy phát xuất từ t́nh trạng vẫn có bất công trong đói nghẻo, mà lại phải gánh vác chiến tranh kéo dài, trong khi chính sách th́ đầy ắp mưu mô, lư luận th́ gian xảo nguỵ biện. Từ những ứng xử lật lọng của chính quyền, của guồng máy tuyên truyền nặng tính giáo điều, vừa ngu tín, vừa cuồng tín… Tất cả đều bắt nguồn từ cái ư thức hệ hung hăng “đấu tranh giai cấp”: nhu cầu đấu tranh đă sinh ra muôn vàn tội ác, đă gieo rắc hận thù, đă phát triển bạo lực, đă ch́a rẽ dân tộc rất là nặng nề và tai hại. Không đưa ra ánh sáng những sai trái ấy để phân tích, để lư giải, để thanh toán chúng th́ dân tộc c̣n bị chia rẽ lâu dài, xă hội sẽ ngày càng bế tắc, chính quyền ngày càng ung thối.

Sau đó bác Thảo c̣n giải thích thêm rằng chính những trăn trở, những ảnh hưởng tích cực của những ngày đầu được vào sống ở Sài G̣n, đă đưa bác tới sự chọn lựa một thái độ dứt khoát, phải có một phương hướng nghiên cứu mới thật sự cởi mở vả khách quan, xuyên suốt bác Thảo nh́n nhận cuộc sống mới ở Sài G̣n đă giúp cho công cuộc nghiên cứu sau này của bác có một mục tiêu phản biện rộ rệt, một hướng nhân bản, tiến bộ vững chắc. Nhờ vậy mà tâm hồn thấy hứng khởi, đầu óc thêm minh mẫn!

Rồi bác Thảo giải thích tiếp:

- Sự tiếp cận thực tại đầy mâu thuẫn trong xă hội mới đă làm cho đầu óc tôi thức tỉnh. Trạng thái tinh thần hưng phấn như thế là nhờ sự thôi thúc của mấy anh em kháng chiến và trí thức miền Nam. V́ tôi được mời vào tham quan lúc Sài G̣n đă được hoàn toàn “giải phóng” và đang hăm hở tiến hành cải tạo mang tính xă hội chủ nghĩa, qua những bước chập chững của thời kỳ “đổi mới”. Việc ấy tuy phức tạp nhưng phong phú, đầy những hiện tượng có ư nghĩa sâu sắc, với những hệ quả lâu đài…

- Mà việc tôi được phép vào Sài G̣n cũng là đo mấy đồng chí miền Nam thu xếp. Câu chuyện là như thế này: một hôm, rất bất ngờ, Trần Văn Giàu lại từ miền Nam ra, tới gặp tôi và tha thiết đề nghị:

- Anh nên vào Nam mà sống, trong ấy không khí ấm áp dễ thở hơn và có sẵn mọi thứ có lợi cho sức khỏe và công việc làm nghiên cứu cũng dễ hơn. Chứ ở ngoài bắc này, không khí canh chừng ngột ngạt khó thở quá. Làm nghiên cứu chính trị và triết học sao được!

- Nhưng tôi không được tự do chọn nơi ở. Tôi thấy bây giờ ở Hà Nội, ai cũng tỏ ra háo hức muốn vô Nam để được hưởng thành quả chiến thắng. Nghe nói trong ấy con người và xă hội có vẻ phóng khoáng hơn, tôi cũng muốn đi theo họ. Nhưng bị kiểm soát, canh chừng như thế này th́ tôi làm sao vô trong ấy được!

- Tôi sẽ vận động để mời anh vào tham quan và ở chơi với chúng tôi một vài tháng. Một khi vào rồi th́ muốn ở lại cũng dễ thôi. Ở trong Nam anh có quen ai không?

- Có lẽ tôi chỉ quen biết có một người là Sông Trường, h́nh như đang làm việc ǵ đó ở Sài G̣n. Đồng chí ấy từ trước đây vẫn là người đă được “Trung ương” trao nhiệm vụ trực tiếp “cai quản” tôi.

- Thế th́ th́ tốt quá. Tay ấy đang ở Sài G̣n, vừa trông tờ Tạp Chỉ Cộng Sản, vừa chỉ đạo toàn bộ công tác tư tưởng ở trong Nam… Đồng chí ấy có thể viết thư mời anh vào trong ấy tham quan. Nếu không th́ tụi tôi sẽ gửi thư mời anh để anh xin giấy di chuyển. Nhất là lúc này, đang có những sức ép của các gia đ́nh cán bộ đ̣i phải nới rộng việc đi lại giữa hai miền Nam - Bắc cho dễ dàng hơn.

Nhận được thư mời của thành uỷ Sài G̣n, Thảo làm đơn xin giấy di chuyển vào thăm Sài G̣n trong ba tháng. Đơn này được gửi cho thành uỷ Hà Nội, rồi nó được chuyển qua cục bảo vệ. Cục bảo vệ chuyển qua Trung ương “đảng” với lời ghi kèm: “Đồng chí Thảo từ lâu vẫn do Uỷ ban Trung ương quản lư”. Tại đây, lá đơn lại được gửi vào Sài G̣n cho đồng chí Sông Trường là người đă được lănh đạo uỷ thác nhiệm vụ quản lư “đồng chí Thảo” ngay từ lúc đầu. Nhận được lá đơn, Sông Trường tự viết tay vào một tờ giấy, rồi kư tên và đóng con dấu vuông đỏ của “Trung ương Đảng”. Lời lẽ ghi trong tờ giấy nhỏ đỉnh kèm là đơn ấy, như sau: “Nên chấp thuận cho đi, v́ hiện nay đối tượng này ở Hà Nội đang trở thành nơi thu hút và tập trung nhiều thành phần phức tạp rất quậy phá”. Dưới mấy chữ “phức tạp rất quậy phá” được gạch dưới băng bút đỏ!

Tháng ba, 1987, Thảo được phép vào thăm Sài G̣n và được thành uỷ cho trụ ngụ tại khách sạn Bến Nghé, là một khách sạn thuộc loại b́nh dân dành cho cán bộ cấp thấp. Tuy vậy, giới trí thức cũng như thành uỷ Sài G̣n đă dành cho Thảo một sự tiếp đón thân t́nh:

- Đồng chí cứ sinh hoạt thoải mái, ở đây không có sự kiểm soát gắt gao như ở Hà Nội đâu. C̣n về mặt vật chất th́ Thành uỷ sẽ cấp dưỡng chu đáo! Mong rằng rồi đây, đồng cbí sẽ có cống hiến đóng góp vào sinh hoạt tư tưởng với anh em trí thức trong này.

Sự khuyến khích và giúp đỡ ấy là một thúc bách đối với Thảo; phải làm một cái ǵ mới mẻ đáp lại ḷng tốt của anh em miền Nam, phải đáp ứng khát vọng của trí thức Sài G̣n, phải đề ra một phương hướng lư luận mới, không giáo điều, không nguỵ biện! Được gợi hứng bởi môi trường phóng khoáng của miền Nam, Thảo viết một hơi, chỉ trong mươi ngày một tập sách nhỏ. Đây là một thứ trích đoạn từ những phác thảo của cuốn sách lớn đă sẵn có trong đầu. Đoạn này phù họp với như cầu của t́nh h́nh. V́ nó nêu ra sai lầm cơ bản của cách mạng là lối sùng bái lănh đạo và lối lư luận nguỵ biện xơ cứng, không chịu nh́n nhận những giá trị sẵn có trong bản sắc, bản năng của con người nói chung, không chịu coi con người là trọng tâm, là cứu cánh của mọi lư luận, mọi chính sách. Chính lối lư luận xơ cứng giáo điều, coi con người chỉ là dụng cụ này, đă đưa tới bế tắc tư tưởng. V́ đă bỏ quên con người là cứu cánh. Đấy là nguyên nhân sâu xa, khiến từ khối Liên Xô cho tới chế độ Khơme Đỏ đă bị phê phán nặng nề, đến phải lung lay, và đă sụp đổ…

Kết quả của sự ra mắt tập sách nhỏ với nhan đề “Con người và chủ nghĩa lư luận không có con người” thật là bất ngờ. Đây là một mốc sinh hoạt tư tưởng có ư nghĩa quan trọng trong cuộc đời nghiên cứu triết học của Thảo từ khi về mrớc. Đây là lần đầu tiên một tập sách mang tính lư luận, triết học không chịu sự chi phối của “đảng”, đă được phép công khai xuất bản tại Việt Nam. Mà tác giả của nó lại là Trần Đức Thảo, một nạn nhân, một tội nhân trong vụ “Nhân Văn - Giai Phẩm”! Tập sách nhỏ này ra đời đúng vào lúc mọi người đang náo nức bàn luận về một xu hướng đ̣i hỏi phải thay đổi cả về tư duy lẫn đường lối chính sách. Đó là đ̣i hỏi phải có chính sách thật sự là mới và cỏi mở cho hợp với thời đại, đo chính Việt Nam chù động! Cuốn sách được trí thức miền Nam đánh giá là một văn bản phản bác giáo điều, chống tệ nạn sùng bái cá nhân của thời “đảng” bao cấp, “đảng” thống trị!

Bác Thảo, khi nói về t́nh trạng “lúng túng trong lư luận siêu h́nh” một cách vô ư thức mà chính bác cũng đă phạm phải, và bác nhấn mạnh rằng điều này đă được nêu ra rất rơ trong cuốn sách ấy. Rồi bác giải thích:

- Tuy nhiên trong đó tôi chỉ mới xét vấn đề ở một khía cạnh hạn chế, chưa đẩy sự phân tích lư luận tới tận cùng. Khi nêu ra những mâu thuẫn trong lư luận của Althusser của Mao và rồi cả của Pol Pot th́ tôi chỉ kết luận là những lư luận ấy đều có mâu thuẫn, đều là sai lệch. Thực ra th́ ngày nay tôi đă có thể đẩy sự phân tích đi xa hơn nữa, để thấy những mâu thuẫn, sai lệch ấy đều xuất phát từ cùng một gốc gác là tư tưởng Mác-Lenin! Bàn về tính lỗi thời của tư tưởng ấy th́ đă cũ. Nhưng phân tích, chứng minh bằng lư luận biện chứng rằng tư tưởng ấy đă gợi ra, đa làm nảy sinh những chính sách đầy mâu thuẫn và độc ác… th́ đây là một điều mới mẻ và táo bạo. Trong tiểu luận nêu trên, tôi đă đề cập tới vấn đề con người bị bỏ quên, cốt chỉ muốn bảo vệ một số giá trị sẵn có trong c̣n người nói chung, nên đă bị quy oan là có xu hướng thù địch “chống đảng”, phá cách mạng! Và rồi bị đẩy ra khỏi hàng ngũ “nhân dân”! Sự sai lệch ấy phát xuất từ lư luận h́nh thức một chiều, không biện chứng. Đấy là một vấn đề thường xảy ra khi đảng cộng sản ở trong vị thế cầm quyền. Đây là thái độ cửa quyền về mặt tư tưởng. Và vấn đề này luôn luôn là một vấn đề rất thời sự cần phải giải quyết để một đảng cộng sản cầm quyền không bị giam hăm, thụ động dặm chân tại chỗ trong t́nh trạng giáo điều, bảo thủ và bế tắc. Và cách giải quyết để thoát ra khỏi bế tắc, thụ động ấy là phải vận dụng lư luận đặt nặng cả hai mặt vừa biện chứng, vừa h́nh thức. Với một “lô-gích” vừa h́nh thức, vừa biện chứng mới mẻ như vậy, th́ sẽ có thể thống nhất được lư luận với hành động, lư thuyết với thực tại, chính sách với sự thật. Làm cách mạng là phải tôn trọng cả hai mặt của sự thật, vừa biện chứng, vừa h́nh thức. Như vậy mới không c̣n sợ sự phản biện của sự thật.

Tuy với một sự phân tích c̣n hạn chế, mà không ngờ một tập biên khảo nhỏ, được viết ra từ một gợi hứng của mấy người bạn mời, mà nó đă được đón nhận như một bông hoa lạ mà những trí thức đang bị ức chế về mặt tư duy, đă mong đợi từ lâu.

Cuốn sách được xuất bản dễ dàng và đạt kết quả tốt. Chỉ trong ba tháng, người ta đă phải cho tái bản v́ độc giả t́m mua quá đông, mà sách không c̣n để bán.

V́ có những lời b́nh bàn vui mừng quả trớn, coi tập sách này như là một sự bùng phát của một tâm thức bị dồn nén đang muốn vùng dậy. Dư luận coi đó là lời tố cáo, gần như công khai, nguồn gốc của một chế độ đă có quá nhiều thủ đoạn ḱm kẹp, bắt ép con người phải sùng bái học thuyết, sùng bái lănh đạo… và cứ phải bưng bít sự thật, phải dối trá nguỵ biện trong lư luận để củng cố địa vị và để chạy tội!

Trước những lời b́nh bàn bốc đồng như thế, Thảo lo ngại v́ thấy có thể gặp phản ứng nguy hiểm, nên đă cố ư sửa lại cuốn sách trước khi cho tái bản, bằng cách đưa chương mở đầu, nói về tệ nạn quy oan, tệ nạn sùng bái, vào bên trong, thành chương tám ở cuối cuốn sách, cho nó bớt va chạm vào sự kiêu căng, tự ái của mấy ông “bảo hoàng hơn vua”, của mấy ông “quan cách mạng” trong các ban cục “tuyên giáo”, “bảo vệ” và “tuyên huấn”, “tư tưởng Trung ương”… Rồi ở phần cuối th́ tăng thêm vài trang nói về hiện tượng giáo điều cực đoan của chế độ Pol Pot.

Nhưng kẹt cho thành uỷ Sài g̣n là có lệnh từ Hà Nội, yêu cầu thu hồi cuốn sách và từ nay cấm phổ biến nó. Chờ cho vài tuần qua đi, thành uỷ báo cáo ra Hà Nội rằng “Rất tiếc không thi hành lệnh thu hồi được, v́ cuốn sách, cả ở lần tái bản, nay đă bán hết ra ngoài”!

Nhờ lần tái bản này với số lượng in ra nhiều hơn nên dễ mua hơn. Hậu quả là số trí thức tới lui khách sạn Bến Nghé tiếp xúc với Thảo trở nên tấp nập. Công an khu vực khách sạn được lệnh phải nhập cuộc bằng cách lập danh sách những ai hay tới thăm tác giả cuốn sách ấy. Nhưng số người tới thăm Thảo cứ tăng vọt lên khi có tin cuốn sách đă bị cấm. Để chấm dứt sự chiếu cố quá lộ liễu của giới trí thức và giới cựu kháng chiến của miền Nam, thành uỷ ra lệnh thay đổi chỗ ở của Thảo.

Những người bạn mới thường ưa tới bàn chuyện chính trị với Thảo đă bị cụt hứng khi tới khách sạn Bến Nghé th́ được nhân viên khách sạn trả lời:

- Đồng chí ấy đă trở về Hà Nội rồi!

Sự thật là Thảo đă được cấp cho một căn nhà nhỏ ở đường Đề Thám chứ không phải là đă bị đưa về lại Hà Nội.

Nhưng rồi người ta cũng khám phá ra địa chỉ mới của Thảo. Lần này th́ có nhiều trí thức của chế độ cũ tới làm quen với Thảo.

Trong cơn sốt chạy theo xu thế “đổi mới” ấy là cả một phong trào bung ra làm kinh tế “chui” của các đảng viên.

Và một hôm, Thảo bỗng phải chứng kiến một sự thật tàn nhẫn vô cùng đau đớn. Đang lúc rảo bước trên một hẻm gần đường Cô Bắc, cách nơi ở của Thảo chừng năm chục mét, th́ thấy mấy người qua đường cản lại và nói:

- Đừng đi quá đấy, có thẳng thương binh nó đang xin đểu đấy! Quay lại đi! Nó hung dữ lắm đấy!

Thảo chột dạ, tính quay lại v́ chưa hiểu có chuyện ǵ nguy hiểm ở phía trước. Nhưng nh́n kỹ phía trước mặt, tuy hởi xa, là một h́nh dáng khá quen: ai như là Long! Đúng là Long, người bộ đội trẻ lái xe quân sự, đă đưa Thảo từ Nam Ninh về Việt Nam. Và sau đă trở nên thân thiết ở ATK, Long thường gọi Thảo bằng “bọ Thảo”! Nay th́ Long ăn mặc lôi thôi, vóc dáng tiều tuỵ, tay cầm một cái ống tiêm (chích), đang đi tới với nét mặt hung dữ.

Thảo gọi lớn:

- Long! Long! Thảo đây!

Long giật minh ngưng lại, tính quay đầu chạy, nhưng Thảo đă chạy lại quá gần! Long vừa vứt vội cái ống chích xuống đất th́ Thảo đă tới ôm chầm lấy Long:

- Làm sao mà xanh xao, vàng vọt thế này, hả Long? Làm sao mà ra nông nỗi này?

Long ôm lấy Thảo và oà khóc:

- Bô Thảo ơi! Đời con tàn rồi! Con bị sốt rét măn tính quá nặng, nên đă bị cho ră ngũ ở trong này! Sống túng quẫn quá nên tụi lính ră ngũ như con phải đi ăn xin! Hu! Hu! Hu!

Thảo cũng không cầm được nước mắt, kéo Long về nhà ngay gần đó, Thảo nói:

- Thôi bây giờ gặp nhau đây th́ ở lại đây. Tôi cũng chỉ sống có một ḿnh, nhưng được thành uỷ Sài G̣n chu cấp nên cũng đủ sống. Bây giờ Long cứ coi tôi như chú Đa của Long, cứ coi căn nhà bé nhỏ này là của Long, của chúng ta nhé!

Long lấy lại b́nh tĩnh, vừa kể lể vừa khóc xụt xịt, về cảnh khổ của đám thương bệnh binh bị ră ngũ… Rồi lấy tay áo rách lau mặt, ngồi im lặng hồi lầu, bỗng đứng dậy, lại gần Thảo. Thảo lục lọi trong túi quần có mấy chục đồng đưa cả cho Long:

- Đây có chút này biếu Long cầm lấy mà tiêu…

Long cảm thấy tủi thân, xấu hổ quá nên gạt đi và nói:

- Bọ Thảo ơi, ốm đau như thế này th́ cứ giữ lấy mà sống, con xoay sở được mà! Thôi bây giờ biết nhà rồi lúc khác con sẽ trở lại thăm bọ!

Nói rồi bước vội ra ngoài, chạy thẳng một mạch như sợ bị Thảo đuổi theo!

Thảo bước ra ngoài, nh́n theo, th́ Long đă chạy quá xa. Bước trở vào, Thảo cũng ôm mặt ngồi khóc, miệng lẩm bẩm:

- Tại sao lại có thể có nông nỗi này? Tại sao? Tại sao?

Cả những ngày sau đó, cũng không thấy Long trở lại. Thảo cứ như người mất tinh thần, cứ lẩm bẩm nói một minh. Cũng may là sau đó có nhiều người xa lạ tới thăm để bàn chuyện t́nh h́nh đất nước, khiến Thảo phải bậu tâm vào những suy nghĩ khác.

Tới với Thảo giờ đây, là cánh kháng chiến cũ của miền Nam, từng bị gạt ra bên lề chính trường ngay sau ngày chiến thắng. Giới này bao gồm hai thành phần: thành phần có uy thế văn chương, văn hoá, có bằng cấp, đă được dùng như đồ trang trí trong Phong trào hoà b́nh, hoà giải dân tộc và trong Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam, nay th́ họ lên tiếng phê b́nh “đảng” một cách ngậm ngùi cay đắng v́ bị lâm vào cảnh “vắt chanh bỏ vỏ”. C̣n thành phần “đảng” viên, gốc miền Nam chính cống, thuộc lực lượng vũ trang, từng trực tiếp đóng góp xương máu cho sự nghiệp thống nhất, th́ nay phẫn nộ ra mặt, để phản kháng chính sách phản bội anh em, đồng chí miền Nam của “đảng”.

Cả hai thành phần này t́m thấy ở Thảo một nhả phân tích t́nh h́nh chính trị sắc bén, với những dự báo khả tín. Những ǵ Thảo đă phê phán và lo ngại, th́ rồi nó cứ tiếp tục xảy ra, rất rơ nét, thật bi đát, thật kinh hoàng.

Thảo giải thích và nhấn mạnh:

- Để phục hồi sản xuất, sau những đợt cải tạo xă hội chủ nghĩa nền kinh tế ở miền Nam thất bại, đă đưa đất nước tới t́nh trạng kiệt quệ hoàn toàn, nên nay đành phải ngả theo khối tư bản, phải dựa vào vốn tư bản nước ngoài, để phát triển “theo hướng kinh tế thị trường”. Do vậy mà trước tiên là phải phá bỏ những nút thắt đă có trong kinh tế xă hội chủ nghĩa. Cái đang có và đáng tự hào là một cuộc cách mạng mới về mặt chính trị và xă hội. Cái thứ nh́ đáng hănh diện là cả một đất nước thiên nhiên, c̣n đầy tài nguyên chưa khai thác. Nay đứng trước xu hướng đổi mới kinh tế, ngả theo khối tư bản, th́ nền tảng chính sách cách mạng kiểu cũ phải dẹp bỏ hoàn toàn. Nhưng nay ta đang đứng trước nguy cơ thiên nhiên đang bị tàn phá, v́ những phát triển quá trớn… quá bừa băi!

Giới kháng chiến cũ của miền Nam hỏi Thảo:

- Anh nhận định ra sao về tương lai của những người kháng chiến cũ như chúng tôi?

- Dĩ nhiên là người ta đă và sẽ dứt khoát dẹp các anh qua bên lề, v́ nay sẽ không c̣n là thời kỳ cách mạng nữa, mà là thời kỳ “đổi mới” với khẩu hiệu chính thức “đổi mới hay là chết”! Nay là phải thay đổi, băi bỏ một số điều kiện để “đảng và chế độ” trụ lại được, sau khi đă cơ bản thất bại v́ bế tắc cả về chính trị lẫn kinh tế trong giai đoạn kiêu binh ấu trĩ, hung hăng thừa thẳng tiến lên chế độ “Cộng hoà Xă hội chủ nghĩa”! Từ sau 1976 cho tới 1985, tức là nay “ta” đă phải đau đớn dứt khoát bỏ hết các nguyên tắc quản lư xă hội chủ nghĩa đă quá lỗi thời, theo một lập trường mới, phương pháp mới, là ngả hẳn theo khối kinh tế tư bản, là nơi duy nhất có dư tiềm lực giúp đất nước ta đứng dậy. Và do vậy, các anh là người của thời cũ, nên nay bị đẩy ra bên lề!

- Thế th́ chính sách “đổi mới” này là tốt hay xấu?

Thảo lại phải giải thích thêm:

- “Đổi mới” trước hết là sự thú nhận một số chính sách cũ về kinh tế sản xuất và tổ chức xă hội là sai trái, nay phải dứt khoát dẹp bỏ. Như vậy là một điều tốt, v́ nó hợp với thực tại đă thấy được rất rơ ở miền Nam này. V́ dù bị trói tay, dân miền Nam vẫn cố sản xuất chui để sống c̣n. Nay chỉ có cởi trói cho dân được bung ra tự do sản xuất th́ mới thoát khỏi cuộc khủng hoảng v́ quá đói khổ, thiếu thốn này. Nhưng do điều kiện kiệt quệ về vốn liếng và về chuyên môn kỹ thuật, nên đổi mới đ̣i phải hoàn toàn dựa vào khối tư bản đứng đầu là Mỹ. V́ khối xă hội chủ nghĩa nay đă hoàn toàn kiệt quệ, bị bế tắc cả về kinh tế; lẫn chính trị. Chỉ c̣n lối thoát là dựa hẳn vào khối tư bản, chắc chắn là sẽ sớm thoái ra khỏi nghèo nàn, tụt hậu về kinh tế. V́ một khi tư bản nó đổ vốn vào, th́ nó sẽ ồ ạt xây dựng và phát triển cơ sở sản xuất hàng hoá, cơ sở du lịch… đế phục vụ cho thế giới tư bản. Kết quả sẽ thấy ngay trước mắt: dân có công ăn việc làm, sẽ có hàng hoá để tiêu dùng và xuất khẩu, du lịch sẽ phát triển… nền kinh tế sẽ đạt lợi nhuận nhanh và cao. Du khách và vốn khối tư bản sẽ tràn vào như nước, làm cho xă hội sẽ phải lột xác để phục vụ những thế lực có dư tiền bạc của khối tư bản…

Tóm lại là đổi mới như vậy, đất nước sẽ trở thành một mắt xích kinh tế của khối tư bản. Nhưng đi với tư bản, tức là đi với đồng đô-la Mỹ, mà không có tự do dân chủ, th́ chỉ có đường làm đầy tớ cho nó thôi. Bởi chỉ có sức mạnh của tự do dân chủ, tức là khi dân có quyền phản đối, có quyền đảo thải, bằng lá phiếu, một chính quyền thối nát bị dân chán ghét, th́ mới cản lại được những bước phát triển phá phách quá trớn do sức ép của đồng vốn tư bản! C̣n ở ta v́ không có tự do dân chủ, nên bọn tư bản sẽ cấu kết, mua chuộc chuyên chính, để lũng đoạn, thao túng kinh tế. Do vậy, trong thực tế, v́ thiếu vắng dân chủ, nên Việt Nam sớm muộn th́ sẽ trở thành “một thuộc địa kiểu mới” của khối tư bản. Những ai nằm trong sự vân hành của nền kinh tế tư bản này sẽ giàu lên nhanh chóng, v́ chủ nghĩa tư bản có nguyên tắc “vỗ ḅ cho béo, rồi mới vắt sữa”. Tham nhũng sẽ là con ḅ được vỗ béo rất nhanh! Các anh tuy đă bị loại ra khỏi chính quyền, nhưng nay phải ư thức về một nghĩa vụ mới; Đó là cùng với nhân dân, các anh phải đứng ra ngăn cản những bước phát triển quá trớn của một chính quyền nhắm mắt chạy theo đồng đô-la Mỹ, đo thế lực tư bản man rợ giật giây. Chính sách “đổi mới” này chỉ là một thứ xét lại về kinh tế, sau thất bại về mặt này. Đổi mới thực ra chỉ là về mặt sản xuất kinh tế, c̣n về mặt chính trị, th́ vẫn dùng khuôn phép cũ, nhưng vận hành theo một cách chú trọng tới đồng tiền, tới lợi nhuận… Đây là thời kỳ bùng phát của tham nhũng… v́ là một thứ b́nh mới, vỏ mới nhưng trong vẫn là thứ rượu cũ! Tức là trong chính trị th́ vẫn là cai trị độc đoán theo kiểu xă hội chủ nghĩa, nhưng về mặt kinh tế th́ buông thả để cho tư bản nước ngoài tung hoành, lũng đoạn. V́ tư bản nước ngoài sẽ là nguồn lực chính giúp “đảng” và chế độ sống c̣n…

Khi tư bản phát triển, người ta nhận ra là không c̣n sợ bị chia thiếu công bằng, mà chỉ sợ mọi người không có tiền dư dả để mà mua! Muốn vậy th́ phải cố sức sản xuất và nhập khẩu hàng hoá đến mức dư thừa! Đây là một nguy cơ để cho tư bản man rợ đào sâu vực thẳm chia cách giàu và nghèo trong xă hội, đưa sản xuất và thị trường vào chu kỳ luẩn quẩn: sau phát triển thịnh vượng giả tạo hàng hoá tràn đầy nhưng dân không có tiền mua, t́nh trạng này đưa tới nạn lạm phát, tới nạn suy thoái kinh té v́ hàng hoá ế ẩm, sản xuất phải đỉnh lại, gây ra thất nghiệp rồi sinh ra khủng hoảng xă hội… Nếu không đề ra một chính sách tự chủ, bảo vệ chủ quyền, bảo đảm một sự phát triển hài hoà và đồng bộ, bảo vệ giới lao động, th́ nguy cơ lạm phát, bội chi, thất nghiệp, bất công xă hội, chênh lệch giàu nghèo sẽ ngày càng trầm trọng! Tư bản thế giới càng đổ vốn vào đầu tư, th́ chúng sẽ càng làm chủ nền kinh tế nước ta, chúng càng ra sức thao túng phát triển bừa băi, th́ xă hội càng mất trật tự kỷ cương, môi trường thiên nhiên càng bị tàn phá gây mất cân bằng sinh thái… Đất nước ta sẽ trở thành cơ xưởng sản xuất, cơ sở du lịch của khối tư bản. Dân tộc ta sẽ là kẻ làm công, làm đĩ để phục vụ chúng… Chúng sẽ ra lệnh phả rừng này để xây nhà máy, phá băi biển kia làm khu du lịch, phá ruộng này làm sân “gôn”, phá khu nhà kia để xây ṣng bạc, khu giải trí… Chủng sẽ bảo ta cần rất nhiều thứ phồn vinh giả tạo chạy theo nhu cầu giả tạo như điện hạt nhân, như xe lửa cao tốc, như khách sạn năm sao… nghĩa là ta phải cần tất cả những nhu cầu giả để phục vụ thành phần giàu có như thường thấy trong khối tư bản. Những nơi đă phát triển hoành tráng, lộng lẫy, th́ dân nghẻo sẽ bị đuổi đi, bị cấm lui tới đó. Đấy sẽ là chế độ của bọn nhà giàu, chứ không c̣n ǵ là xă hội chủ nghĩa của giai cấp công nông nữa!

Bọn tư bản sẽ không bao giờ biết ngưng tham lam. Mọi sự phát triển đều sẽ bị đẩy tới mức quá trớn: đă xây cất th́ phải xây cất nhiều hơn nữa. Đă nhiều hàng hoá th́ sẽ phải sản xuất thêm nhiều và đa dạng hơn nữa. Đă cạnh tranh th́ không khoan nhượng. Và một khi vốn tư bản đổ vào, kinh tế tư bản đă bao trùm, lợi nhuận tăng vọt, th́ bọn tư bản sẽ đ̣i phải mở của rộng hơn; phải sủa lại luật lệ để chiều theo yêu cầu của chúng một cách triệt để hơn, lộng hành hơn. Nền kinh tế quốc gia sẽ bị cuốn hút vào những chu kỳ khủng hoảng liên tiếp, cứ tăng rồi giảm, giảm rồi lại tăng. Lúc kinh tế tăng trưởng th́ bọn nhà giàu hưởng lợi. Khi kinh tế giảm th́ chủng sẽ sa thải công nhân. Chung quy là giai cấp công nông sẽ luôn luôn bị thiệt thời, v́ là giới phải trả giá cho những cuộc khủng hoảng.

Nguy cơ kinh tế thường xuyên bị lũng đoạn cũng sẽ nặng nề hơn. Một nền kinh tế dựa trên vốn nước ngoài và thị trường nước ngoài th́ đương nhiên đất nước ta là con ḅ đang được vỗ béo, đang bị vắt sữa, nghĩa là càng phát triển như thế, dân lao động càng bị bóc lột, thiên nhiên càng bị tàn phá nhiều hơn. Chủ quyền của ta sẽ teo đi! Hướng đấu tranh tới đây của trí thức các anh là sẽ phải ra sức chống lại một chính quyền tham nhũng với những bước phát triển vô tổ chức và quá trớn ấy. Phát triển quá trớn ấy, ngoài sự tàn phá cân bằng sinh thái của thiên nhiên, nó c̣n là nguy cơ phá hoại mọi truyền thống, mọi nghĩa vụ, làm mất bản sắc dân tộc, cơ bản là sẽ mất tinh thần tự chủ…Nếu không bảo vệ chủ quyền, chống sự phát triển quá trớn th́ dân ta sẽ sống như kẻ làm mướn cho ngoại bang và phải sống nhờ trên chính đất nước của ḿnh! V́ lúc đó các khu chế xuất lớn, các khu du lịch sang trọng, các hệ thống công nghệ tiên tiến, hiện đại là do vốn tư bản nước ngoài và tham nhũng làm chủ, sẽ ưu tiên phục vụ cho tham nhũng và thế giới đại tư bản! Các anh nên nêu vấn đề luật lệ bảo đảm các nghĩa, vụ phục vụ dân chúng, bảo vệ dân lao động.

- Giờ đây là những vấn đề bảo vệ chủ quyền của quốc gia, đ̣i thêm quyền lợi cho công nhân trong các xí nghiệp do nước ngoài thao túng, đ̣i kiểm soát, bằng một đạo luật, để minh bạch hoá sự phân chia lợi nhuận kinh tế cho công bằng, nghĩa là để một mức lợi nhuận quan trọng dành cho phục lợi của nhân dân lao động, cho những ai đang sống trong một xă hội tư bản do đồng tiền chi phối, ít ra là đ̣i cho được một nền giáo dục và y tế mang tính nghĩa vụ, tức là được miễn phí. Thật không có sự bất công xă hội nào bằng t́nh trạng lợi nhuận trong cả nước tăng lên ṿn vọt, mà dân ốm đau không có tiền đi chữa bệnh! Con trẻ đang tuổi học hành nhưng không có tiền đóng học phỉ! So với thời chế độ cũ của miền Nam trước đây th́ thật là một sự thua kém rất xa! Thật là vô lư và nhục nhă, khi ta nói là đă giải phóng miền Nam, mà nay đưa miền Nam tới t́nh trạng con người bị nô lệ vào đồng tiền hơn trước! Không tiền là ốm đau không thuốc men, không tiền là con em không được học hành! Giải phóng miền Nam là như vậy sao? Sự thật là miền Bắc đă mang cái chuyên chính, cái đói nghèo vào cho xă hội miền Nam! Và rồi nếp sống văn minh văn hoá cởi mở ấm no của miền Nam đă tràn ra giải phóng ngược lại miền Bắc, lôi miền Bắc ra khỏi lối sống hủ lậu “tự túc tự cường” cứ ngoan cố tự hảo về thành tích bưng bít chính trị, về hạn chể tiêu dùng! Nay th́ miền Bắc cũng được bung ra tự do làm ăn… theo gương miền Nam. Nhưng trong cái đà bung ra làm kinh tế ấy, tham những đă phát triển tối đa, không ǵ ngăn chặn được!

- Thế nên nay phải đ̣i kiểm soát thật chặt chẽ các nguồn lợi nhuận đến từ tham nhũng. Mọi chi tiêu dùng “vốn chết”, như xây nhà cửa quá khang trang, mua xe cộ lớn, chi tiêu xa xỉ v.v… sẽ phải bị kiểm soát nguồn gốc hợp pháp, sẽ bị đán thuế thật cao để bù đắp vào sự thiệt tḥi của nhân dân lao động. Phải đ̣i truy gốc hợp pháp của các món tiền tiêu xài xá xỉ đó, để cho bọn tham nhũng lộ mặt, để kiểm soát các nguồn thu nhập gian lận của chúng, để thu lại tài sản tham những dùng nó làm quỹ phục vụ phúc lợi miên phí cho nhân dân. Phải tranh đấu đ̣i và bảo đảm phần lớn lợi nhuận là dành cho phúc lợi của toàn dân. Phải hoàn thành cả một hệ thống kiểm soát, cấm cản, truy thu có tính hồi tố tất cả tài sản có gốc tham nhũng. Đặc biệt là phải cho phép thành lập công đoàn tự do đề bảo vệ công nhân, phải đ̣i có tự do báo chí để phanh phui bằng hết và kịp thời mọi hành vi tham nhũng đă qua, hiện tại và trong tương lai. Phải chấm dứt cảnh độc quyền cai trị và độc quyền kinh tế. V́ tư bản mà làm chủ nhà nước, th́ nó sẽ làm chủ mỗi người chúng ta qua sự cai trị chuyên quyền! Tương lai của chúng ta đang lâm nguy! V́ nguy cơ trước mắt là bao nhiêu quyền dân chủ tối thiểu cần thiết ở ta sẽ bị xoá bỏ! Ưu tiên là phải đ̣i cho dân được tự do ứng cử và tự do bầu cử trực tiếp bằng lá phiếu của dân. Đó là hướng tranh đấu mà chúng ta phải theo đuổi để có một nền độc lập thật sự; để cho dân ta, bằng là phiếu tự do, thật sự làm chủ nước ta! Có như vậy th́ khồi tư bản mới kính trọng ta, không thao túng được ta vả không nô lệ hoá được ta.

Nghe bác Thảo tŕnh bầy và hô hào như vậy, nhiều trí thức trẻ miền Nam nay như đă thêm tự tin đă nh́n thấy c̣n quá nhiều công việc phải làm. Và có nhiều người v́ có niềm tin mạnh mẽ, nên đă vén tay áo, đúng dậy nhận trách nhiệm… để công khai tranh đấu minh bạch như những nhà dân chủ, và dù một số người đă bị trù dập, giam giữ, nhưng họ không c̣n sợ nữa!

Những lư luận như những lời tiên tri của Thảo đă chính phục được nhiều trí thức chẳng những của miền Nam, mà của cả nước!

V́ vậy, công an phường Cô Bắc đă được lệnh phải theo dơi chặt chẽ hơn, phải lập hồ sơ lư lịch những ai lui tới với Thảo. Cuối cùng Thành uỷ Sài G̣n đành phải báo cáo lên Trung ương, về một “nguy cơ chính trị đang h́nh thành”, do số người “phức tạp” đến gặp Thảo ngày càng đông! Có lúc họ đă ngủ lại trong nhà Thảo! Bản báo cáo này đi ṿng vo rồi cũng tới tay… Sông Trường, với lời báo động của các ban tư tưởng văn hoá!

Rồi một hôm, trời tuy nắng nhưng do cuối năm nên không nóng mấy, Sông Trường tới thăm, làm Thảo ngạc nhiên!

- Đă lâu quá không gặp anh, nên hôm nay rảnh rỗi, tôi tới thăm anh. Sức khỏe của anh độ này thế nào? Sao trông anh có vẻ hơi vàng vọt, bệnh gan của anh ra sao rồi, có thuốc men đầy đủ không? Ánh có cần ǵ không?

- Cảm ơn anh đă có ḷng tới thăm tôi! Mà sao hôm nay anh lại chú ư tới sức khoẻ của tôi vậy? Sự thật là chưa bao giờ tôi cảm thấy khỏe như lúc này. Nhưng anh tới là có chuyện ǵ vậy anh? Giữa anh và tôi, có lẽ chúng ta nên cứ thẳng thắn với nhau đi. Có phải là tại có nhiều người lạ đến thăm tôi phải không? Tôi cũng thấy bị mất thời giờ với họ. Nhưng họ là những người tâm huyết của miền Nam, thấy họ tỏ ra rất trăn trở về t́nh h́nh đất nước như tôi, nến tôi không thể xua đuổi họ.

- Họ trăn trở về điều ǵ? Có phải họ than thở với anh về t́nh trạng các cán bộ miền Bắc vào đây quá đông nên đă chiếm chỗ làm của họ không?

- Không phải vậy. Đấy là điều lần đầu tiên tôi được anh cho biết có t́nh trạng đó. Họ tới với tôi là để bàn về hiện tượng hủ hoá tràn lan của các cấp cán bộ cách mạng của ta ở trong này. Đại khái họ nêu ra những cách thức làm giàu, vơ vét của cải quá lộ liễu của các cán bộ cấp cao cũng như cấp thấp, ở khắp mọi nơi… Họ dùng quyền lực xin nhà, cấp nhà đất cho họ hàng, gia đ́nh, thậm chí cho cả bạn bè hay người bên ngoài “đảng” nữa, để cấu kết với nhau, kinh doanh bất hợp pháp đất đai rất trắng trợn. Xin nhà rồi th́ đ̣i hợp thức hoá. Hợp thức hoá xong là mang bán cho tư nhân, rổí xin đổi đi tỉnh khác, lại xin cấp nhà v́ lư do chưa có. Cứ như vậy, con cháu họ bị thuyên chuyển đi nhiều tỉnh làm việc là cuối cùng họ giàu lên quá nhanh. C̣n xin đất để phát triển công nghiệp, nhưng vừa được cấp xong là bị xẻ nhỏ ra để nhượng lại cho dân xây nhà ở. Có nơi vùng ven biển th́ nhắm mắt cho phép ké gian lập băi đáp cho dân đi chui di tản ra nước ngoài: chúng thu mỗi đầu người ra đi như vậy là từ năm tới mười mấy “cây” vàng! Anh thử tính coi từ bao nhiêu: năm nay, có cả mấy trăm ngàn người đă bằng ḷng “mua băi” để được đi chui an toàn, và chứng đă thu được hàng mấy tỷ đô-la Mỹ, tôi nghe họ tính toán mà kinh hăi quá. Hôm nọ cả hai anh Trần Bạch Đẳng vả Trần Văn Giàu tới thăm tôi, hai anh ấy than là “đảng” và chế độ ta bị tai tiếng nhiều là do cánh tư tưởng văn hoá và cánh công an: cả hai cánh ấy đều quen thói vu khống, chụp mũ, chế tạo bằng chứng giả, sử dụng côn đồ, rồi toa dập với toà án tạo ra những án oan… để đánh trí thức và làm tiền bọn nhà giàu, bịt miệng giới tranh đấu đ̣i các quyền dân chủ… Nhà nước mà làm ăn thám lam, đầy thủ đoạn lộ liễu như thế th́ c̣n ǵ là chính nghĩa, là công lư nữa! Dân làm sao kính trọng một “đảng”, một nhà nước đầy thủ đoạn và thối nát như thế! Hai anh ấy hỏi tôi làm sao chấm dứt t́nh trạng này? Anh có biết ǵ về những tệ nạn ấy không?

- Tôi biết chứ! Đui mù cũng phải thấy chứ! Nhưng nay tệ nạn cán bộ “biến chất” tràn lan ra đều khắp, dẹp hết không nổi, mà dẹp hết th́ sẽ không c̣n cán bộ mà sai khiến. Khó khăn, nan giải lắm, chứ không dễ thanh toán đâu.

- Thế anh có biết tại sao hiện nay cánh văn hoá tư tưởng, cánh công an cứ tự do thao túng, và tệ nạn làm giàu bất hợp pháp lại trắng trợn và tràn lan như vậy không? Theo tôi th́ lỗi là do chính quyền cứ bưng bít, không dám công khai hoá những vụ việc bất lương ấy ra trước ảnh sáng dư luận. Nên bọn chúng cứ hoành hành như là vẫn được bóng tối che giấu, ít ai biết đến tội lỗi của chúng. Nhưng nhân dân đă thấy hết. Nếu cho báo chí của ta tự do khui các vụ ấy ra, th́ tham những sẽ phải chùn tay. Trước sau ǵ, muốn thắng tụi nó là phải có tự do báo chí! Tự do báo chí là để ánh sáng soi rọi vào những nơi có sai trái, tội lỗi!

- Không được! Không được đâu! V́ có tự do báo chí là sẽ loạn ngay; Tụi thù địch sẽ nhảy vào lợi dụng. Chúng sẽ quậy nát chế độ ta ngay. V́ chỗ nào mà chẳng có tham nhũng. Chúng nó sẽ dùng tự do báo chí để đẩy mạnh diễn biến hoà b́nh là ta sẽ sụp đổ y như ở Liên Xô trước đây thôi. Cái ǵ chứ, tự do báo chí là tuyệt đối không thể được đâu.

- Tôi: thấy sự sụp đổ ở Liên Xô là không phải do có tự do báo chí. V́ lúc đó phần lớn báo chí ở khắp nơi vẫn ở trong tay “đảng” cơ mà! Sự sụp đổ ấy có nguyên nhân nội tại, nó đă tới từ nội bộ hoang mang, rối loạn trong “đảng”. Từ những sai lầm chồng chất, tích luỹ từ lâu…

- Thôi anh đừng bận tâm về những chuyện chính trị phức tạp ấy. Nó khó giải thích lắm! Và có lẽ là không thể giải thích được, ta nên tạm gạt nó qua một bên.

- Vậy sự thật là anh tới thăm tôi hôm nay có mục đích ǵ?

- Đúng như anh dự đoán, tôi tới anh với một mục đích rơ rệt, đă được suy nghĩ rất kỹ. Tôi tới là để đề nghị với anh một giải pháp có lợi cho anh về mọi mặt. Tôi yêu cầu anh không trả lời tôi ngay, mà cứ để suy nghĩ cho thật kỹ rồi hăy trả lời.

- Đề nghị ǵ mà ghê gớm thế?

- Tôi để nghị anh nên trở qua Pháp nghỉ ngơi, t́m thuốc men chữa bệnh cho thật khỏe rồi sau lại về đây. Lúc đó chúng ta sẽ tính với nhau một sự cộng tác triệt để và lâu dài. V́ tới đây sẽ là thời kỳ đất nước ta phải lột xác để thành một con rồng của châu Á, ít ra cũng có thể sánh với Đại Hàn hay Đài Loan! Anh cứ suy nghĩ cho thật kỹ đi, tôi biết rồi thể nào anh cũng hiểu hết ư tôi, để chấp thuận đề nghị này. Bởi v́ nếu anh ở lại Sài G̣n hay trở về lại Hà Nội, th́ rổi cũng chỉ là phí phạm thời gian của anh thôi. Nêu anh ra đi th́ sẽ như đại bàng bay trở lại vùng trời cao, nó sẽ có thể thấy và làm được nhiều chuyện phi thường, khác với lúc nó bị nhốt trong chuồng, cho dù cái chuồng ấy tốt đẹp đến đâu, nhưng là vẫn phải sống chung với đàn gà.

- Thật là một đề nghị quá bất ngờ đối với tôi. Như anh đă biết, trong thời gian kể từ khi trở về nước tới nay, đă có vài lần tôi đă được mời cùng phải đoàn của ta đi tham quan nước ngoài, và đă có lần chính người trong đoàn đề nghị để tôi cứ âm thầm ở lại nước ngoài để mà tiếp tục nghiên cứu y như hồi c̣n sinh hoạt ở Paris, nhưng tôi đă dứt khoát từ chối. V́ tôi nghĩ Thảo ngày nay y như một cây tùng đất Việt, nó chỉ có thể mọc và phát triển cho đúng là cây tùng khi nó được trồng ở đất Việt mà thôi. Ở nơi khác nó có thể mọc xanh hơn, xum xuê hơn, nhưng nó sẽ không c̣n được vóc dáng của một cây tùng nước Việt! Bây giờ anh tính bứng nó đi để trồng ở nơi khác à?

- Không! Tôi nghĩ bây giờ cây tùng ấy đă tăng trưởng đủ để, dù trồng ở đâu, th́ nó sẽ vẫn có bản chất, vóc dáng, bóng mát của cây tùng. Người như anh mà cũng sợ cây tùng trở thành cây gô tạp ở nơi khác sao? Anh cứ nghĩ cho thật kỹ đi rồi sẽ trả lời tôi. Anh chưa chán cảnh phượng hoàng phải sống chung với đàn gà à? Thôi tôi về và chờ câu trả lời có suy nghĩ của anh.

- Anh không cần phải chờ! Tôi trả lời thẳng với anh là tôi không cần đi đâu cả! Anh phải hiểu rằng khi trở về đất nước này là tôi đă bồng bột mang một giấc mơ huy hoàng, một kỳ vọng vĩ đại là về để mang tim óc ra xây dụng một mô h́nh cách mạng mà loài người mong đợi! Nhưng khi trở về quê hương rồi, th́ giấc mơ ấy, kỳ vọng ấy đă bị thực tại chỗ đạp cho đổ vỡ tan tành; Rồi măi sau, qua những trải nghiệm vất và, tôi mới đứng dậy được, nhờ đă định ra cho ḿnh một nghĩa vụ thiết thực hơn; nhờ đă t́m ra một kỳ vọng chắc chắn sẽ thành tựu, là sẽ góp ư làm cho cuộc cách mạng này có tính nhân bản, nhân đạo hơn, cho bớt tính chuyên chính độc đoán, tính hiếu chiến gây tai hoạ, để trở thành một nhà nước hoà b́nh, dân chủ hợp ḷng dân, thực sự là do dân và v́ dân để mà sống c̣n với thời đại và thời gian. Cho tới nay tất cả những nghiên cứu, khám phá của tôi đều là cố sức góp ư để cách mạng sửa sai và xây dựng theo chiều hướng tốt đẹp, cho hợp với mong muốn của dân. V́ thế tôi đă thề sẽ làm nghĩa vụ đó ở đầy cho tới hơi thở cuối cùng! Dù tôi vẫn bị ḱm kẹp, nhưng tôi quyết tâm hoàn thành sứ mệnh ấy, v́ tôi không thấy ai ở đây làm nhiệm vụ ấy! Giữa anh và tôi, có bao giờ anh thấy tôi góp một ư nào có hại cho cách mạng, cho “đảng”, cho dân bao giờ đâu. Anh không thấy, không hiểu thành tâm thiện chí và quyết tâm của tôi sao?

- Tôi rất hiểu ḷng nhiệt thành của anh. Chính v́ thế mà tôi muốn anh ra đi. Chúng tôi đă bố trí, đă chuẩn bị cho anh một lối thoát vừa danh dự, vừa lư tưởng. V́ anh chưa suy nghĩ thấu đáo đấy thôi. Mai tôi sẽ trở lại, xin anh đứng thoái thác vội vă. Anh cứ suy nghĩ và suy nghĩ thêm đi, mai sẽ trả lời tôi. V́ tất cả đă sẵn sàng rồi! Nhất định là anh không thể lưu lại cái đất Sài G̣n này như vậy nữa đâu. Đảng đi quyết định nhất định là anh sẽ phải ra đi thôi, không cưỡng lại được đâu, mà thật sự là không nên cưỡng lại, v́ ra đi th́ sẽ có lợi cho anh… Anh cứ suy nghĩ cho thấu để thấy rơ đề nghị thực tiễn của tôi!

Sau khi Sông Trường ra về, Thảo suy nghĩ đến đau đầu! Tại sao lại có đề nghị này? Đây là lại thêm một thủ đoạn để cô lập ta với những trí thức và cánh kháng chiến miền Nam? Lỗi ở ta đă không cảnh giác, cứ tưởng vào Nam là thoát cảnh bị ḱm kẹp! Bây giờ họ muốn đẩy ta đi, mà ta từ chối không đi th́ chuyện ǵ sẽ xảy ra? Họ th́ thiếu ǵ thủ đoạn! Chính Sông Trường đă chẳng nói thẳng ra là mọi sự đă được bố trí sẵn sàng rồi là ǵ! Ta làm sao cưỡng lại? Mà ra đi hay ở lại, lợi cho ai, hại cho ai? Tuổí ta đă gần đất, xa trời, c̣n chống trả với thời gian và quyển lực này được bao lâu nữa? Mà chống trả để làm ǵ, khi ta vẫn bị phong toả, ḱm kẹp? Ta ra đi là sẽ tới chân trời rộng mở… ở lại là vẫn bị bao vây bởi bức tường cảnh giác và nghi kỵ. Vài năm nữa ta chết đi, mang vào cơi im lặng cả một khối lượng tư duy và bao công tŕnh trải nghiệm… thế là rảnh nợ cho họ. Thôi th́ cũng đành mang thân xác này ra gửi xứ người… Biết đâu ở bên ngoài, ta lại có đủ thời gian và cơ hội để dàn trải trí óc ta lên trang giấy, trong một cuốn sách, hầu lưu lại một cái ǵ cho hậu thế? Thôi th́ này chỉ c̣n lại một giấc mộng nhỏ, một kỳ vọng thật mong manh trong một cuốn sách, trước khi ta trở về với cát bụi!

Đêm ấy, Thảo đă ngồi ôm đầu suy nghĩ, lâu lâu lại lấy tay gạt nước mắt. Khóc thầm rồi lại suy nghĩ… Cứ như thế cho tới sáng. Thảo không khóc cho ḿnh mà là khóc cho sự nghiệp mà ḿnh đă nguyện hiến dâng cả cuộc đời để vun trồng nó!

Nhớ lại biết bao sáng kiến cụ thể, hợp ḷng dân, để cho Cách mạng thành công huy hoàng, cho “đảng” không c̣n bị tai tiếng v́ gian dối, v́ tội ác và thủ đoạn kém cỏi của những cá nhân lănh đạo hoang tưởng, để “đảng” thoát ra khỏi nanh vuốt của bọn lưu manh bè phái, cửa quyền, để trở thành một “đảng” dân chủ trong sáng, chân thành, vĩ đại… vậy mà “đảng” không chịu lắng nghe! Nh́n thực tại giờ đây thê thảm quá! Mà ta nay đă già rồi! Mà tại sao lănh đạo hiện tại lại cứ cố ôm măi, cứ cố bệnh vực những sai lầm, tội lỗi của quá khứ? Tại sao họ không biết cải thiện phương pháp cai quản đất nước? Tại sao cứ như cố đợi nước lũ tràn tới chân.

Thảo nghĩ vậy nên lại gạt nước mắt!

Biết bao tâm huyết, trí óc, xương máu đă đổ ra! Biết bao hi sinh gian khổ! Nay đành để tư bản man rợ tràn vào. Cách mạng nay đă biến chất toàn diện. Toàn là cơ hội cho tham những phát triển! Đất nước, thiên nhiên, vốn nổi tiếng rừng vàng, biển bạc, nay đứng trước nguy cơ bị đồng tiền tư bản tràn vào tàn phá vô tội vạ! Người tâm huyết làm sao không buồn bực. Người dân th́ không có quyền ngăn cản, phản đối!

Thảo đau đầu suy nghĩ, lấy tay áo quệt nước mắt!

Ngẫm lại cái sụ trở về của ḿnh thật là bi thảm: ước mơ góp phần hoàn thành một cuộc cách mạng lư tưởng đă sụp đổ ê chề. Cao vọng góp ư xây dựng “đảng” thành một đảng dân chủ tiến bộ của thời đại cũng tan vỡ hoàn toàn. Bao nhiêu năm quá, sự nghiệp triết học như thế là bế tắc, kể như tiêu tan. Nay tới lúc gần đất, xa trời, th́ lại bị tống đuổi ra đi cho rảnh mắt bè cánh bảo thủ, thối nát! Vậy là rồi đây, thân xác này sẽ bị chôn vùi ở xứ người!

Thảo tức tưởi quá, đau đầu quá, lại xụt xịt chấm nước mắt, rồi lại thở dài và suy nghĩ. Trong ḷng tràn ngập uất ức, phẫn nộ và tự vấn lương tâm, tự chất vấn ḿnh: chẳng lẽ ta không c̣n con đường nào để đi tới?

Bác Thảo kể tới đó, lắc đầu nói:

- Chung quanh tôi lúc đó cứ trách tôi là không biểt tuỳ cơ ứng biến, không biết thích nghi, tạm thời thoả hiệp với quyền lực. Nhưng tôi đă suy nghĩ kỹ. Tôi không thể từ bỏ chính tôi để trở thành như đám trí thức của “đảng”, như những bù nh́n…

Nghe tới đó tôi buột miệng hỏi:

- Thành thực muốn hỏi bác, bao nhiêu năm rồi, bác đă gợi ư, khuyên bảo những điều hay, lẽ phải, mà từ lănh đạo này cho tới lănh đạo khác, đă chẳng có ai lắng nghe bác. Họ chỉ coi bác như kẻ cản đường. Tại sao bác không tạm thời đồng ư với họ, theo lập trường của họ để chờ thời cơ…

- Không thể được! Nếu ai cũng thoả hiệp với dối trá và tội ác, th́ dân c̣n hi vọng vào đâu, vào ai? Không thoả hiệp với dối trá vả tội ác là nguyên tắc để giữ vững chính ḿnh. Một hành động, thiện hay ác, dù là thật nhỏ, dù chỉ là nhất thời, cũng đều để lại dấu vết bền lâu trên sự nghiệp của mỗi con người. Dối trá, độc ác, bạo lực là độc tố âm thầm huỷ hoại con người đă sử dụng nó. Xă hội dung túng nó sẽ mất hết lương tri, mất hết trật tự kỷ cương. Nhân nhượng hay thoả hiệp với cái xấu là con đường tự diệt từ từ chính ḿnh. Điều ấy, Thảo này không thể nào làm được.

- Như vậy th́ làm sao bác có thể được quyền lực cách mạng tin dùng!

- Đành vậy chứ không thể nói khác, làm khác! Không thể đánh mất lư tường để được tin dùng!

- Nếu vậy th́ những ǵ bác nói ra sẽ chẳng được lắng nghe! Như vậy till thật là vô ích!

- Không phải là vô ích đâu. Những lời lẽ lư giải đúng, những phân tích hơn thiệt, đều là những hạt giống gieo vào thời gian để rồi sẽ có lúc, có chỗ cho nó bén rễ trong những đâu óc tỉnh táo, lương thiện để tới một ngày nó sẽ ra hoa đẹp, kết trải ngọt. Những tư tưởng đúng với lương tri, thấm nhuần thực tại đều có sức mạnh của sự thật. Có ngày nó sẽ bung nở ra để xoá đi gian trá và bạo lực. Trong lịch sử, luôn luôn có sự vùng dậy của chân lư và lương tri. Chính v́ vậy mà chế độ gian trá và tàn ác nào rồi cũng sẽ sụp đổ. V́ với thời gian, những lời nói dối trá, những việc làm gian ác cuối cùng sẽ chỉ sinh ra toàn hoa hôi, trái đắng. Các anh cứ tin tôi đi, những gian trá và tội ác đă phạm hôm nay, th́ mai mốt chúng sẽ là một di sản độc hại, bị dân chúng nguyền rủa cho tới lúc nó bị đào thải. Ngoan cố càng kéo dài th́ sự đào thải, đổ vỡ càng thảm khốc. V́ thế mà tôi kiên tŕ cố phân tích thực tại, để can ngăn mọi hành động xấu xa, sai lệch, mọi chính sách sai trái gây nhiều hậu quả nghiêm trọng của hiện tại. Đặc biệt là phải ư thức về xu hướng tha hoá của chiến tranh. Bởi làm chiến tranh là tận dụng yếu tố gian xảo, lừa gạt, tức là đẩy đầu óc thông minh theo con đường mưu trí, tức là ĺa xa con đường trí tuệ. Chính sách trường kỳ chiến tranh nguy hại lâu dài v́ nó để lại trong xă hội, trong chính quyền thói quen gian xảo, lưu manh, côn đồ của bạo lực. Tố cáo sự độc hại của chiến tranh không phải là v́ oán thù, không phải để trả thù, mà là để thanh toán, để giảm thiểu những thảm hoạ mà “đảng” và lănh đạo đă gây ra với chính sách trường kỳ chiến tranh.

- Cứ làm như vậy th́ đời bác sẽ c̣n nhiều gian khổ!

- Gian khổ cũng đành chấp nhận, không thể làm khác.

- Như vậy là chính bác đă làm khổ bác rồi.

- Th́ đúng là nhũng chọn lựa và quyết định của tôi đa đưa tôi vào một cuộc đừi đầy gian nan, vất vả. Nhưng tôi không thể chọn một con đường nào khác. V́ con đường khác ấy sẽ biến tôi không c̣n là tôi nữa. Nếu tôi thay đổi, nếu tôi chấp nhận đi theo con đường của thảm hoạ, là tôi đă phản bội đất nước và dân tộc.

Nói rồi bác Thảo lại lắc đầu mỉm cười một cách cay đắng.

Đă nhiều lần giải thích với bác rằng chúng tôi không muốn biết tận tường về những vấn đề thuần tuư triết học của bác. Điều chúng tôi ṭ ṃ, là muốn được nghe bác kể về hoàn cảnh sống, hoàn cảnh làm việc, về mối quan hệ với các lănh đạo, từ chủ tịch Hồ Chí Minh trở xuống, về cuộc hôn nhân tan vỡ, về bạn bè chí thân và cả về những kẻ đă muốn ám hại bác….

Càng kể, bác Thảo càng như t́m thấy hứng thú để ôn lại dĩ văng, như để phân trần, tự bào chữa cho chính ḿnh. Có những buổi chiều chủ nhật mùa đông lạnh buốt, trong một quán café yên tĩnh và ấm cúng, bác đă say sưa làm sống dậy những ngày tháng đau thương, cho tới khi bên ngoài trời đă tối khuya, khiến chúng tôi phải chặn lại để bác dùng chút ǵ nhẹ cho bữa ăn tối, trước khi đưa bác về lại căn nhà khách của sứ quán lúc quá khuya.

Khi rời xe chúng tôi để bước vào cân nhà số 2 phố Le Verrier, bác thường than:

- Mỗi lần phải bước vào lại căn nhà này th́ tôi cảm thấy vô cùng khổ sở. Căn pḥng ǵ mà chật hẹp hôi hám, đă quá lâu không ai ở, và từ lâu căn nhà này đă chẳng được bảo tŕ, tẩy uế, sơn phết lại, như luật lệ ở Paris đă quy định, nay mùi ẩm mốc nồng nặc. Đêm tắt đèn nằm xuống, gián ḅ ra như kiến có khi đang ngủ bỗng giật ḿnh tỉnh dậy v́ gián ḅ lên thân thể làm nhột ngứa trên cổ, trên mặt…

Khi giăi bày những nỗi khổ tâm, bác Thảo như xả ra bớt được những nỗi niềm đă tích tụ quá nhiều, đă dằn vặt bác quá lâu… Cởi mở tâm sự với chúng tôi như vậy là một thứ thuốc an thần giảm bớt những ức chế, bực bội trong ị̉ng… Và đấy cũng là dịp để chúng tôi tẩm bổ cho cái thân già hom hem của bác. Bác ăn ít, nhưng rất kén: chỉ chọn những món thật tươi, không mỡ màng, dễ tiêu. Bác kể cách tự nấu ăn: phải là thật tinh khiết, thật giản dị, thật tươi, ăn bữa nào th́ chỉ nấu nướng cho đúng bữa ấy, không ăn thứ ôi cũ. Vả lại cũng không dư tiền, không dư thời giờ và sức khỏe để nấu nhiều.

Tạm trú trong căn nhà khách ấy, mỗi lần muốn chuẩn bị bữa ăn, th́ phái lích kích mang cái xoong, lọ dầu, gạo, muối xuống ba đoạn cầu thang mới tới căn bếp ở dưới tầng hầm. Nấu xong, lại phải lau chùi bếp cho sạch sẽ, rồi lại lích kích mang đủ thứ lên pḥng ngồi ăn, nghĩa là lại leo lên ba đoạn cầu thang. Mỗi lần qua một đoạn thang lại phải ngưng nghỉ để lấy sức leo lên tiếp. Lên tới pḥng ngủ th́ phải nằm nghỉ một lát mới có thể ngồi ăn, v́ leo lên hết ba đoạn cầu thang ấy th́ là thở dốc, cơn hen suyễn muốn kéo tới!

- Thể ở trong nước th́ bác có đỡ cái cảnh vất vả phải tự nấu ăn ấy không?

- Ở trong mrớc cũng vậy, cũng phải tự nấu, mà là nấu băng củi khói cay đến chảy nước mắt, nước mũi, đến nghẹt thở mới có được niêu cơm!

- Ăn uống như vậy th́ vất vả quá! Không mướn ai giúp bác được sao?

- Nghèo túng quá, bữa đói, bữa no, tiền đâu mà dám nghĩ tới mướn người làm! Mướn người để bị chúng quy cho tội bóc lột sức lao động à?

- Thế th́ thật là khổ!

- Khổ thế mà vẫn sống như không biết khổ là ǵ! Ha! Ha! Ha!

- Thế lănh đạo có biết bác phải sống vất vả như vậy không?

- Biết chứ sao không! Họ mỉa mai rằng đó là cách “cải tạo” Trần Đức Thảo! Để Trần Đức Thảo “học tập nhân dân”! Càng thấy họ đè đầu, muốn bẻ găy ư chí phản biện của tôi, tôi căng cưỡng lại, dù biết rồi sẽ sống khổ. Nhưng tôi không sợ khổ, tôi không sợ chết!

Nghe tâm sự như vậy, khiến chúng tôi ṭ ṃ muốn biết thêm về cách ứng xứ của lănh đạo đối với bác. Tôi bèn hỏi:

- Từ khi trở về nước, bác có một lúc nào được đăi ngộ, một thời gian nào được làm việc gần với cụ Hồ để bản tính chuyện đất nước không?

Bác nghiêm mặt, nh́n trừng trừng chúng tôi và đáp:

- Anh hỏi như thế là đă có một sự ngộ nhận lớn rằng tôi được chấp thuận cho trở về là để làm việc gần với cụ Hồ. Sự thật là việc tôi về là do sự vận động của tôi với sự trợ giúp của đảng cộng sản Pháp. Và qua đảng cộng sản Pháp th́ có cả sự giúp đỡ của phía lănh đạo Liên Xô nữa. Bởi lúc ấy, cả đảng cộng sản Pháp, cũng như phía Liên Xô, đều muốn đưa tôi về với hi vọng có thể có cơ hội góp ư với cách mạng Việt Nam. Bởi lúc ấy ai ở bên ngoài cũng đều hiểu là “cách mạng Việt Nam” đang chịu ảnh hưởng rất nặng nề của Bắc Kinh. Thế nên khi tôi vận động để được trở về quê hương, th́ họ có tra hỏi tôi rất kỹ để t́m hiểu xem tôi “muốn trở về để làm ǵ?” Tôi đă nhiều lần trả lời thật rơ là “để những hiểu biết, những khả năng trí óc của tôi có cơ hội phục vụ cách mạng, với tinh thần gạn lọc những lỗi lầm của quá khứ cách mạng. Tôi nhấn mạnh sẵn sàng làm bất cứ việc ǵ, để trở thành có ích cho quê hương và cách mạng”. V́ thế mà cuối cùng, các bạn bè phương tây đă giúp tôi trở về. Sau này, khi đă về rồi, th́ tôi mới được biết là “lănh đạo” cũng đă cân nhắc, đă nghiên cứu kỹ và bàn tính khá lâu rồi mới ngỏ ư chấp thuận đón nhận tôi trở về…

Nghe vậy, tôi lại càng thắc mắc:

- Nhưng từ khi về quê hương tới nay, bác đă được đăi ngộ như thế nào? Bác có được làm việc gần cụ Hồ không?

- Đúng là ở bên ngoài, các anh không hiểu chút nào về hoàn cảnh của tôi từ khi trở về đến quê hương. Hỏi như vậy là không biết tí ǵ về hoàn cảnh của tôi trong mấy chục năm qua, cũng như không biết ǵ về “ông cụ”. Nếu quan hệ, nghĩa là có giao thiệp mật thiết, có trao đổi ư kiến với nhau một cách thẳng thắn, thân t́nh… th́ thực sự là tôi không có được một quan hệ nào với bất cứ lănh đạo nào. Không hề có một mối giao hảo thân t́nh nào, dù chỉ là với bất cứ một đảng viên cấp cao nào đối với tôi. Bởi ngay từ khi vừa đặt chân trở lại quê hương, tôi đă bị nghi ngờ là một “kẻ có vấn đề”! Trong cảnh giác cách mạng, hoài nghi cũng đă là một khẳng định. Thế nên, gặp gỡ lănh đạo th́ chỉ là trong hoàn cảnh diễn ra giữa một người ở cấp trên cao của “đảng”, với một kẻ đă bị đẩy xa ra phía ngoài, bị coi là thuộc diện xấu, ở trong một hàng rào cảnh giác. Trong guồng máy cách mạng chuyên chính, sự phân biệt đối xử rất gắt gao. Một khi bị là đối tượng của cảnh giác th́ không thể có quan hệ với ai cả. Đó là trường hợp của tôi. Tôi chỉ c̣n là đối tượng của guồng máy “bảo vệ” canh chừng. Do vậy mà cho tới nay, tôi phải ghi nhận rằng thực sự là ngay từ giây phút đầu tiên về tới quê hương, tôi đă không hê được đăi ngộ, và cũng chẳng hề có được một mối quan hệ với lănh đạo nào cả.

- Ủa! Như vậy là bác không cộng tác ǵ với một lănh đạo nào cả hay sao?

- Mặc dù tôi đă thường xuyên, cố gắng t́m cách bắc cầu quan hệ với các cấp lănh đạo, bằng cách gửi trực tiếp những báo cáo, đề nghị, viết những bức thư góp ư của tôi về nhiều vấn đề quan trọng, vào nhiều thời điểm quan trọng. Nhưng không một lần nào, không một lănh đạo nào, từ Hồ chủ tịch trở xuống, đă thân chinh trả lời các bức thư của tôi. Toàn là được nghe nhắn lại qua cấp thừa hành, được nghe thuật lại những lời nhắn nhủ của lănh đạo, như thể xoa dịu ḷng bồn chồn nhiệt thành của tôi. Đôi lúc họ cũng cho tôi gặp mặt lănh đạo. Đấy là qua những buổi tiếp tân tập thể, cốt để tỏ uy quyền, cốt để phô trương sự thuần phục chung quanh lănh đạo, để trấn áp tư tưởng “linh tinh” của tôi. Đă nhiều lần, tôi nhận ra là lănh đạo không hể trực tiếp đọc những bức thư, những báo cáo của tôi, nghĩa là giữa lănh đạo và tôi, luôn luôn có một sự gạn lọc, có một bức tường ngăn chặn, không cho phép nảy sinh một mối liên hệ thân cận nào. Nhưng riêng tôi biết th́ “ông cụ” rất cảnh giác, rất ṭ ṃ, muốn t́m hiểu những suy tư của tôi, tuy “ông cụ” có thái độ nghi ngại, xung khắc đối với những suy nghĩ của tôi trước mỗi vấn đề vừa xuất hiện. V́ thế mà chưa bao giờ có sự tham khảo chân thành, hoặc trao đổi trực tiếp về bất cứ vấn đề ǵ, ngoại trừ chỉ có một lần. Để rồi tôi sẽ kể về lần gặp đó. C̣n th́ trong thực tế, tôi hoàn toàn bị đẩy ra thật xa mọi sinh hoạt chính trị. Sau này, khi sức khỏe “ông cụ” suy yếu, phải sống cô đơn, mất hết quyền lực chính trị, rồi mất, th́ chính mấy cán bộ quản lư tôi cũng không c̣n tới gặp tôi như khi trước nữa. Họ đẩy hẳn tôi ra bên lề chính trị. Từ đó, dần dần từng bước, tôi phải chuyển hướng hẳn sang thái độ nghiên cứu trong câm lặng những vấn đề chính trị của đất nước, của cách mạng, nghĩa là của “đảng” một cách hoàn toàn độc lập. Nhất là khi tôi nhận ra t́nh trạng sức khoẻ của “ông cụ” bắt đầu suy yếu, bắt đầu bị cô lập, với nhũng dấu hiệu bị mất quyền lực chính trị, th́ tối lại càng bị đạp văng ra xa mọi sinh hoạt chính trị…

- Như vậy là kể từ khi về nước, bác không bao giờ được gặp mặt, được sinh hoạt trực tiếp, với cụ Hồ hay sao?

- Gặp tận mặt th́ có chứ! Nhưng gặp thân mật để trao đổi ư kiến th́ kể như chưa hề bao giờ. Thế nên gặp trực tiếp không có nghĩa là có quan hệ. Mà những lần gặp trực tiếp ấy đều lưu lại trong tôi những kỷ niệm cay đắng, đau đớn, bi hài, không bao giờ có thể quên được, có khi nó c̣n ám ảnh tôi như một tội lỗi tổ tông đă ám hại suốt cả đời.

 

 

 

 

 

 


Tặng Kim Âu


Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.


Thảo Đường Cư Sĩ.

 

SERVED IN A NOBLE CAUSE

 

 

 

Vietnamese commandos : hearing before the Select Committee on Intelligence

of the United States Senate, One Hundred Fourth Congress, second session ...

Wednesday, June 19, 1996

 

CLIP RELEASED JULY 21/2015

https://www.youtube.com/watch?list=PLEr4wlBhmZ8qYiZf7TfA6sNE8qjhOHDR6&v=6il0C0UU8Qg

  

 

US SENATE APPROVED VIETNAMESE COMMANDOS COMPENSATION BILL

http://www.c-span.org/video/?73094-1/senate-session&start=15807

BẮT ĐẦU TỪ PHÚT 4:22:12 - 4:52:10  (13.20 - 13.50)

 


Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

Những người lính một thời bị lăng quên: Viết Lại Lịch Sử

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

֎ Binh Thư Yếu Lược Trần Quốc Tuấn  ֎ Một Trang Lịch Sử ֎ United Nations  ֎ Hiến Chương Liên Hiệp Quốc

֎ Vietnamese Commandos' History ֎ Vietnamese Commandos vs US Government ֎ Lost Army Commandos

֎ Bill of Compensation ֎ Never forget ֎ Viết Lại Lịch Sử  Video ֎ Secret Army Secret War Video

֎ Đứng Đầu Ngọn Gió Video ֎ Con Người Bất Khuất Video ֎ Dấu Chân Biệt Kích Video ֎ Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video

֎ The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.֎ Gulf of Tonkin Incident ֎ Pentagon Bạch Hóa ֎ The heart of a boy

֎ U.S Debt Clock ֎ Wall Street and the Bolshevik Revolution Antony C. Sutton

֎ Wall Street and the Rise of Hitler Antony C. Sutton ֎ None Dare Call It Conspiracy Gary Allen

֎ Chiến Tranh Tiền Tệ (Currency War) ֎ Confessions of an Economic Hit Man John Perkins

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Trăm Việt trên vùng định mệnh ֎ Chính Đề Việt Nam Tùng Phong (dịch)

֎ OSS vào Việt Nam 1945 Dixee R. Bartholomew - Feis ֎ Lyndon Baines Johnson Library Musuem

֎ Chủ Nghĩa Dân Tộc Sinh Tồn ֎ Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam B́nh Nguyên Lộc

֎ Nghi Thức Ngoại Giao ֎ Lễ Nghi Quân Cách ֎ Sắc lệnh Cờ Vàng ֎ Quốc Tế Cộng Sản

֎ How Does a Bill Become Law?֎ New World Order ֎ Diplomacy Protocol. PDF

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Why Vietnam? Archimedes L. A. Patti

֎ Vietnam War Document ֎ American Policy in Vietnam

֎ Foreign Relations Vietnam Volum-1 ֎ The Pentagon Papers ֎ Pentagon Papers Archives

֎ Vietnam and Southeast Asia Doc ֎ Vietnam War Bibliogaphy ֎ Công Ước LHQ về Luật Biển

֎ CIA and NGOs ֎ CIA And The Generals ֎ CIA And The House Of Ngo ֎ Global Slavery

֎ Politics of Southeast Asia ֎ Bên Gịng Lịch Sử

֎ Dấu Binh Lửa ֎ Đại Hội Toàn Quân? Phùng Ngọc Sa

֎ Bách Việt  ֎ Lược Sử Thích Ca  ֎ Chủ thuyết Dân Tộc Sinh Tồn

֎ Silenced! The Unsolved Murders of Immigrant Journalists in the USA. Juan Gonzales

֎ Society of Professional Journalists: Code of Ethics download

֎ Douglas Mac Arthur 1962 ֎ Douglas Mac Arthur 1951 ֎ John Hanson, President of the Continental Congress

֎ Phương Pháp Biện Luận ֎ Build your knowledge

֎ To be good writer ֎ Ca Dao -Tục Ngữ ֎ Chùa Bái Đính ֎ Hán Việt

֎ Top 10 Crime Rates  ֎ Lever Act ֎ Espionage Act 1917 ֎ Indochina War ֎ Postdam ֎ Selective Service Act

֎ War Labor Board ֎ War of Industries ֎ War Production Board ֎ WWII Weapon ֎ Supply Enemy ֎ Wold War II ֎ OSS

֎ Richest of The World ֎ Truman Committee   ֎ World Population ֎ World Debt ֎ US Debt Clock ֎

֎ An Sinh Xă Hội - Cách T́m IP Email ֎ Public Holiday ֎ Funny National Days

֎ Oil Clock ֎ GlobalResearch ֎ Realworldorder ֎ Thirdworldtraveler ֎ Thrivemovement ֎ Prisonplanet.com ֎ Infowars

֎ Rally protest ֎ Sơ Lược VềThuyền Nhân ֎ The Vietnamese Population in USA

֎ VietUni ֎ Funny National Days  ֎ 1DayNotes 

 

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 


 

Your name:


Your email:


Your comments: